Darganfuwyd hefyd fod ystyriaethau gwleidyddol a diwylliannol, megis hen ffiniau gwleidyddol, yn cael eu hadlewyrchu yn llwybr yr isoglosau (y llinellau a osodir ar fap i nodi ffiniau ymestyniad daearyddol y ffurfiau dan sylw), a bod rhaniadau tafodieithol yn gallu adlewyrchu rhaniadau pell yn ôl.

Rhywbeth pell oedd y rhyfel ac ni bu rhyfela yng Ngwynedd er dyddiau'r hen frenin John pan fu raid i'w filwyr fwyta cig eu meirch ar lannau afon Conwy.

Dechreuodd Carol eu diddanu drwy ddweud wrthynt am ryw Nadolig pell yn ôl, pan oedd Anti Lynda'n fabi bach fel Iesu Grist yn y llyfr stori Nadolig.

Fe wedodd Stephen wrtha i wedi'r gêm ma'r potio pell oedd wedi gwneud hi i fi ddoe - oedd e'n anhygoel, medde fe.

Dechreuai'r stori gyda golwg pell yn ei lygaid.

Mae creaduriaid o'r fath i'w cael yn y Dwyrain Pell ac y mae'n swnio'n debyg fod dwy ohonyn nhw wedi dod draw acw ac yn ymladd unwaith y flwyddyn.

Ni allaf anghofio'r cymwynasau a dderbyniais, yn enwedig pan oeddwn yn dechrau mynd ar y teithiau pell.

Hynny a eglurai i raddau pell boblogrwydd y Tuduriaid er cymaint fu anawsterau economaidd y cyfnod.

Ond ymddengys y gallai ymdawelu wrth gyfeirio'n unig at warth fel posibilrwydd ar orwel pell.

Gyda'r canlyniad yna, pell iawn oedd y gobeithion am gyrraedd y rownd derfynol, ond fe'n tynnwyd i wynebu Pen-y-bont yn rownd yr wyth ola, a hynny ar y Strade.

Yr oeddem yn ddigon balch i'w gweld ac yn teimlo ein bod wedi cerdded yn ddigon pell am un diwrnod, ac ar wahân i hynny wedi gorfod ymegnio'n bur drafferthus ar ôl llesteiriant y twnnel.

Gwlad yn yr hon yr oedd -- yn ôl pob tebyg -- luoedd o Brydain a gwledydd eraill wedi gwladychu a hel y brodorion yn ddigon pell.

Er gwaetha'r pell- ter, mae'n werth mynd o leiaf unwaith.

Drwy'r ffenestr agored y noson honno, y peth olaf a glywai'r plant oedd sŵn yr afon yn llithro'n dawel dros y cerrig ar ei gwely gro yng ngwaelod y dyffryn, sŵn y tylluanod yn hwtian yn y coed ar ei glannau a chyfarthiad pell y llwynog coch o'i ffau ar lethr y mynydd.

Hwyliodd Edward am ei brynhawn i'r parlwr cynnes a'i dân braf a'i lyfr cowboi gan edrych ymlaen at ymgolli'n llwyr yn swynion a champau'r bechgyn a'r gwartheg gwyllt - credaf ei fod wedi dymuno llawer am fod yn un ohonynt ar y paith pell a gwyllt.

Mae hi'n byw'n ddigon pell oddi acw?" "Mae hi acw'n aros hefo ni ers wsnos, was i." "Cwmpeini diddan i chi'r nosweithiau hirion yma," sylwais yn ddifeddwl.

Dywedodd wrthyf un tro, fod ei fywyd bore oes i'w gael yn Y Pentre Gwyn - cyfnod y chwaraeon, y potsio, yr hel priciau yn y goedwig, y cyrchu dwfr o Ffynnon Dolafon, ac mai darlun ohono ef sydd yn 'John Ty Pell', ac yn Y Golud Gwell fel 'Arthur Puw,' sef y bachgen y byddai pobl yn gofyn i Betsi Puw - 'Ai eich bachgen chwi ydyw,' pryd yr atebai yn swta - 'Y fi sy'n ei fagu o'.

Trafodir dynion fwyfwy fel rhithiau ystadegol, hynny yw, yn fodau haniaethol, gan fiwrocratiaid pell, a chaiff eu cymdeithas, yn lleol a chenedlaethol, ei sarnu'n filain.

Mae pethau wedi mynd mor ddrwg ar y ffermwyr hyn nes maen nhw'n gorfod defnyddio ffens drydan i gadw'r anifail yn ddigon pell i ffwrdd.

Nid digwyddiad pathetig yn y gorffennol pell mo'r croeshoelio.

Dim ond poen a straen a'u llygaid gweigion ar rhyw orwel pell.

A thra mai sgert fer a nosweithiau hir yw natur Sheryl, pell iawn yw hyn o natur bywyd Lisa Victoria, sy'n wreiddiol o'r Rhondda ond bellach yn byw yng Nghaerdydd.

