Yn y rhaglen hon byddwn yn trafod os oes angen diwygio'r Orsedd.

Er bod dau o feirdd Arfon, sef Dafydd Ddu Eryri a Hywel o Eryri, wedi'u gwahodd i'r orsedd gyntaf, ni ddaethant ar ei chyfyl am eu bod yn amau honiadau Iolo Morganwg ynglŷn â hynafiaeth y mudiad.

Derbynnir ymgeiswyr yn aelodau drwy arholiad sydd bum gwaith yn haws nag arholiad isaf Prifysgol Cymru'. Achosodd ei sylwadau rwyg enfawr rhwng y Brifysgol a'r Orsedd.

Urddwyd Thomas Williams (Gwilym Morganwg), sef ceidwad y dafarn a enwyd, ac Evan Cule gan Iolo Morganwg yn yr orsedd hon.

Yn God Save the Prince of Wales, a gyflwynwyd gan Sioned Wiliam, datgelwyd rhai o'r sgandalau ar straeon a oedd yn amgylchynu 10 o Dywysogion Cymru ac yn Ar ôl yr Orsedd, teithiodd Beti George i'r India i gwrdd â rhai o aelodau o deuluoedd brenhinol yr isgyfandir i gael gweld beth sydd gan fywyd i'w gynnig iddynt ar ôl iddynt golli eu statws brenhinol.

Cerddi Saesneg a ddarllenwyd yn yr orsedd gyntaf, rhag gadael y Saeson, meddid, yn y tywyllwch o'r hyn a oedd yn mynd ymlaen, ac urddwyd o leiaf ddau yn Feirdd.

At Gymdeithasau'r Orsedd, yr Eisteddfod Genedlaethol, a'r Cymmrodorion, i ofyn am eu nawdd i Gerdd Dant, a'u bod hwy i reoli neu ddeddfu bod y delyn a'r canu penillion i gael eu priod le ar raglenni'r dyfodol.

Clywais ef yn sôn gyda chryn siom am yr arferiad o urddo pob ysgrifennydd cyffredinol yn aelod o'r Orsedd ar ddiwedd ei yrfa.

Ron Davies yn cael ei dderbyn i'r Orsedd fel 'Ron O Fachen'.

Gan mai yn enw Cadair Morgannwg y cynhaliwyd yr orsedd gyntaf, sef gorsedd Llundain, priodol felly yw agor yr hanes trwy sôn yn gyntaf am orseddau cynnar y Gadair honno yn Llundain ac ym Morgannwg ei hunan.

Mewn noson thematig, yn dwyn y teitl Ar yr Orsedd, fe gymerwyd golwg ddychanol ond, lle y bon briodol, difrifol hefyd ar y Teulu Brenhinol yma ar frenhiniaeth o amgylch y byd.

Roedd un o brif lysoedd tywysogion Gwynedd yn Aberffraw, ac mae hanes canoloesol y pentref hwn wedi ei arddangos o amgylch Llywelyn a'i orsedd.

Yn yr un orsedd darllenodd Tomos Glyn Cothi 'Cywydd ar Wybodaeth'.

Mae hyn yn cryfhau'r dweud fel yn y gerdd sy'n difrio'r Orsedd am beidio ag anrhydeddu Sion Aubrey cyn i Emrys Roberts, fu gynt yn Archdderwydd, ymddiswyddo yn 1994.

Thema ganolog: Gwrthdaro: y gwrthdaro rhwng yr hen werthoedd a'r gwerthoedd newydd, rhwng Cymru Oes Victoria a Chymru'r ugeinfed ganrif; rhwng Sosialaeth a Chyfalafiaeth; rhwng anterth a dechreuad cwymp yr Ymerodraethau Mawrion; rhwng aelodau'r Orsedd, cefnogwyr a dilynwyr Iolo Morganwg, a'r ysgolheigion newydd, dinoethwyr Iolo; rhwng beirdd hen-ffasiwn yr Orsedd a beirdd 'yr Ysgol Newydd'; rhwng cenedlaetholdeb a Phrydeindod.

A phan ddaeth Elisabeth i'r orsedd prin bod pump y cant o'r holl glerigwyr yn unrhyw fath o Brotestaniaid.

Yn yr orsedd hon eglurodd Iolo Morganwg beth oedd pwrpas Beirdd Ynys Prydain, sef adfer cerdd dafod, y cyfrwng, meddai, a ddiogelodd y Gymraeg rhag llygru, a hyrwyddo'r mesurau rhydd i hyfforddi'r werin.

