Wrth gwrs, ychydig a'i darllen, hyd yn oed dan orfodaeth mewn cwrs prifysgol.

Dan orfodaeth i guddio, fe dybiwn i fod ganddo amser ar ei ddwylo ac iddo ddefnyddio'r oriau hir i esbonio'i hunan.

Mae'n bosibl mai rhan o ffurf gynharach ar yr hanes yw'r orfodaeth i adrodd ei stori wrth bob un sy'n dod i'r llys ac yna cynnig ei ddwyn ar ei chefn, neu, fel y dangosodd y Dr Brynley Roberts, fe all fod yn ffurf o gosb gynnar, cosb a ddarostyngai'r troseddwr yn boenus ac y gwyddai'r awdur amdani.

Daethpwyd a'r orfodaeth i ben drachefn ddwy flynedd yn ol a chafwyd mwy o achosion oddi ar hynny.

Llai na chanrif sydd yna ers i deulu fy nhad roi'r gorau i ddefnyddio'r Gymraeg am byth, nid o dan orfodaeth, ond ohewydd eu bod yn credu na fyddent fawr elwach o'i defnyddio.

Trodd amryw yn chwerw, a bu'r orfodaeth a osodwyd arnynt i fyw cyhyd ar wahân i'w teuluoedd yn faich gorthrymus rhy drwm i'w gario.