Roedd paratoi ar gyfer 'powdwr mawr' yn fusnes costus iawn oherwydd byddai'n rhaid cludo popeth o werth i bellter diogel, a byddai'n rhaid i bawb a weithiai yn y ponciau islaw adael eu bargeinion nes byddai'r saethu drosodd a'r goruchwyliwr a'r arbenigwyr wedi eu bodloni ei bod yn ddiogel iddynt ddychwelyd.

Dyna, yn ddiau, yw'r rheswm na ddigwyddodd yr un ddamwain wrth baratoi powdwr mawr.

(Gyda llaw, yr Athro Henry Lewis oedd athro Cymraeg yr ysgol ar y pryd.) Yn wir, bu'n rhaid i'w dad hefyd, er mwyn ychwanegu at incwm y teulu, weithio yn y Gwaith Powdwr ym Mhen-bre.

Yna, byddai'n lluchio cynfasau a dillad isa' a phethau felly i'r llyn a rhoi powdwr golchi yn y dŵr, fel bydd y merched 'ma 'te, a gweiddi ar Eliasar y ci o'r tŷ.' 'Rwan 'roedd eisiau profi callineb Eliasar trwy ddweud bod y buchod ymhell i ffwrdd.

Felly ar ddechrau'r nawdegau, bydd rhaid ailysgrifennu'r llyfrau gwyddonol a'r gwyddoniaduron i gywiro'r hen wybodaeth mai dim ond dwy ffurf grisialog sydd i garbon - y ffurf galed lachar, a llawn rhamant sef diemwnt, a ffurf lai rhamantus y powdwr du - graffit sydd hefyd yn fasnachol ddefnyddiol fel dargludydd trydan a gwres.

Tudwal neu'r Florence Cooke, llong cwmni Cookes, gwaith powdwr Penrhyndeudraeth.

Yn y papur roedd powdwr brown.

Mae'n nhw'n ymylol ac eto maen nhw yng nghanol ein bywydau, labeli tuniau bwyd, sigarennau a thybaco, poteli gwin a diod, pacedi powdwr golchi, tocynnau bws, trên ac awyren, arian papur, bondiau.