Fel petai'n benderfynol o ddymchwel ein darlun cyfeiliornus fe sgrifennodd Saunders Lewis un o'r nofelau mwyaf telynegol a luniwyd yn Gymraeg.

Beth petai'n sâl?

Byddaf yn meddwl weithiau tybed a fyddai Dic wedi dangos rhyw hoffter tuag ataf i petai Mam heb ddangos mor eglur ac mor aml iddo nad oeddwn i'n deilwng o serch neb.

O dipyn i beth datblygodd carwriaeth rhyngddo ef a Mary, a phan godai Ali'n fore i weithio shifft gynnar, nid yn anaml neidiai Fred o un gwely i'r llall i'w gadw'n gynnes, fel petai!

A hithau wedi cyrraedd ei deg-ar-hugain erbyn diwedd y chwedegau, roedd hi'n dechrau ymddangos fel petai Glenda Jackson yn mynd i orfod bodloni efo'r golchi llestri.

Teimlaf petai'r rhan yma wedi cael ei ddatblygu ymhellach fe fyddai wedi cryfhau'u ddrama, roedd fel petai'r awdur wedi cyrraedd man ac nad oedd yn gwybod sut i'w ddatblygu.

Maen' nhw'n deud imi fod arian da iawn i cael yn y Sywth yna." "Gobeithio 'wir, ond mae cimint yn cael i lladd yn y pyllau glo yna." "Mae digon o hynny yn y chwareli yma, petai hi'n mynd i hynny, a digon o bobol yn marw o'r diciâu." "Oes, digon gwir." "A dyna i chi siopau'r dre yna wedyn.

Petai rhywrai'n digwydd gweld y ffilm hon ar ei hanner, a'r olygfa o'r gweithlu ym mol buwch y sinema, oll yn eu lifrai gwynion a'u helmedau lampiog a'u lanternau yn eu dwylo, gellid maddau iddynt am dybio mai glowyr oedd ar y sgrin.

Ydi e'n ormod i feddwl fod y cyfansoddwr yn meddwl am undonedd bywyd, ond y gellir dod â lliw i fywyd er mai'r un thema sydd iddo fel petai?

Fel yr oedd e'n llusgo ei draed i lawr y stryd teimlodd fel petai e'n cerdded ar y cymylau.

Petai gen i'r amser mi fyddwn i'n gwneud gwaith ymchwil ar yr hyn sy'n peri i bobol chwerthin?

Dwi'n rhamantydd wrth gwrs, ond dwi'n hoffi meddwl cyn i ddyfodiad y peiriannau, er bod y bobl mor brysur ac yn gorfod gweithio mor galed, roedden nhw'n gweithio'n ddistaw yn y meysydd ac yn cael rhyw gyfle i ymglywed a natur fel petai.

Gweld 'pur', fel petai, heb fod cynnwrf unrhyw synnwyr arall yn amodi'r profiad.

Dim ond gelynion Cymru a Chymreictod sy'n honni y buasai'r cenedlaetholwyr Cymreig wedi cydweithredu'n llon â'r Ellmyn petai lluoedd Hitler wedi goresgyn Prydain.

Ar garreg arall, mewn llythrennau cyhyrog, sgwâr, roedd brawddeg syml wedi'i cherfio uwch bedd y bardd Kazys Boruta: `Ewyllys yr awel rydd a chwyrli%o'r goedwig las.' Ymlaen heibio tro yn y llwybr ac roedd cerflun o angel fel petai ar fin codi oddi ar ymyl dibyn.

Wedyn, fel petai'n dod yn ôl i fyd pobl, cododd o'i blyg a dweud, 'Ia, wel, gadwch i mi ca'l golwg arnoch chi, Musus Williams.' Ac allan â'r stethosgop!

Codai pryder pellach, petai'r broses adnabod anghenion o fewn y cynghorau newydd yn arwain at anwybyddu anghenion neilltuol y disgyblion a'r myfyrwyr sydd yn mynd trwy'r ddarpariaeth gyfrwng Cymraeg, trwy fod cynrychiolwyr y system honno yn y lleiafrif bob amser wrth ystyried anghenion a blaenoriaethau a'r anghenion cyfrwng Cymraeg yn cael eu gosod yn ddarostyngedig i anghenion y disgyblion a'r myfyrwyr sy'n mynd trwy'r ddarpariaeth cyfrwng Saesneg yn bennaf.

Ni fyddai'n dderbyniol i'r Pwyllgor petai'r ymwneud presennol yn y broses hon sydd gan athrawon a thiwtoriaid dosbarth o bob awdurdod lleol yng Nghymru yn cael ei leihau.

