'Dos i'w lys', meddai Rhisiart Phylip am Siôn Salbri o Lyweni ac yno, meddai ymhellach, y ceir 'gweled unben' sydd gystal â 'gweled nerth ein gwlad'.

Yr oedd 'Branch line y Cyfarfod Gweddi' a 'local train y Seiat Noson Waith', chwedl Phylip Jones, 'wedi mynd i'r siding ac i'r Junction' ers blynyddoedd.

'Tŵr a gâr gwald' ydoedd y plasty i Ruffudd Phylip, sef cartref diddos i'r gymdogaeth y lleolid ef ynndi.

Ceir ynddo'r hanes am godi William Phylip, pan orchfygodd Cromwell lu'r Brenhinwyr, yn ben trethwr i gasglu arian i fyddin Cromwell mewn un rhan o Ardudwy.

Dywed Syr John Wyn o Wydir i William Morgan dderbyn addysg yng Ngwydir, a thystia'r bardd Siôn Phylip fod yno 'ysgol ragorol rad'.

Deuthum o hyd i drysorau lawer yno - casgliad mawr o lyfrau Williams Pantycelyn, Morgan Rhys, yr emynydd, Nathaniel Williams (y gūr y cafodd Ann Griffiths y clod am rai o'i emynau), Thomas Dafis, Argoed, Phylip Dafydd, Dafydd Williams, Llandeilo Fach, John Thomas, Rhaeadr Gwy, a Dafydd Jones o Gaio.

Gweinidogaethai Phylip Griffiths yntau yng Nghwm Nedd yn ogystal ag yn yr Allt-wen a Godre'r Rhos.

'Rhoddi y vagabond pass i'r Jacs fynd ati i syllta', oedd hyn yng ngolwg Brutus, a synnai fod gweinidog mor uchel ei barch â Phylip Griffiths wedi'i iselhau ei hun drwy gymeradwyo'r arfer.J Dwg hyn ni at gymwysterau'r gweinidog ymneilltuol yn hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Fel y gwelwyd eisoes, nid y coleg fel y cyfryw a noddodd yr awdur, nac unrhyw arweinydd crefyddol, ond yn hytrach leygwr o'r enw Gruffydd ap Llywelyn ap Phylip ap Trahaearn.

Ynghlūn â'm gwaith yn casglu llyfrau nid anghofiaf byth y wefr a deimlais yn llyfrgell Gwilymm Ardudwy wrth ddod o hyd i lyfr llawysgrif William Phylip y bardd Cromwelaidd.