(dd) Mewn cainc â rhannau anghyfartal, rhaid dechrau ar y rhan fer yn ôl hyd y pennill.

Magwyd yma gymeriadau anturus a phenderfynol, fel John Roberts (Siôn Robert Lewis), awdur y pennill 'Braint, braint, yw cael cymdeithas gyda'r Saint', a chyhoeddwr Almanac Caergybi.

Yn ddiweddar deuthum ar draws pennill yng nghasgliad TH Parry-Williams, Hen Benillion sy'n cyfleu'r ffaith honno -

Wrth i'r gynulleidfa ganu mewn teimlad dwys y pennill syml hwn o Sŵn y Jiwbili:

Yn y pennill sy'n dilyn, mae'n cyfeirio at arwyddocâd yr hyn y maent wedi ei weld.

Dywed y trydydd pennill 'trydydd chwarter canrif ni wêl dy gnawd'; a derbyn mai angau yw'r 'trydydd carchar ac osgo'i gysgod arnad', yna pa 'larwm', pa ragargoel a gawsai SL.

At hyn i gyd, trosiad hyfryd y cynaeafu a thrylwyredd y cywain i ysguboriau yn y pennill olaf; nid yn unig bodloni ar fedi diwyd ond mynnu lloffa'n ymroddgar hefyd fel nad oes ronyn o weld a chlywed yn mynd ar goll.

ac yna dyfynna'r pennill a dweud, 'Beth a ddaeth drosof i dwedwch?'

Ceir y ddau berl wedi eu cyplysu ym mhennill cyntaf y deyrnged i Idwal Jones, 'Gyfaill, mi'th gofiaf,' (sylwer ar y nodyn : 'Diwedd y pennill cyntaf, Malachi Jones.

[Trysorir popeth; dychwelir popeth - Gol.] Er mwyn hybu'r achos, comisiynodd Gerallt rhai o feirdd y Talwrn i gyfansoddi pennill graffiti un tro a dyma un ymgais gwerth chweil:

Galw pobl i weld y mae Williams yn y pennill yna.

Daw un mewn pennill o'r Gododdin sy'n clodfori arwr o'r enw Gwawrddur oblegid ei orchestion milwrol ac yna'n ychwagegu'r geiriau ceni bei ef arthur, sef 'er nad Arthur mohono'.

Dyna sydd ganddo yn y pennill trawiadol hwn o Golwg ar Deyrnas Crist:-

Dile%wyd yr is-deitl gwreiddiol, 'cyffes enaid' a newidiwyd 'ar fynwes câr Dy galon' yn y pumed pennill i ddarllen 'ar fynwes câr dy enaid'.

Mae yn y pennill, felly, dwy graith ond nid yr un arwyddocâd sydd iddynt.

Gwych o gyffelybiaeth yw'r un a geir yn y pennill cyntaf: y tonnau a'r graig yn noethi eu dannedd ar ei gilydd ond heb y mymryn lleiaf o sŵn i'w glywed.

Un tro pan oedd ewythr iddynt yn tynnu eu coesau, gan ddweud na allent wneud pennill i'r basn cawl, a oedd ar y ford ar y pryd, gan ei bod yn amser cinio, fe Iwyddodd y ddau i lunio'r pennill hwn, a hynny cyn pen winc.

Pan fu farw ei fab a'i wraig ymhen pythefnos i'w gilydd, lluniodd y pennill hwn: Beth yw siomiant?

Nid cymeradwy ydyw dechrau pennill yn ddiweddarach na'r

Rhoes Waldo deyrnged i'w dad yn 'Y Tangnefeddwyr' Mae Gwirionedd gyda 'nhad meddai yn y pennill olaf, ac yn y trydydd, Angel y cartrefi tlawd Rhoes i 'nhad y ddeuberl drud : Cennad dyn yw bod yn frawd, Golud Duw yw'r awel fyd.

A sylwer yn neilltuol ar gryfder y ferf yn llinell olaf y pennill hwn: rhaid 'rhwygo'r gwanwyn pêr' o bridd y ddaear, fel pe bai honno eisiau gorwedd yn ddiffrwyth yn nhrymder a syrthni ei gaeaf.

