At Fethesda y cyfeirir yn y cwpled agoriadol, wrth gwrs, a'r olygfa a gyflwynir ynddo yw honno o chwarel lechi Y Penrhyn yn un graith enfawr ar wyneb y mynydd, yn bonciau a thomennydd ar draws y lle ymhob man.

Wrth droi cornel o'r llwybr daw'r pen pellaf, o'r penrhyn i'r golwg, golygfa syfrdanol.

Mae'r awdl hon yn mynd â ni yn ôl i gychwyn y ganrif wrth i Ieuan Wyn ystyried eto y dioddefaint a fu yn Nyffryn Ogwen yn ystod Streic y Penrhyn.

Mae gan bob un o'r baeau o gwmpas Bro Gūyr ei hynodrwydd daearegol ei hun megis ffawtiau Bae Caswel, neu ffosiliau cregyn Chonetes ym Mae Three Cliffs, ond fe awn ni ar ein hunion ar y daith fer hon i ben draw'r penrhyn ym Mae Rhosili a Phen Pyrod.

Wrth foduro trwy Fethel, awgrymodd ef fy mod yn gyrru at y ffordd newydd ac anelu tua Bangor o gyfeiriad Castell Penrhyn, ffordd bur anghyfarwydd i mi.

Y SECT FACH Rhyw ddwy genhedlaeth yn ol fe gododd yna ryw sect ymysg pobl Urmyc oedd eisio medru torri'r penrhyn bychan o wlad oddi wrth gwlad fawr y Noseas.

"Castell Penrhyn," meddai Huw.

Y bae o ynys Capri hyd at y penrhyn gyferbyn â Naples yn fôr di-grych o arian tawdd.

Hyd yn oed pan oedd ym Mae Colwyn bu ganddo ddosbarthiadau yn Ochr y Penrhyn a Llanfair Talhaearn.

Golygodd hynny waith codi'r gwrthglawdd i gronni'r llyn, gosod yr holl offer angenrheidiol i wneud dŵr llyn yn ddŵr yfed, ac yna rhychu'r Penrhyn ar ei hyd ac ar ei hytraws fel agor pennog i osod y pibellau mawr a'r pibellau man ohonynt i ddod a dwr i gyrraedd pawb.

Ni fu unrhyw niwed i'r planhigion laswellt er y driniaeth gynnar yma, ond teg ychwanegu hefyd na fu rhew yn fy ardal i ar ochr orllewiol penrhyn Llūn, ac ar yr arfordir, eleni.

Enwi Penrhyn G^wyr yn Ardal Genedlaethol o Brydferthwch Neilltuol.

Roedd yn cynnwys hunan-bortread a gastiwyd mewn haearn ym Mhort Penrhyn.

Mrs Trench oedd ei henw, sef gwraig Arolygwr Stad Arglwydd Penrhyn.

Perfformiodd Delyth ar ei chlarinet mewn cyngerdd terfynol yng Nghastell Penrhyn, gyda chwech o gystadleuwyr eraill.

Arwydd o'r deffroad newydd oedd Streic Chwarel y Penrhyn ym Methesda ar droad y ganrif, anghydfod a oedd yn seiliedig ar ddymuniad y chwarelwyr i gael undeb effeithiol i amddiffyn eu hawliau, a gwrthwynebiad Ail Farwn y Penrhyn i'r dyhead hwnnw.

PENTREF bychan ar ochr ogleddol Llyn yw Llanaelhaearn ac ef sy'n gwarchod yr agoriad t'r penrhyn.

Gyda hyn bydd pob modfedd o'r Penrhyn Balcanaidd yn ei dwylo neu dan ei dylanwad.

Bu'r trydan hefyd yn ddigon hir yn cyniwair ei ffordd o bolyn i bolyn drwy'r Penrhyn wrth i adran ar ol adran gael ei chysylltu.

Unir aelodau'r gymundod hon gan eu hanes - sef y profiad o gydfyw am ddwy neu dair mil o flynyddoedd ar y penrhyn a alwn yn Gymru; a hefyd gan ffactorau eraill sy'n cynnwys eu traddodiadau, a'r iaith Gymraeg yn bwysicaf yn eu plith; gan batrwm diwylliannol unigryw; gan sefydliadau crefyddol, diwylliannol, cymdeithasol (yn arbennig eu tîm rygbi), ac, yn awr eto, gan rai gwleidyddol; a chan yr ymwybyddiaeth o'u Cymreictod.

Ond i'r teithiwr busnes sy'n cyrraedd y maes awyr ac yn llogi tacsi er mwyn cyrraedd ei westy, llwyd a dilewyrch yw'r argraff gyntaf o'r drefedigaeth; heolydd penrhyn Kowloon rhwng y maes awyr a'r twnel i ynys Hong Kong yn dagfa drafffig fyglyd, fflatiau'r pumdegau a'r chwedegau yn salw o'u brig i'w bôn, ysbwriel o'r lloriau uwchben wedi disgyn yn bentyrrau pwdr ar y mân doeon sy'n cysgodi prysurdeb y stryd rhag bygythiad glaw tyrfau'r gwanwyn.

Pan oedd nhad yn gweithio i'r BBC, yn y dyddiau cynnar, byddai'n dal y bws hanner awr wedi wyth y bore o Fodffordd i gyrraedd Neuadd y Penrhyn, Bangor erbyn tua naw.

Streic y Penrhyn yn dod i ben.

Yn Neuadd y Penrhyn roedd y rhan fwyaf o bobl ifanc y pentref wedi dod ynghyd i un o nosweithiau'r Ffermwyr Ifanc.

Pe chwelid y gymundod Gymreig fel y darfyddai â bod yn genedl byddai bywyd y rhai a enid yn y dyfodol ar y penrhyn hwn yn sylweddol dlotach.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Cychwyn streic Chwarel y Penrhyn, Bethesda.

Lloyd George yn apelio ar Gyngres yr Undebau Llafur i roi cefnogaeth i streicwyr y Penrhyn.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Streic y Penrhyn yn dod i ben.