Fel y gweddill o'm cyfoedion byddwn yn mynd i'r Seiat ar nos Fawrth, a chofiaf yn dda am y Parch JH Pugh y Gweinidog yn fy nghynghori a'm siarsio i fod yn hogyn da.

Indiad yw Esther Pugh, neu - a bod yn fanwl gywir - un o lwyth y Casi.

Yr adeg hyn aeth pont yr Hendre i lawr o dan wagen a llwyth o had alffalffa, a bu i'r gyrrwr a'r ceffylau farw yn y ddamwain; o'r herwydd 'roedd rhaid i Mrs Freeman fynd mewn cerbyd at yr afon, croesi ar y bont droed gyda'r basgedi menyn, a chael menthyg cerbyd Thomas Pugh i fynd at Drelew.

Ac mae hefyd yn barod i golli adeg etholiad heb golli urddas, yn wahanol i Aerwennydd Francis a Robert Pugh, y dialydd.

Mae ei ymddygiad dirwestol a chyfiawn yn gosod Robert Pugh y Trawscoed - ei gymydog agosaf - yn y cysgod gydol y nofel o ran synnwyr cyfiawnder a phob dim arall.

Y tri y cytunwyd arnynt oedd John H.Pugh, Aber-soch, J. T. Rogers, Merthyr ac Ebenezer Curig Davies, Bangor.

Gyferbyn â mi, eisteddai gwraig oedrannus o'r enw Esther Pugh; roedd hi'n canu, mewn llais bregus a chrynedig:

Pan apeliodd trefnydd Undeb y Docwyr, sef William Pugh, am wrthdystiad heddychlon, daeth y taflu cerrig i ben.

Rhybuddiodd William Pugh:

Sef teulu Lewis Jones, teulu William Rowlands a teulu John Pugh, pan fyddai'r tywydd yn caniatau iddynt ddod.

Roedd enw Llanystumdwy wedi ei gerfio arni.' Yn y llun gwelir aelodau'r tîm: John Pugh, Gwynfryn Ganol; Walter Glyn Roberts, Chwilog Bach; Griffith Owen, Glanllynnau; Tom E.

Yr oedd yn ddarllenwr brwd ac yn hanesydd naturiol, a byddai ymweld â chartrefi Cymru yn fwynhad pur - mangre geni John Pugh yn New Mills, beddrod Ceiriog yn Llanwnnog; Gregynog, cartref wyresau David Davies Llandinam; a chael caniatad y Dr Glyn Tegai Hughes (y pryd hynny) i weld y gerddi hyfryd.

Ond nid y tu draw i'r Mynydd Du yr oeddwn yn gwrando ar Esther Pugh yn canu emyn; er gwaetha sūn Cymreig ei henw nid Cymraes mohoni.