Peate, pan atebodd a dweud:

Rydych chi'n llawer mwy tebygol o'i gweld yn crwydro caeau Pontcanna yng nghwmni Fudge ei chi, ac mae'n cyfaddef, peate'n cael ei ffordd ei hun, byddai'n rhannu ei chartref gyda mwy na Fudge a'i gwr, sy'n ddyn sain.

O wybod am drywydd barddoniaeth ddiweddarach Peate, mae gwirioneddol berygl inni gael ein llygad-dynnu'n ormodol gan ddiwinyddiaeth led-fodernaidd y darn.

O'u deall fel ymdrech gan Peate i gymathu Murry a'r traddodiad y ganed ef iddo, maent o'r pwys mwyaf.

Lle cynt y darluniwyd Crist 'yn un â phridd y ddaear' a'i adael ar hynny, bellach daethpwyd i'w gynysgaeddu ag enaid ac i synio amdano fel 'Iesu rhydd', fel un (a defnyddio iaith Peate am y tro heb egluro dim arni) wedi canfod ei enaid a thrwy hynny sicrhau anfarwoldeb iddo'i hun.

Beth a ddigwyddodd i awen Peate?

Effaith gyntaf y llyfr ar Peate oedd ei droi at feirniadaeth.

Roedd yn y rhifyn erthyglau gan Ambrose Bebb, Saunders Lewis a Iorwerth Peate, cerdd gan Dyfnallt, a rhywfaint o newyddion y blaid.

Y bennod yr ymddiddorodd Peate fwyaf ynddi (a barnu wrth y dyfyniadau mynych a gododd ohoni yn ei waith diweddarach) oedd y ddegfed, 'Soul-Making', lle y ceisiodd Murry dreiddio i seiliau metaffisegol estheteg Keats.

Peate noda fod wal ddiadlam rhwng y bardd a'r ysgolhaig:

Ei effaith ar Peate oedd peri iddo ystyried am y tro cyntaf gydberthynas driphlyg a chydymddibynnol barddoniaeth a chrefydd a phrofiad.

Treuliodd Peate ddwy flynedd yn procio lludw marwoldeb heb fedru cynnau tân.

a '...' Keats, ond cynhwysa hefyd y dyfyniad hwn gan Samuel Roberts: 'Yr wyf yn credu nad yw canonau na chredoau na thraddodiadau dynol yn meddu dim awdurdod ar ymarferiad Cristnogion.' Er nad yw'r geiriau ynddynt eu hunain yn ychwanegu dim at ddadl Peate mai ym mhrofiad yr unigolyn y mae chwilio am Dduw, ac er y gellid eu hystyried yn fawr mwy nag allweddeiriau hwylus i gael gwrandawiad yn uchel lys Annibynia, camgymeriad fyddai eu hanwybyddu.

Cyd-drawodd penodiad Peate â dau ddigwyddiad ym mywyd diwylliannol Cymru a fu'n foddion nid yn unig i gadarnhau ei ddaliadau ynghylch hollbwysigrwydd cydwybod yr unigolyn ond hefyd i osod y daliadau hynny mewn cyd-destun Cymreig.

'Llunnir rhannau sylfaenol o'n bywyd gan ddylanwad y cwmwl tystion, a aeth o'n blaen arnom,' medd Peate yn Rhwng Dau Fyd; tystia'r hunangofiant trwyddo, serch hynny, i ddylanwad mwy cyrhaeddbell ac arhosol dynion byw y daeth i'w hadnabod yn bersonol.

Yr oedd edmygedd Peate o Gruffydd yn llwyr ac anedifar.

Cerdd wedi'i sylfaenu ar wrthgyferbyniad yw hon eto, a'r gwir yw fod "ffeiraid llwyd' Peate yn gymaint Fodryb Sali ag oedd Brawd Llwyd Dafydd ap Gwilym a Williams Parry.

Annheg fyddai creu'r argraff mai un sylweddoliad unwaith ac am byth oedd hwn, eithr o hynny ymlaen gwnaeth Peate brofiad yn gynsail ei farddoniaeth a'i grefydd fel ei gilydd.

Yn y llyfr hwn, mi gredaf, y darganfu Peate yr agwedd meddwl a gafodd lais yn yr ail fersiwn o 'Iesu Grist' ac a oedd i lywio ei gelfyddyd o hynny allan.

Ni wyddai Dr Peate--mwy na neb arall--mai Tegla oedd "Another Adjudicator", a diau mai un o lawer oedd ei lythyr protest ef.