Hefyd bod Ruth, geneth arall o blith 'plant' Pengwern, a Nolini ac Enomeris, wedi gweld Philti yn trin cornwyd oedd gan Pengwern ar ei glun, ac wrth gwrs fod ei ddillad wedi eu datod iddi fedru gwneud hyn.

Yn y ganrif honno y gosodwyd Orpheus Gweneth Lilly, ac aeth Rhiannon Davies Jones a ni i ardal y gororau yn y nawfed ganrif yn Eryr Pengwern, ac yna i gyfnod Gruffudd a Dafydd ap Llywelyn yn Cribau Eryri.

'Roedd Badshah wedi llwyddo i droi Paul hefyd, un arall o 'blant' Pengwern, llanc talentog a gafodd addysg yn Serampore yn nes ymlaen, yn erbyn ei dadmaeth.

'Oni chymer (Pengwern) seibiant,' medd Roberts, 'ni welaf sut y medr ymuno â ni mewn pwyllgor o'r cenhadon na sasiwn eto.'

Aeth Badshah at J. W. Roberts i Sylhet i ddweud fod Nolini, un o'r genethod a fagwyd gan Pengwern, yn honni ei bod hi, wrth basio'r ystafell ymolchi ym myngalo Pengwern tua 9 o'r gloch y nos, wedi gweld y cenhadwr hwnnw'n cusanu Philti.

Cytunodd Pengwern i fynd am chwe mis o seibiant ar yr amod fod trefniadau'n cael eu gwneud i dalu'r ddyled oedd ar y capel lleol a hefyd i ofalu am y plant amddifaid.

Penderfynodd y Cyfeisteddfod fod Pengwern i gymryd chwe mis o seibiant a mynd i ryw ran o India tu allan i'r Maes 'lle caffo orffwys ac adnewyddiad'.

Dygwyd cyhuddiadau mwy difrifol yn erbyn cenhadwr Maulvi Bazaar yn fuan 'Roedd Bessie Jones wedi dod â dwy ferch Khasi, oedd bryd hynny yn ddwy ar bymtheg oed, i helpu gyda'r gwaith yn Maulvi a gofalu am y plant amddifaid oedd yn byw gyda Pengwern Jones yn y byngalo cenhadol.

Gweld 'Eryr Pengwern pengarn llwyd', ei glywed yn 'aruchel ei adlais', blasu 'afallen beren a phren melyn' teimlo Dafydd ap Gwilym pan drawodd ei 'grimog .

Casgliad terfynol y pwyllgor ymchwil oedd mai eiddigedd Badshah tuag at ei gymwynaswr mawr Pengwern, oedd y tu ôl i'r holl gyhuddiadau.

Hefyd y ffaith fod y meddyg wedi rhybuddio na ddylai Pengwern gysgu ar ei ben ei hun rhag ofn iddo gael trawiad ar y galon.

Ond, yn ôl Pengwern, yr hyn a ddywedodd oedd: 'Rwyf yn medru mynd i mewn yn well i "gymdeithas ei ddioddefiadau Ef" ar ôl dioddef hyn.' Mor bell oedd y cenhadwr a'r pwyllgor yn Lerpwl oddi wrth ei gilydd yn eu meddyliau bryd hyn!

'Roedd Pengwern yn ŵr tra defosiynol; cadwai y morning watch a pherthynai i gadwyn weddi oedd yn estyn i bellafoedd India.

Ar derfyn y driniaeth 'roedd Pengwern wedi rhoi cusan iddi am ei bod yn gorfod gwneud gorchwyl mor

Tystiai Pengwern fod ei chwaer yng nghyfraith, Miss Brownlow, hefyd yn yr ystafell wely y noson yr oedd Philti yn gweini arno am ei fod yn wael.

pryd: Nel Llwyn Gwalch, Mena Garth, Margaret Tŷ Coch, Wenda Geufron, Helen Hafod Rhisgl, Helen Castell, Madge o Glwb Penygroes, Diana a Dafydd Noble, RE Jones Pengwern, Idwal Helfa Fawr, Huw Caer Loda, John Tŷ Mawr o Glwb Pistyll, Harland Greenshields a John Bach Rhiw.

Cyhuddiad arall oedd fod Pengwern yn wael ar un adeg a bod dwy o'r genethod wedi mynd â chwpanaid o de iddo yn ystod y nos a chael bod Philti'n gorwedd ar yr un gwely â'r cenhadwr o dan yr un mosquito net.

Badshah, Moslem wedi troi'n Gristion, i Maulvi Bazaar a chael cefnogaeth frwd gan Pengwern; mynnai Pengwern hyd yn oed ei ordeinio'n weinidog.

Morris yn barod i symud yno o Sylhet am gyfnod mor fyr â chwe mis; y drwg oedd bod Pengwern yn gohirio'i ymadawiad nes bod trefniant pendant wedi ei wneud i ofalu am ei orsaf.

Yr oedd Pengwern, yn ôl yr un llythyr, 'yn chwerw, yn beio J.

Roberts fod Pengwern yn galw Badshah yn 'unmitigated scoundrel'; diau fod y blynyddoedd dilynol wedi dangos mor wir oedd y disgrifiad hwn ohono.

(Cyf.) 'Roedd rhai o'i gyd-genhadon wedi cynghori Pengwern i briodi â'i chwaer yng nghyfraith, Miss Brownlow, cyn i'r helbul godi yn Maulvi.

Yn wyneb hyn oll, a'r gwasgar a fu ar y gweithwyr ym Maulvi Bazaar o'i achos, gofidiwn yn ddirfawr nad yw Mr Jones yn ymddangos yn teimlo fod unrhyw radd o gyfrifoldeb arno ef am yr hyn a ddigwyddodd, nac yn datgan unrhyw ofid am ei ymddygiadau a'r anghysur a achosodd i eraill; a rhaid i ni ychwanegu ein bod yn rhyfeddu at dôn a chynnwys ei lythyrau diweddaf yn roddi adroddiad mor galonnog a brwdfrydig am y gwaith ar yr orsaf.' Haerid fod Pengwern wedi dweud ei fod 'yn teimlo ei fod yn gwneud i fyny'r hyn sy'n ôl o ddioddefiadau Crist' bryd hyn.

Ond yn y cyfamser trefnodd Pengwern ei hun i Lewis Evans ofalu am y lle a chadarnhawyd hynny.