Mae trwydded presennol yr orsaf yn dod i ben ymhen pedair blynedd, ac mae Cyfeillion y Ddaear wedi dweud y byddai'n well ganddyn nhw petai'r Wylfa yn cau bryd hynny.

Petai'r goeden gyraints duon honno gan yr estate agent , ac yntau eisiau ei gwerthu, ni fuasai'n chwarae o gwmpas gyda rhyw lol am haul a lleuad.

Er enghraifft meddyliwch am ddau lawchwith ymlaen; wedi i un fod yn tyllu am sbel a'r llall yn troi'r ebill a rhoi dwr, maent yn penderfynu newid drosodd, wel gan fod y ddau yn llawchwith, mae'n rhaid newid lle ar y platform er mwyn i'r dyn sy'n taro fod yn ddethau, ond petai o'n medru iwsio'i law dde ni fuasai angen newid lle.

Yn hytrach na synio am Siôn fel un sydd wedi ymadael â'r byd hwn yn derfynol (fel yr awgrymir gan yr ystrydeb 'yr ymadawedig'), mae'r gerdd yn ei ddarlunio fel petai'n dal i fodoli.

Tra mae Dick Chappell yn gynnil yn ei ddefnydd o ofod a lliwiau, fel petai am dynnu popeth i mewn i fyd bach agos ato, mae lluniau'r artist hwn yn rhoi argraff gyffredinol o ehangder.

Chaiff Cadi Pierce byth roi ei throed i lawr yn Nhyddyn Bach.' Wrth iddi adael, pan ddaeth Catherine Pierce i gymryd ei lle, gofynnodd John iddi a fyddai hi'n fodlon bod yn dyst petai rhywbeth yn digwydd iddo.

Os y bechid rhagor na chwech wrtho, - petai hynny ond yn un yn fwy, - ni symudai yr un fer.

ER pan ddywedodd Wiliam yn herfeiddiol na fedrai ddioddef bod yn gardotyn yn hwy yn y chwarel a'i fod am fynd i'r Sywth - yr oedd fel petai bwysau wrth ei chalon.

Diflannodd bron y cyfan o'r allanolion a'r digwyddiadau ategol arferol- diflannodd pob cymeriad arall am y rhan orau o'r hanes ond Sam ei hun a'r bodau lledrithiol y bu gyda hwynt Llwythir a gyrrir yr hanes â delwedd ar ôl delwedd, llun ar ôl llun, dyfalu ar ôl dyfalu, fel petai Tegla am gyrraedd pinaclau y profiadau mwyaf amhosibl eu dweud ac yn methu â theimlo ei fod yn ymdrechu digon.

Er bod hynny, efallai, yn ddweud yr amlwg eglura Angharad Price fod "afrealaeth fel petai'n hydreiddio" gwaith Robin Llywelyn.

Yna, fel petai'n ddrwg ganddi am fod braidd yn gwta: 'Sori, Megan, ond mae gen i bobol ddiarth...'

Fe gydnebydd, er enghraifft, y byddai'r llofft orau'n well petai'r plaster heb ddod i lawr o'r nenfwd.

Mynnwn bunt o elw am eu cario fel petai!

Petai o o gwmpas ei bethau fe fyddai wedi sylweddoli bellach fod Dad yn ardderchog am gael ei ffordd ei hun.

Petai gyda ni fodd i edrych i lawr ar Gymru i dynnu "llun pum-munud" o blant dan bump yn yr ysgol dros y wlad o Gaergybi i Gasgwent, fe welem mai amrywiaeth sy'n nodweddu'r ddarpariaeth ar eu cyfer.

Efallai y byddai Mr Thomas yn gwneud gwell chwarae teg ag ef ei hun petai'n dileu'r bennod hon neu ei hailysgrifennu o'i chwr - ar ôl iddo ddarganfod dull priodol i drafod y dystiolaeth.

Petai'n byw i fod yn gant ni fyddai'n anghofio'r ymweliad hwnnw.

Eisiau siarad â dyn yr oedd hi, dyn cymharol ifanc ddeng mlynedd yn ôl, a dywedai wrthyf, 'Mae hi'n unig yma, ac yr ydw i'n fed-up - yn union fel petai hi'n ferch ifanc heb oed, heb boints ar nos Sadwrn, yn defnyddio iaith a oedd yn gymhwysach i'r Chweched Dosbarth nag i Frenhines Llên y Cymry.

Nid yw'n mesur a phwyso'n hamddenol pwy oedd y bardd rhamantaidd cyntaf yn Ewrop - dim ond dweud yn awdurdodol mai Pantycelyn ydoedd, fel petai'n gwbl sicr o hynny.

