A cheid pwyllgorau annibynnol ar y drefn hon, sef Pwyllgor y Gronfa, Pwyllgor y Drysorfa Gynorthwyol a Phwyllgor y Caniedydd.

Hyd yn oed â chadernid statws iaith swyddogol y tu cefn iddi, a dros ddeugain y cant o'r aelodau yn siaradwyr Basgeg, nid yw'r canran hwn yn cael ei hadlewyrchu yn y defnydd o'r iaith Fasgeg yn y siambr a'r pwyllgorau.

O'r cychwyn cyntaf dadleuodd Cymdeithas yr Iaith dros bwysigrwydd Cynulliad trwyadl ddwyieithog, ond, flwyddyn wedi sefydlu'r Cynulliad realiti'r sefyllfa yw mai lleiafrif bach o aelodau'r Cynulliad sy'n dewis siarad Cymraeg ar lawr y siambr a llai fyth yng nghyfarfodydd pwyllgorau'r Cynulliad.

Credwn fod Cadeiryddion y Pwyllgorau yn allweddol wrth greu amgylchedd lle mae aelodau o'r Pwyllgorau ac eraill sy'n cyfrannu iddynt yn teimlo'n gwbl rydd i ddefnyddio'r naill iaith neu'r llall yn ôl eu dymuniad.

Mae'n bwysig iawn fod aelodau'r Pwyllgor yn deall o'r cychwyn bod modd defnyddio'r Gymraeg neu'r Saesneg yn y cyfarfod a gellir atgyfnerthu hyn yn weledol drwy osod copi o bolisi iaith y Cynulliad (pan ddaw) neu eiriau Deddf Llywodraeth Cymru ynghylch defnydd y ddwy iaith, neu Reol Sefydlog 8.23 -- 'Caiff aelodau'r pwyllgorau, a phersonau eraill sy'n annerch y pwyllgorau siarad Cymraeg neu Saesneg, a bydd cyfleusterau cyfieithu ar y pryd ar gael ar gyfer trafodion Cymraeg.

Ar hyn o bryd darperir cyfieithu ar y pryd ar gyfer trafodion Cymraeg yn y Pwyllgorau, ond y mae'n amlwg o'r defnydd ar y cyfleusterau nad yw'n ddigon i roi cyfieithwyr mewn bwth i sicrhau y bydd defnydd ar y gwasanaeth. Cyn y Cyfarfod

Y pwysicaf o'r pwyllgorau sefydlog oedd y Pwyllgor Gweinyddol - pwyllgor brys yr Undeb - a gyfarfyddai'n amlach na'r un arall i drafod materion yr oedd yn rhaid cael barn sydyn arnynt.

Mae cyfrifoldeb arbennig ar gadeiryddion y pwyllgorau i greu awyrgylch fydd yn hwyluso'r defnydd o'r Gymraeg.

Wrth roi dwyieithrwydd gweithredol ar waith yn y Pwyllgorau, mae rôl y Cadeirydd yn allweddol.

Bu'r pwyllgorau rhanbarth yn weithredol ym Morgannwg Ganol, De Morgannwg a De-ddwyrain Dyfed / Gorllewin Morgannwg, gan gydlynu gweithgareddau'r canghennau lleol.

Teimla'r Gymdeithas ei bod yn bwysig mynd a'r Wyl i fannau fel hyn, lle y cafwyd brwdfrydedd lleol anhygoel a chydweithrediad perffaith y pwyllgorau lleol a'u swyddogion i gynnal g^wyl oedd gyfuwch ei safon a'r un a gynhaliwyd.

'Roedd y beirdd a'r pwyllgorau lleol yn byw yn y cyfnod cyn y Rhyfel o hyd.

Rhaid i'r Cynulliad sicrhau cefnogaeth ymarferol ac ariannol digonol i sefydliadau a chyrff holl gymunedau Cymru fedru gweithredu yn ôl yr egwyddor o ddwyieithrwydd naturiol. Pwyllgorau Pwnc a'r Dull Rhaglen

`Pan fydd y plant yn gorffen fan hyn, fe fyddan nhw'n ymuno â'r pwyllgorau chwyldroadol ac fe fyddan nhw'n barod i ymgymryd â gweithredoedd chwyldroadol - yn y byd Arabaidd a'r tu hwnt.

Pryderwn fod y Pwyllgorau Rhanbarthol a argymhellir ym Mhapur Ymgynghorol y Grwp Ymgynghorol, waeth beth fo eu ffiniau, yn debygol o fod yn ddim mwy na siopau siarad.

Erbyn iddo farw roedd ganddo lawer o gofdnodion pwyllgorau, cofnodion llinach, catalogau a phamffledi eraill yn dilyn hanes y gamp o'r dechrau yn lleol ac yn genedlaethol.

Yr oedd ei bwyll a'i ddoethineb, heb sôn am ei brofiad maith mewn llywodraeth leol, yn rhoi gwerth ar ei gyfraniadau i'r pwyllgorau y gwasanaethai arnynt.

Caiff personau heblaw Aelodau annerch pwyllgorau mewn ieithoedd eraill drwy gytundeb ymlaen llaw â'r cadeirydd' -- mewn lle amlwg yn ystafell y Pwyllgor neu ar gardiau bach ar y bwrdd o flaen pob aelod.

Rwy'n cofio pwyllgorau'r eisteddfod gyda'r hen Evans Gilfach- yr-haidd.

Lleolir yr arddangosfa yn y Neuadd ARos Uwch sydd ar y ffordd i'r ystafelloedd pwyllgorau ger Tŷ'r Cyffredin.

Fy hoff stori i - am reswm amlwg iawn - yw honno amdano yn darlithio un noson waith mewn festri capel ym Mhenrhyndeudraeth pan ddaeth gwraig gecrus braidd o'r enw Mrs R____, y gwyddem amdani er dyddiau sefydlu pwyllgorau Eisteddfod Genedlaethol Bro Madog, i mewn yn hwyr.

Gwasanaethodd ar y pwyllgorau canlynol, Ffyrdd, Iechyd, Lles, Adeiladau, Cyllid ac Addysg Amaethyddol, ac yn enwedig y Pwyllgor Addysg a oedd yn delio â materion lle'r oedd Edwin yn neilltuol gymwys i roi arweiniad.

"Y mae hyn yn golygu bod cyfrifoldebau pwyllgorau lleol wedi cynyddu i raddau helaeth,'' meddai.

Yn hytrach na chynnal Pwyllgorau Rhanbarthol, credwn y dylai gwaith dydd i ddydd y Cynulliad gael ei ddatganoli o Gaerdydd gyda gwahanol adrannau o'r Cynulliad yn cynnal canolfannau mewn gwahanol rhannau o Gymru.

'Pan fyddan nhw'n gorffen fan hyn,' atebodd Ismail, 'byddan nhw'n ymuno â'r pwyllgorau chwyldroadaol, a byddan nhw'n barod i ymgymryd â gweithredoedd chwyldroadol - yn y byd Arabaidd a'r tu hwnt.

Yr arwydd allanol amlycaf o hyn oedd pwnc yr Eisteddfod, lle y bu bwganod yr Orsedd a'r pwyllgorau lleol yn foddion i gymylu gwahaniaeth pwyslais ymhlith y cyfranwyr.