Ond barn ysgolheigion yw na bu'r Rhufeiniaid erioed yn gweithio mwyn yng Ngheredigion.

Go brin, debygwn i, y byddai ysbeilwyr o'r Alban a'r Almaen wedi cyrraedd mor bell â Maes Garmon, a hynny mor fuan ar ôl i'r Rhufeiniaid adael.

Arthur, ebr ef, oedd yr olaf o'r Rhufeiniaid ym Mhrydain, neu o leiaf o'r Brythoniaid i ddeall syniadau Rhufeinig ac i'w defnyddio er budd i'w bobl ei hun.

Pan ymadawodd y Rhufeiniaid gadawsant wacter ac ansicrwydd o'u hôl, a chyn pen dim llamodd y Pictiaid rhyfelgar yn baent i gyd dros Fur Hadrian a dechrau difrodi'r wlad.

Daethant yn fwy hyf a ffyrnig fel y ciliai awdurdod y Rhufeiniaid, nes dod yn bla ar y wlad a rhaid oedd ceisio'u gorchfygu.

Yn y bedwaredd wylfa o'r nos, yn ôl dull y Rhufeiniaid o rannu'r nos, ymddangosodd yr Iesu iddynt, yn cerdded ar y môr ac yn nesa/ u at y cwch fel drychiolaeth (ffantasma).

Mewn soned arall, 'Y Rhufeiniaid' (Synfyfyrio), mae ef yn ceryddu'r gwŷr a adeiladodd yr Ymerodraeth Rufeinig, nid am fod yn ormweswyr creulon a diystyrllyd o hawliau pobloedd eraill, ond am fethu â sylweddoli na fyddai eu gweithiau hwy yn parhau yn dragwyddol.

Arweiniad i hanes y Rhufeiniaid yng Nghymru, ar gyfer y darllenydd cyffredin.

Bu cryn lawer o erlid ar y rhai a droisai'n Gristnogion, ac wedi ymadawiad y Rhufeiniaid aeth y mwyafrif ohonynt yn ôl at yr hen grefydd.

'Ond trysorau wedi eu cuddio gan hen fôr-ladron a phobl ers talwm ydi hynny, pobl yr un fath â'r Rhufeiniaid a phethau felly.

Arwydd oedd y bwa o rym milwrol y Rhufeiniaid neu efallai'r Parthiaid, eu prif elynion a medrus eithriadol gyda bwa a saeth.

Ym Manaw Gododdin, yn neheudir Sgotland, trigai Cunedda, swyddog pwysig dan y Rhufeiniaid.

Rwy'n meddwl fod yr awdl yma (sef ei awdl gadeiriol yng Nglyn Ebwy, 1958, i Gaerllion-ar-Wysg lle mae'r henwr yn cynghori'r gwr ifanc i gadw'n glir o gaer y Rhufeiniaid) yn fwy perthnasol i'r sefyllfa sy 'da ni heddi (nag oedd hi adeg ei chyfansoddi yn 1958).

Pan gyflwynodd y Rhufeiniaid y llysieuyn i Brydain, buan iawn daeth yn boblogaidd i wneud gwin.

Saer oedd Sefnyn a elwid yn 'Pab' yn ogystal am ei fod yn pledio rhyddid i Gatholigion, ac wrth gwrs iddo ef, roedd Gwrtheyrn nid yn unig yn fradwr i achos Gymru, ond yn fradwr i weddillion trefn y Rhufeiniaid yn ynys Prydain.

Gwelodd yno awgrym fod ambell enw lle yn y plwyf, megis Tre'r Dryw, Tre'r Beirdd, Maen y Dryw, Bod Owyr, yn dwyn tystiolaeth i ymwenud y Derwyddon a Mon ac a'r ardal hon yn arbennig, a chofiodd fel yr oedd Tacitus wedi son am eu safiad hwy yn erbyn y Rhufeiniaid yn y cyffiniau hyn.

Am hyn, dedfrydwyd ef a Nestor i farwolaeth gan y Rhufeiniaid.

Wedi i'r Rhufeiniaid ymadael â Phrydain, daeth goresgynwyr eraill o'r cyfandir, sef y Sacsoniaid.

Yr hyn a'm synnodd oedd i'r Dr Jamieson alw'r asgwrn bychan hwnnw yn 'helm y Galiad' a hynny o bosib ar y sail iddo fod wedi darllen fel y gelwid ein cyndadau ni - a oedd i'w cael ym mhobman yn y Gogledd - gan y Rhufeiniaid yn Gallii.

Creu Cenedl- Cewch ddilyn hanes Cymru o gyfnod y Rhufeiniaid hyd at gyfnod Rhodri Morgan.

Ysgrifennwyd y ddwy gerdd yma yn amlwg o safbwynt hollol fodern, ac ni wneir ymdrech i gydymdeimlo â syniadau'r Rhufeiniaid eu hunain nac i drin eu llenyddiaeth fel rhywbeth a fu, yn ei ddydd, yn llawn nor gyffrous a newydd â'r 'telynegion Cymraeg'.

'Roedd y ffugenw yn arwyddocaol: Ianws oedd Ionawr, duw dau-wyneb y Rhufeiniaid, ond Mawrth y ddwy Gymru ac Awst y ddau fardd oedd arwyddocâd y ffugenw.

At hynny, cadwai'r Rhufeiniaid at y tir isel a'r cymoedd, ond yn eu dinasoedd caerog ar y bryniau uwchben y trigai'r Brythoniaid.

Tua hanner can mlynedd wedi geni Crist y gwelodd y Cymry y Rhufeiniaid gyntaf.

Cewch ddilyn hanes Cymru o gyfnod y Rhufeiniaid hyd at gyfnod Rhodri Morgan.

Ond chwerw neu beidio mae ysgall y meirch wedi bod yn boblogaidd er dyddiau cynnar yr Arabiaid a'r Rhufeiniaid.

Dengys yr olion fod Tre'r Ceiri wedi'i chadw gan y Celtiaid drwy'r drydedd a'r bedwaredd ganrif, er bod y Rhufeiniaid yn cartrefu ar yr un pryd yn Segontiwm, eu caer hwy yng Nghaernarfon.

Symbol ffalig a ffrwythlondeb a'r darnau arian (fel yn ôl traddodiadau'r Rhufeiniaid) yn cadw i ffwrdd yr ysbrydion aflan.