Petai Lewis Olifer a Deilwen Puw wedi dyfod yn ystod yr wythnos yr oedd ef acw, ni allwn lai na'i wahodd.

A phrun bynnag, meddai, petai o'n dechrau poeni am bob tū gwag roedd o'n ymweld â nhw byddai ar ei ben yn y seilam.

Darllenai lawer am y darganfyddiadau a'r damcaniaethau diweddaraf, yn arbennig ynghylch y gronynnau sylfaenol yng nghnewyllyn yr atom, am bethau fel cwarcod, newtrinod, positronau a'r holl lu rhyfeddol sydd, rai ohonynt, yn medru bod a pheidio a bod ac ail-fod i gyd ar yr un gwynt, fel petai.

Petai ganddo'r gwyleidd-dra i ofyn am gymorth rhywun gwell ac uwch nag ef ei hun, fe fyddai wedi talu iddo.

Moelodd ei chlustiau fel petai'n disgwyl ateb.

Roedd yr hen gi bach fel petai'n synhwyro hyn, yn enwedig heno.

Cymer Hiraethog gyfrifoldeb am y rhannau hyn o'i waith; ysgrifenna fel petai'n agos iawn ato ac yn gwybod popeth amdano.

Mae'n debyg, petai modd mesur y Seisnigo, y gwelid mai proses pur gyfyngedig oedd hi mewn gwirionedd, o ystyried y boblogaeth gyfan.

Dyheu'n ofer am ei atgyfodi fel yr oedd sydd yn y trydydd, ond ar ddechrau'r paragraff nesaf mae'r bardd fel petai'n derbyn fod y bedd wedi'i gau, ac wrth ystyried beth roedd Siôn yn ei olygu iddo mae'n ei fewnoli'n rhan ohono'i hun.

Y mae Ellis Wynne yn feistr ar holl ystrywiau dychan, ond tra mae Dante yn hamddenol ddwys yn tynnu llun pob amgylchiad yn drwyadl a manwl, a'i drwytho â chydymdeimlad sy'n arswydo dyn gan ei ddifrifoldeb, sboncio'n heini o lun i lun cartwnaidd y mae Ellis Wynne a hynny mor ddisglair ddigri ei fynegiant nes lladd pob ofnadwyaeth gan y pleser o ddarllen; ac yn y proses, lladd ei amcan hefyd, petai waeth am hynny.

Y mae Crile yn gofyn a fyddai'r llawfeddyg wedi mynnu gwneud yr operasiwn ei hun petai'n gweithio am gyflog yn hytrach na chael tâl am wasanaeth?

Agorir drws, "fel petai%, i lawer o bobl sydd â'r Gymraeg "o dan yr wyneb" i ail-afael yn yr iaith.

Oherwydd diffygion y gorffennol dywed fod yr angen yn bod yn awr i greu trwy edrych dros yr ysgwydd fel petai lenyddiaeth fawr am lowyr Cymru.

Roedd fel petai'r rhai a arbenigai yng nghelfyddyd ymladd a lladd, wedi bod yn rhy brysur yn hela'r llwynog, a sicrhau bod eu lle breintiedig o fewn y gymdeithas yn ddiogel, i fedru rhoi amser i ddysgu unrhyw wers ers dyddiau'r rhyfel byd arall hwnnw Roedd y wlad ar ei thin - yn llythrennol felly, ac oni bai am ddewrder dall y rhai a gredai fod Ffasgaeth yn waeth na chaethwasiaeth, ac ysfa bwli o ddyn a dynnai wrth ei sigâr ac yfed ei hun i anymwybyddiaeth, am ymladd a rhyfel, mi fyddai pob dim wedi mynd i'r gwellt.

Pregethau Sulwyn Jones, ai e?' Edrychai fel petai ar fin bod yn sâl.

Ond cofiwch chi, petai rhywun yn mynd ati i gasglu'r holl gyhoeddiadau sy'n ymwneud ag anifeiliaid yng Nghymru, fe fyddai ganddo lyfrgell go fawr ymhen dim o amser!

I gael ei wynt ato fel petai, penderfynodd fynd am gwpanaid i'r lle bwyta yno.

Roedd gan Mop wyneb gwritgoch a gwallt fel gwrych heb ei docio, ac roedd gwallt Jaco'n llyfn fel petai can o olew wedi ei dywallt arno.

Petai ei gyfreithiwr yn ceisio gwneud trefniant o'r fath, byddai'n debyg o'i gael ei hun yng ngharchar.