Er i John Morris-Jones ymosod yn ddidrugaredd ar yr Orsedd gan ddweud fod 'Cymdeithas yr Orsedd yn ddi-fudd, a'i graddau'n ddiwerth, oherwydd y rhwyddineb y gollyngir pob annheilyngdod iddi.

Mae'n wir fod brenin a brenhines newydd ar orsedd Lloegr, Sior y Pumed a'r Frenhines Mari, ac Amundsen o fewn ychydig dros fis i gyrraedd Pegwn y Deau; ond yr oedd Streic y Plocyn wedi gwneud bywyd yn anodd i'r glowyr a'u teuluoedd, y streic a geisiau sefydlu hawl y glowr i fynd a phlocynnau pren diangen adref o'r pyllau glo, y plocynnau pren a hwylusai'r dasg o gynnau tan yng ngrat y gegin.

ond liciwn i drafod y gynghanedd a'r orsedd y sefydliad mwyaf radical, gwreiddiol yng nghymru ac arwyddion eraill ein diwylliant o safbwynt semiotig.

Rhaid i'm henaid noeth, newynllyd Gael yn fuan dy fwynhau; Rho dy wisg ddisgleirwen, olau, Cuddia'm noethni hyd y llawr, Fel nad ofnwyf mwy ymddangos Fyth o flaen dy orsedd fawr.

Y gri i ddiwygio'r Eisteddfod yn uchel drwy'r cyfnod ( gan gyfateb i'r gri i ddiwygio Cymru ei hun ), nes cyrraedd uchafbwynt yn Eisteddfod Machynlleth pan unwyd y ddwy elfen elyniaethus, Cymdeithas yr Eisteddfod a'r Orsedd, yn swyddogol, a ffurfio corff newydd, Cyngor yr Eisteddfod Genedlaethol, a gosod yr Eisteddfod ar seiliau cadarnach ar gyfer y dyfodol.

Ymysg y beirdd a wahoddwyd i orsedd gyntaf y Fro roedd Edward Evan (lorwerth Gwynfardd Morganwg) o Aberdâr, Edward Williams (Gwilym Fardd Glas) o Ferthyr a'r Bont-faen, William Moses (Gwilym Glan Taf) o Ferthyr a Thomas Evans (Tomos Glyn Cothi).

Pan oedd Morgan yn blentyn fe aeth Eglwys Loegr (a oedd yn cynnwys pedair esgobaeth Cymru) drwy broses o Brotestaneiddio cyflym dan y Brenin Edward VI ac yna drwy adwaith Catholig pur chwyrn dan y Frenhines Mari I, ond pan oedd Morgan yn dair ar ddeg oed fe ddaeth y Frenhines Elisabeth I i'r orsedd a sicrhau mai Protestaniaeth Anglicanaidd fyddai crefydd swyddogol y deyrnas - Lloegr a Chymru - o hynny ymlaen.

Y trydydd dydd cyfododd Crist, I gyfiawnhau rhai euog trist; Ac esgyn wnaeth i'r orsedd fry, I ddadlu yno'n hachos ni.

Yn gyntaf gwêl Ioan Dduw ar ei orsedd yn y nefoedd, a sgrôl a seliesid â saith sêl yn ei law.

Yr oedd yn diolch i Dduw am gyfle i droi ato ar orsedd gras ymhlith ei gyd-weithwyr, ac yn gofyn am i Dduw trwy ei Ysbryd ein cynorthwyo i wneud y gorau o'r cyfle hwn, rhag ofn y byddai'n gyfle olaf i rai ohonom oedd yno.

Bod cerdd dant i fod yn un o bynciau arholiadau'r Orsedd am urdd-enwau.

Nid oes disgrifiad manwl o ddefodau'r orsedd honno ar gael, ond dywedir am yr ail un a gynhaliwyd yr un flwyddyn fod cylch wedi'i ffurfio a bod maen wedi'i osod yn y canol a chleddyf wedi'i ddodi ar y maen hwnnw.

Uwchben y ffurfafen oedd dros eu pennau yr oedd rhywbeth tebyg i faen saffir ar ffurf gorsedd, ac yn uchel i fyny ar yr orsedd ffurf oedd yn debyg i ddyn.

Yr arwydd allanol amlycaf o hyn oedd pwnc yr Eisteddfod, lle y bu bwganod yr Orsedd a'r pwyllgorau lleol yn foddion i gymylu gwahaniaeth pwyslais ymhlith y cyfranwyr.