Prys Morgan

Man ei eni oedd t^y o'r enw Plas y Person, yn y Gyffin, gerllaw Conwy, lle yr oed ei dad, Dafydd ap Gronw, yn giwrad ar y prys.

Yr oedd Edmwnd Prys yn ddi-os yn un o Gymry gloywaf ei oes.

Cafwyd gwasanaeth cyhoeddus yng Nghapel yr Amlosgfa, Bae Colwyn, lle y daeth tyrfa deilwng i dalu'r gymwynas olaf dan arweiniad y Parchedigion Goronwy Prys Owen ac Isaac Jones, Abergele, a Mrs Alwena Jones yn gwasanaethu wrth yr organ.

Sicrach - er nad cwbl sicr - ydyw fod bachgen arall addawol o dref Llanrwst ei hun, sef Edmwnd Prys, wedi bod yn ddisgybl gydag ef wrth draed caplan Gwedir y dyddiau hynny: yr oedd Prys ryw flwyddyn yn hyn na Morgan.

Fe arhosodd y gwas suful Huw Onllwyn Jones i gymryd cyfrifoldeb am y sector preifat; fe ddaeth Rhys Dafis o Tai Cymru i ofalu am y sector cyhoeddus a Meirion Prys Jones o Orllewin Morgannwg i daclo addysg.

A hwythau tua'r un oed, tybed a oedd Edmwnd Prys a William Morgan yno gyda'i gilydd?

O ddyddiau Bedo Aeddren, Tomos Prys o Blas Iolyn ac Edward Morus, Perthillwydion, bu gan fro Uwchaled draddodiad didor o feirdd.

Er enghraifft, bu Owen Prys yn y Coleg Normal, Bangor, a Herber Evans yn y Coleg Normal, Abertawe, ac yn naturiol at ddiwedd y ganrif daw colegau Prifysgol Cymru i'r darlun.

Wel, dyna Feibl William Morgan - heb anghofio cymorth Richard Vaughan, David Powel, Gabriel Goodman, Edmwnd Prys, a William Salesbury.

Y mae'n bosibl i Edmwnd Prys fynychu ysgol ramadeg, ond y mae'n llawn mwy tebygol mai derbyn hyfforddiant preifat a wnaeth.

"Chlywsoch chi ddim fod Huw Prys y bwtsiwr yn ymfudo i'r America i fyw gyda'i fab yn Philadelphia?" "Do, ond..." "Dyna ydi o, yn siŵr i chi."

"Mae Owain wedi dweud wrthyeh bellaeh, mae'n siwr, mai Prys Edwards, un o feibion Plas Derwen, oedd pennaeth y gang yna o ladron.

Os yw hynny'n wir, nid yw diolch yr Esgob Morgan, na diolch Cymru, ronyn llai iddo, oblegid ef oedd arloeswr y gwaith a da gan un o bennaf ysgolheigion ein hoes ni ei alw yn "Gymro mwyaf ei oes." Un arall o gynorthwywyr yr Esgob Morgan oedd Edmwnd Prys.

Yr oedd ei dad yn gyfyrder i William Salesbury, ac yr oedd cysylltiadau teuluol rhwng Edmwnd Prys a'r beirdd Tudur Aled a Siôn Tudur.

Gwyddom bellach mai un o blwyf Llanrwst oedd Edmwnd Prys, ac mai yno yr oedd cartref ei dad a'i daid.

Offeiriad oedd Edmwnd Prys, yntau, person Maentwrog ac Archddiacon Meirionnydd.

Mab iddo - Morgan Prys - a drigai yno.

Parhad ydi hon, debygwn i, o bregeth debyg rai blynyddoedd yn ôl gan Arglwydd y Bwrdd Iaith ein bod ni'r Cymry bellach wedi 'troi cornel'. Difyr oedd sylwi mor barod oedd eraill megis Prys Edwards i amenio hyn, gan gytuno fod protestio a 'ballu yn hen ffasiwn, ac mai'r cyfan oedd rhaid ei wneud bellach oedd gwenu'n glên a 'hyrwyddo'. Roedd dyddiau dod ben ben â'r Sefydliad drosodd.

Yn ei Salmau Cân yn ogystal ag yn ei gywyddau ymryson â William Cynwal ac eraill dengys Edmwnd Prys ei lwyr feistrolaeth ar Gymraeg clasurol yr hen feirdd.

Beth bynnag, roedden ni'n gwybod hanes cefndir Prys Edwards wrth gwrs, a phenderfynwyd gwylio Glantraeth rhag ofn mai yma yn ei gynefin roedd o'n cuddio.

Wrth gwrs, roedd hi'n berffaith amlwg pam oedd Arglwydd Nant Conwy a'r arglwydd Prys Edwards yn cymryd y safbwynt hwn -- gan mai nhw bellach yw'r sefydliad Cymreig.