Rhoes y mewnlifiad trwm cyn ac yn fwy byth yn ystod y rhyfel bwysau llethol wrth gefn y broses Seisnigo yn yr ardaloedd diwydiannol, tra oedd y rhyfel ei hun yn dyfnhau Prydeindod y Cymry.

Yna, y gyfrol, 'Prydeindod', a ysgogwyd gan ymateb beirniadol Alwyn D.

Yn Prydeindod mae ganddo ymadrodd am y dolur angeuol - 'anrhaith angof': "Y mae yna ddolur dyfnach .

Am ganrif a chwarter ar ôl y rhain byddai rhyfel yn chwarae rhan fawr yn natblygiad Prydeindod, yn arbennig yn y ganrif hon.

Dyna fater llyfr J R Jones, Prydeindod; a'r llyfr hwnnw a'i ddarlith ef, A Raid i'r Iaith ein Gwahanu yw Dail Sibul ein tynged ni a thynged ein hiaith.