Stori wahanol oedd ei brofiadau erchyll yn garcharor yn y dwyrain pell yn ystod y rhyfel yn erbyn Japan.

Peidio cymryd sylw ohono oedd polisi Ifor a rhoi joban iddo i'w gwneud yn ddigon pell o'i olwg!

A'r ferch yn byw mewn pentref pell fe sgrifennai John ati bob pythefnos, neu'n gywirach byddai'n cael gan rywun arall wneuthur felly drosto, gan na fedrai na sgrifennu na darllen.

A chadw di'n ddigon pell o'r hen amiwsments 'na.

Fe fyddwn ni'n cytuno â'r casgliadau a wnaeth yn yr erthygl i raddau pell iawn ond fe hoffwn ychwanegu rhai pwyntiau.

Mae'r Teledu yn mwmian ymlaen yn undonog ac i fyny'r grisiau, yn y cefndir pell clywir curiad trwm cerddoriaeth Gari.) Mam!

Beth am yr ymdeimlad - a dyfynnu bardd diweddarach, un o genhedlaeth drasig y Rhyfel Mawr Cyntaf - yr ymdeimlad fod Duw ar drai ar orwel pell?

Cer di ddigon pell 'ta, Morys Wyllt, dos, draw am y traeth â chdi lle galla'i dy weld di'n corddi'r tonnau.

Gwyrai'n ddistaw gan ofalu bod y nyrs arall a edrychai ar ôl y ward yn ddigon pell.

Cychwyn o Villa Vasto am un o'r gloch yn y prynhawn, a chael fy nghludo gan Americanwr cymwynasgar bob cam i'r Autostrada;~ Yn ystod yr ymgom fer rhyngom, dywedodd ei bod yn gwbl ddealledig na châi neb o'r milwyr Americanaidd, oedd wedi bod yn ymladd yn Ewrop, ei yrru i faes y gad yn y Dwyrain Pell.~erdded am bedair milltir o Torre Annunzato hyd o fewn dwy filltir i'r mynydd.

Dreif on.' 'Ella ma' trio rhoi ar ddallt i ti roedd hi ma' boddi 'nath y Captan.' 'Nid boddi 'nath o.' 'Dyna ddeudodd Timothy Edwards pan ddaeth o yma hefo'r stori - syrthio dros ochor y llong, medda fo, pan oedd o'n homward bownd o'r gwledydd pell 'na, a boddi yn y dyfnfor.'

Cadw ddigon pell wnaf i os daw'r dydd, ac eraill sy'n gallu mwynhau troedio'r llethrau, hyd yn hyn.

Rhaid cofio, er yr holl son am aur yn y cyfandir pell, bod cryn ragfarn ynglyn a'r fordaith i Botany Bay.

Yn ystod fy nhymor yn fyfyriwr yn y Brigysgol yng Nhaerdydd, yn athro yn Nhonyrefail ac ym Mhenbre, Llanelli ac yn ddiweddarach yn Arolygydd Ysgolion ei Mawrhydi yn y Rhondda y cefais wir gyfle i hel y ffeithiau a hynny oddi ar berthnasau pell ac agos ac o archifdai, llyfrgelloedd a cherrig beddau, a bu'r wybodaeth yn gaffaeliaid ac yn iechyd i'm meddwl a'm hysbryd.

Deued pechaduriaid truain Yn finteioedd mawr yn nghyd, Doed ynysoedd pell y moroedd I gael gweld dy wynebpryd: Cloffion, deillion, gwywedigion, O bob enwau, o bob gradd, I Galfaria un prydnawngwaith, I weld yr Oen sydd wedi ei ladd.

Diau fod naws unig eu cynefin nythu ar diroedd anial y gogledd pell yn eu canlyn i aeafu yma yng Ngwledydd Prydain.

Gellir anfon ci ymhell iawn oddi wrthych a gweld beth oedd yn digwydd "yn y cwm pell", megis, heb fod yna redyn tal na grug trwchus rhwng dyn a'i gi.

Gwelais bob gwedd a lliw ar y Foel Famau a'i thŵr, am rai blynyddoedd ar ol hyn: clywais ambell hwyrnos sŵn dwfn mud o'r tu cefn iddo, y dywedid mai atsain ydoedd o ddrycin pell ar y Werydd.

Doedden nhw erioed wedi mentro i leoedd pell, - heb drydan a sŵn cerbydau modur.

Yng Nghwmderi, fodd bynnag, mae cymeriadau o'r gorffennol pell wedi atgyfodi gyda Sabrina a Meic Pierce yn ôl yn y Cwm ond mae cymaint wedi newid ers imi wylio Pobl y Cwm yn rheolaidd fel nad wyf eto'n gwybod pwy 'di pwy a be 'di be yng Nhwmderi.