Os byddai'r adeilad yn wych a phobl bwysig yn byw ynddo pwysig yn ein barn ni cofiwch, nid o reidrwydd yn marn pobl eraill fe fyddem yn canu'r emyn a ganlyn: 'Odlau tyner engyl O'r ffurfafen glir Mwyn furmuron cariad Hidlant dros y tir' hyd ddiwedd y pennill cynta'.

Erbyn y Calan byddai pob plentyn yn cael cwdyn arian newydd a'r adeg honno roedd disgwyl i blentyn adrodd pennill neu gwpled wrth ddrws bob cartref.

Fe geir ei bwyslais yn y pennill hwn:-

Os golygir mai troedigaeth SL yn y tridegau a arweiniodd rywsut at Penyberth a'i daflu ef i 'eol y gelyn', yna beth yw ystyr y 'carchar a'r seler ddilawnter dan lif anafon' yn y pennill cyntaf, cyn dyfod 'Arthur i'th arbed di'?

maent i gyd yma, ac ar du ôl drws y granar yn Hafod Elwy - yn ôl Huw Williams yn ei gyfrol Fy Milltir Sgwâr, mae'r pennill traddodiadol yma wedi ei sgrifennu:

Bod yn rhaid dechrau pennill yng nghynnydd "Rhan Osod" y gainc, a diweddu ar derfyn y rhan honno, ac na ddylai curiad cyntaf y mydr fod ym mar cyntaf unrhyw gainc.

Brysiodd yn ffrwcslyd tua'r sêt fawr, agor y llyfr emynau, ledio pennill a dweud wrth y gynulleidfa, 'Gellwch chi canu hwn ar eich tina.' Ar ganol ei bregeth un pnawn trymaidd, tynnodd o boced ei wasgod ffiol fechan o wydr.

Mewn pennill llai hysbys mae'n agor trwy gymharu Iesu â thegwch pethau eraill ond yn troi'r gymhariaeth yn gyferbyniad yn y cwpled olaf:-

Un o ysgolheigion disgleiriaf Rhydychen a'i golygai, ond nid dysgedigion a ysgrifennai iddo, ond llenorion gwlad; rhywun a wyddai hanes ei blwyf ei hun, a fedrai ddisgrifio golygfa o ben mynydd, a wyddai am hynodion hen bregethwyr, a gofiai bethau diddorol am ei blentyndod, a adwaenai adar a blodau, neu a deimlai ar ei galon lunio cân o dri neu bedwar pennill.

A thrachefn , mewn pennill llai hysbys,

At hynny, ychwnegwyd dau bennill cwbl newydd o flaen y pennill clo:

Dylid darllen y drafodaeth hon ar bob cyfrif, yn enwedig oherwydd y manylu sydd ynddi ar hanes llunio'r pennill cyntaf.

Eithr os digwydd bod pennill dros ben mewn cân neu delyneg, neu ddetholiad o awdl, bod yn rheolaidd i'r datgeiniad a'r telynor gyd-ddeall i ddyblu, neu beidio dyblu un rhan o'r gainc fel y bo'n angenrheidiol.

Gellir gweld yr argyhoeddiad yn brigo mewn llawer pennill ganddo:-

Pennill Graffiti Ar wal y tū bach

Yr unig beth negyddol a ddwedwn i am y gyfrol yw fod rhan rhy helaeth ohoni yn yr adran "Amrywiadau", gyda nifer fawr o gerddi wedi eu seilio ar y pennill "Bachgen Bach o Felin y Wig" ond wedi dweud hynny, mae unrhyw un sydd yn gallu gwneud cywydd neu awdl ar y fath bwnc, a chodi gwen ar yr un pryd, yn haeddu canmoliaeth fawr.

Does dim i'w wneud ond eu blasu; er y gellid, efallai, atgyfnerthu eu heffaith arnom trwy ddarllen gwaith meistr cyffelyb ar iaith a dychymyg, megis yr hen fardd hebreig hwnnw gynt a barodd i Dduw ateb Job o'r corwynt: 'Ble'r oeddit ti pan oedd sêr y bore i gyd yn llawenhau, a holl feibion Duw yn gorfoleddu?' Ar y llaw arall ni chawn anhawster i amgyffred arwyddocâd y gwrthgyferbyniad awgrymog rhwng 'ymryson' yn nechrau'r pennill a 'murmur' ar ei ddiwedd.

Danfonid y pennill ar y dydd olaf o Chwefror a hynny heb dâl cludiant.