O drwch blewyn yr wythnos hon, llwyddodd Plaid Unoliaethwyr Ulster i ddyrchafu eu llygaid uwchben greddfau hanesyddol y llwyth Protestannaidd.

Ond i ddechrau, dylid dweud fod y datganiad diwinyddol sy'n dechrau'r ewyllys yn mynegi ei safiad Protestannaidd.

Cynnyrch y Diwygiad Protestannaidd oedd yr Erthyglau, ac i'r garfan yn y mudiad a dueddai tuag at Rufain 'roedd y Diwygiad dan amheuaeth.

Yn draddodiadol Uladh (neu Wlster) oedd cadarnle'r Wyddeleg, ac fe barhaodd hyn wedi'r ymsefydliad Protestannaidd.

Penderfynwyd codi cofeb i'r merthyron Protestannaidd, Cranmer, Latimer a Ridley.

Credai ef mai gweithred o eiddo rhagluniaeth oedd y Diwygiad Protestannaidd ­ edrychai ar Eglwys Loegr fel adran o'r wir eglwys, a bu'n locs iddo ddarganfod fod Newman mor feirniadol o'r Diwygiad â Hurrell Froude.

Ond daliodd cynulleidfaoedd bychain ohonynt i addoli a darllen yr Ysgrythurau yn y dirgel mewn llecynnau diarffordd yn Ffrainc a'r Eidal i lawr at adeg y Diwygiad Protestannaidd yn yr unfed ganrif ar bymtheg.

Y Diwygiad Protestannaidd a'i bwys trwm ar awdurdod y Gair oedd yn bennaf gyfrifol am roi bywyd newydd yn yr athrawiaeth neu'r olwg hon ar hanes.

Daethai eisoes o dan ddylanwadau protestannaidd.

Ac yn wir y mae'r un gwirionedd yn dod yn amlwg yn yr erthygl, "Crefydd a Llenyddiaeth Gymraeg yng nghyfnod y Diwygiad Protestannaidd".

Yn gyntaf, yr Almaen oedd crud y Diwygiad Protestannaidd ac yr oedd yn dal i fod yn un o'i fagwrfeydd cryfaf.

Ac nid llai hyddysg mohono yng ngweithiau'r Diwygwyr Protestannaidd.

Yn y blynyddoedd enbyd hyn, yr unig ddihangfa i Brotestaniaid blaengar oedd ffoi am loches i ddinasoedd Protestannaidd y Cyfandir.

Daliodd rhai o'r Lolardiaid, megis y Waldensiaid, i gwrdd yn y dirgel a darllen eu Beiblau hyd at drothwy'r Diwygiad Protestannaidd.

Bodolai cyfundrefn genedlaethol o ysgolion plwyfol mewn nifer o wledydd Protestannaidd fel yr Alban, Llychlyn, Prwsia ac, i raddau llai, Estonia a Latfia.

Effaith gweithgarwch hereticiaid fel y Waldensiaid a'r Lolardiaid a'r Hussiaid oedd tanlinellu ofnau'r awdurdodau o ddyddiau Innocent III i lawr at drothwy'r Diwygiad Protestannaidd mai rhwygo undod a dysgeidiaeth a magu annisgyblaeth a gwrthryfel a ddeilliai o roi rhyddid i leygwyr ddarllen yr Ysgrythur.

Ond y mae wedi plethu â'r weledigaeth hon, yr hyn a ddysgai'r Diwygwyr Protestannaidd am ein hangen am gyfiawnder.

Ond mynasai'i brenin, serch hynny, ehangu'i awdurdod tros yr Eglwys yn ei wlad lawn cymaint â'r un brenin Protestannaidd.

Yn y cyfamser cafwyd blas ei argyhoeddiadau protestannaidd.

Yna ceir tair erthygl ar gyfnod y Diwygiad Protestannaidd.

Mantais arall oedd cael croesi rhwystrau rhwng yr ardaloedd Protestannaidd a Chatholig fel y mynnai.