Cwynfan Serb yng ngwres ei glefyd, Pell y wawr a'r nos yn hir, Hiraeth bron am wynfyd mebyd Hwnt i gaerau Monastir.

Yn y rhamantiaeth ddirywiedig hon yr oedd ysfa i fynd o'r tu arall heibio i fywyd bob dydd a throi at fyth, myth a oedd, chwedl yntau: wedi ei seilio ar apêl at y gorffennol neu at brydferthwch pell, afreal, negyddol.

Roedd diwedd caethwasiaeth a Rhyfel Annibyniaeth America yn ergyd economaidd drom i Lerpwl, ond erbyn hynny sefydlwyd llwybrau marchnata newydd i'r Dwyrain Pell a mannau eraill, a manteisiwyd hefyd ar yr holl ymfudwyr a hwyliai o Lerpwl i fyd newydd yn America neu Awstralia.

Dowch i ista fan'ma, i ni gael sgwrs, tra bydd yr actorion yn cael eu traed danyn'." Cawsom ddwy gadair esmwyth yn ddigon pell o'r llwyfan, ond dal i sibrwd a wnaethom.

Ychydig flynyddoedd ar ôl sefydlu TG4 y mae cynulleidfa'r sianel wedi cyfarwyddo a phêl-droed Sbaen, dilyn hynt a helynt cyfreithwyr Amsterdam, a chael blas ar haute cuisine y gwledydd pell.

Ninnau wedi dŵad o le pell i edrych amdanoch, roeddan ni'n meddwl yn siŵr y basach chi'n falch o'n gweld.

Pe bai o ddim ond yn adrodd mwy o hanes blynyddoedd diweddaraf ei yrfa ar y llongau mawr a âi o Lerpwl a'r hyn a welsai yn y Dwyrain Canol a'r Dwyrain Pell, fe fyddai hi'n fwy na pharod i wrando.

Ond sut y gellir rhagori ar gyfuniad Val Viola, y cwm yn ei ben draw, o dyrau Gothig uchel, o feysydd eira dilychwin pell, o laslyn a fforest a phorfa?

'Rhoes ei geiniog brin at godi'r coleg' er mwyn i'w fab ei hunan beidio â medru nac iaith ei dad nac ystorïau'i dadau na gwybod dim am 'adlais cerddi ei ieuenctid pell'. Mynych y dywedwyd mai'r gwahaniaeth rhwng colegau Prifysgol Cymru a phrifysgolion dinasoedd masnachol a diwydiannol Lloegr yw mai meistri masnach a diwydiant a greodd y sefydliadau Seisnig ond ceiniogau'r werin a gododd golegau Cymru.

Ond na, nid oedd dim yn tycio bellach ond turchio i'r gorffennol pell, gorffennol a oedd wedi hen suddo i waelodion yr eigion i bawb ond iddo ef.

Mae TSN (The Sportsmasters Network) wedi cyhoeddi eu bod wedi prynu cwmni Cuemasters ac am gychwyn cylchdaith fydd yn cynnwys deg o bencampwriaethau - rhai yn Ewrop a'r Dwyrain Pell.

Meistri yr agerlongau bach a hwyliai rhwng Lerpwl a phorthladdoedd y Fenai oedd Capten Evans a ChaptenTimothy, ac y mae'n bur debyg fod nifer o'r ymfudwyr yn gwneud y fordaith o'r Fenai i Lerpwl, y cam cyntaf o'u teithiau i wledydd pell, ar eu llongau nhw.

Ac eto, y tu allan i'r stribedi culion o olau trydan a ddihangai rhwng y llenni duon dros y ffenestri, roedd y byd mawr yn dywyll a dieithr, yn llawn ofnau am yr hyn a ddeuai yfory drwy law'r postman am hynt a helynt plant y plant a aeth i ffwrdd i Affrica, i'r Dwyrain Pell ac i bob man lle ceisiai Prydain Fawr ddal rhyw afael ar ei thiroedd ar hyd a lled wyneb y ddaear.

"O'r tu draw ei llais sy'n galw Dros y bryniau mawrion, pell: Blant y Wladfa, cofiwch gadw Llygaid ffydd ar "bethau gwell"."

Ac mae'n rhywbeth sy'n rhoi arogl unigryw i'r siop achos beth bynnag ddyweda nhw am faco mae ei arogl o YN hyfryd ac y mae yma gymanfa o aroglau yn ein tywys yn ôl i rhyw gyfnod pell yn ôl.

Fe gofir mai dyna'r enw a roddwyd gan anthropolegwyr ar ofergoel brodorion rhai o ynysoedd pell y Mor Tawel.

Neu a oedd y Cymry yn adlewyrchu yn hyn o beth y brwdfrydedd a deimlid yng ngwledydd eraill Ewrop dros hanes y gorffennol pell a oedd yn porthi'r ymdeimlad o genedligrwydd?