'Mae'n beth da nad ydych busnes chi ar werth, Miss Richards,' meddai Tasker Price, 'oherwydd petai o, fi fuasai'r person diwethaf ar wyneb y ddaear yma i'w brynu o.' Aeth at y drws.

Dydw i ddim yn disgwyl i chi ymddiheuro am eich ymddygiad haerllug ond, o leia, fe fedrech chi egluro." "O," ochneidiodd yntau, a dechrau siarad fel petai'n siarad â phlentyn.

Roedd y lle bron yn wag fel ghost town fel petai.

Petai o ddim ond yn medru gadael arwydd neu lwybr i ddangos i'w dad a Tudur i ble yr oedd wedi mynd!

Fu+m i ddim allan i'r dwfn." "Beth petai'r cramp wedi cydio'n eich cymalau chi?" "Dydw i erioed wedi dioddef o'r cramp." "Mae tro cynta i bawb.

Ond mae o fel petai o mewn breuddwyd hanner yr amser.

Nid oedd yr ardal yn un boblog a chofiaf Ernest Roberts yn pwysleisio droeon petai Pwllheli yn methu talu ei ffordd, y byddai hynny'n ddiwedd ar unrhyw obaith am gynnal y brifwyl mewn cylch gwledig o hynny ymlaen.

Doedd Robat John ddim fel petai o'n malio llawer.

Rydw i'n cofio fel petai o'n ddoe dyn bach o'r enw Dafydd Bach Goch, arbenigwr yn ei grefft, yn sefyll o flaen cwt fy nhad a gofyn iddo, 'Sut mae Willie bach yn dod ymlaen?'

Sythodd, a'i dilyn, gan sefyll yn y ddôr am funud, fel petai'n gorfod cynefino â'r llanast gwyllt.

Weithiau, yn wir, roedd crefft barddoniaeth fel petai'n bod er ei mwyn ei hun.

Beth ddeuai ohoni petai Rick yn priodi'r hogan 'na?

Fel y dywedodd (rywsut), eto yn Llangollen: petai gūr Glenys (yr hen foi cringoch-foel anghofiedig hwnnw) wedi mynd yn brif Weinidog, yna mi fyddai o wedi bod yn Gymro yn rheoli Lloegr (a fyddai hynny ddim yn iawn), ac felly mae hi'n iawn i Blw-byrd, fel Sais, reoli Cymru.

Petai Del wedi cael byw, mor wahanol fyddai'r stori.

* "Petai yna bafin ar ochr y ffordd, a phetai'r dyn ar gefn beic wedi seiclo ar hwnnw, yna yn sicr fe fyddwn wedi ei osgoi..."

Dywedodd y llywodraeth y bydden nhw'n barod i roi cymorth ariannol i Phoenix petai cais y cwmni i brynu Rover yn llwyddiannus.

Hedfannai ei gwallt yn gudynnau brith o gylch ei phen, fel petai newydd gael sioc drydan, ac roedd ei chap nos lês wedi ei luchio'n ôl yn gam ar gefn ei phen gan y mwng gwyllt.

I ddifyrru'r amser, fel petai, cydiodd mewn dyrnaid o dai a ffermdai a'u gollwng yn freuddwydiol drwy ei ddwylo fel y bydd plentyn yn chwarae gyda thywod.

Ni fyddai'n dderbyniol i'r Pwyllgor petai'r prosesau cadarnhaol hyn yn cael eu llesteirio.

Yr oedd y cynnig sosialaidd yn rhy fanwl, gan nad oedd y Blaid eto'n ddigon cryf i fod yn manylu fel petai hi ar fin ennill awdurdod i ddeddfu.

Petai olwyr y tîm agos gystal byddent yn dîm i godi ofn ar y gorau.

Petai'r Gynhadledd yn derbyn y cynnig hwnnw'n bolisi, yr oedd rhai ohonom yn rhagweld ymosodiadau na fyddem yn gallu amddiffyn y Blaid rhagddynt, a byddai'n rhaid inni ei gadael.

Petai gofod yn caniata/ u, ymarferiad dadlennol fyddai cymharu gweledigaeth Glanmor Williams ag un Charles Edwards, neu O. M. Edwards, neu Syr J. E. Lloyd neu Dr Gwynfor Evans neu Dr John Davies.

Maent hwythau, pan yw'r ffurfafen a'r ddaear fel petai'r ddwy yn eu cwsg olaf, ac yn llwydo, yn cael eu gorfodi i hofran neu stelcian ymhell o gyffiniau'r ynysoedd amddifad.

Petai chi'n symud i fyw i dre' Castellnedd rhyw ddydd, mae'n debyg na fyddech chi yn eich cartre' newydd yn hir iawn cyn clywed cnoc ar y drws ffrynt.

'Mae o gen i, Robaits,' meddai'r gŵr, ac yna ychwanegodd yn flin gan ysgwyd Siân nes bod pob asgwrn yn ei gorff yn teimlo'n rhydd, 'Busnesa, aiê?' Roedd ei lais fel taran wrth iddo godi'r bachgen oddi ar y beic fel petai yn ddim mwy na doli glwt.

Sylwais ar Breiddyn yn eistedd yn y rhes flaen, a'i fraich dde dros gefn y gadair nesaf ato, mewn ystum gwrandawr o'r tu allan, fel petai.

Ac ni allaf ond dychmygu beth fyddai wedi digwydd petai wedi dod.

Ar y wal hon, ger drws unigrwydd, ers cyfnod tiriogaethol Sbaen, a'r imperialwyr a ddaeth wedyn, yn ystod oriau'r nos, yn dawel a dirgel, fel petai'n drosedd, gadawyd plant gan eu rhieni.

Petai'r ymweliad wedi dwyn ffrwyth byddai diben sôn wrtho.

Yr oedd y cynnig arall yn y pegwn arall: gan nad oedd yn manylu, yr oedd yn ymddangos fel petai'n gorseddu egwyddorion y byddai pawb y tu allan i'r Blaid yn eu dehongli'n wrth-sosialaidd ac yn wrth-werinol.

Tybed a fyddai 'Crafu'r Gwaelod' wedi cael ei lansio ym Mangor petai Sam yn dal wrth y llyw?

Petai'r haul yn sydyn yn ffrwydro, buasai'n planed ni yn dywyll fel y fagddu wyth munud yn ddiweddarach, a buan iawn y byddai'r tir a'r mor yn oeri.

Fe rwystrai hynny i mi ddyfalu sut le fyddai yma petai Gwyn wrth y llyw.

A hithau'n prysurlyfu, byddai Seren â'i llygad arnoch fel petai'n edrych ymlaen at ddechrau arnoch chwi.

petai'r dorf am ddangos eu gwerthfawrogiad pellach aethant ati wedyn i gyfeirAo'r heddlu tuag at yr unigolyn hurt oedd wedi taflu'r botel a dyna ddiwedd ar y sefyllfa.

Weithiau deuai i'r golwg fel petai awel yn ei chwythu tuag ato, yna ciliai drachefn a gadael yr awyr yn las uwchben.

I ateb y cwestiwn bwn, y mae'n rhaid dyfalu beth fyddai wedi digwydd petai'r llywodraeth heb ymyrryd, a chymharu cwrs tybiannol yr economi yn absenoldeb ymyriad llywodraethol â chwrs hanes.

Roedd o'n union fel petai o'n rhoi sylwebaeth ar ornest focsio.

Mwmial 'Bore da' yn eithaf clên a wnaeth y gŵr ifanc, a'r llall yn ateb trwy nodio'i ben 'Roedd Bob fel petai wedi deall rhywfaint o bryder Lisa.

Ond ar y funud olaf, fel petai, mae'r ochr ymarferol, traed-ar-y- ddaear yn cymryd drosodd; fel petai'r golau'n gostwng ar un rhan o lwyfan, ac yn codi ar un arall, yn gwneud i ni gredu yn yr olygfa honno, er bod y llall yr un mor wir.

Mae ymgais llenyddol felly nid yn unig yn peri i'r Groegiaid ymddangos yn fwy fel bodau dynol ac yn nes at fyd a diwylliant y darllenydd o Gymro, ond hefyd yn rhoi tras uchel ac urddasol, fel petai, i un o ffurfiau llenyddiaeth Gymraeg, trwy ddangos ei bod, os nad yn tarddu yn uniongyrchol o'r ffurf gyffelyb mewn Groeg neu Ladin, o leiaf yn ddigon tebyg iddi i haeddu parch cyfartal.

Yn ei ragymadrodd i Llwybrau Pridd y mae'r bardd yn nodi rhyw dinc hen-ffasiwn yn ei ganu, fel petai heb ymadael yn llwyr a'r hen draddodiad: 'Un droed yn y gors, y llall yn y concrid', meddai.

Wrth ddewis ymdrin a llipryn o brif gymeriad, clwtyn llestri o ragrithiwr a neidiodd ar wagen y Rhyfel Degwm er mwyn taflunio delwedd arwrol ohono'i hun i dwyllo cymdeithas hygoelus a ffug-barchus, yr oedd Tegla fel petai'n ensynio'n anuniongyrchol mai tan siafins oedd y frwydr wleidyddol, ac nad oedd yr holl helyntion ond rhyw ddrama ddisylwedd.