Pan oedd yn Rhydychen, canodd gywyddau i'w gyfeillion, ac yn ddiweddarach canodd ar yr un mesur i gyfarch dau ohonynt pan briodasant.

Cyn ei gysegru yn esgob Tyddewi, bu Thomas Bec yn ganghellor Prifysgol Rhydychen, yn ogystal â llenwi swyddi pwysig eraill.

Ond wedi peth llythyru rhyngddo a John Keble ac Archddiacon Rhydychen a'r esgob, datganodd yr olaf nad oedd yn condemnio'r Traethodau; o ganlyniad penderfynwyd parhau i'w cyhoeddi.

Mae'n disgrifio'r gwyr a ddylanwadodd arno yn Rhydychen yn ei erthygl "Ddeugain mlynedd yn ôl", sy'n dilyn yn y gyfrol hon.

Camp raenus oedd ei gwrs addysg trwodd a thro, a chyrraedd ei uchafbwynt trwy gipio'r prif wobrwyon yn Rhydychen a'i ethol yn Gymrawd o Goleg Lincoln, a dyfod yn un o ddarlithwyr mwyaf dylanwadol y Brifysgol.

'Teimlem', meddai OM Edwards ymhellach, 'mai da fyddai cymdeithas hollol amholiticaidd a dienwad, cymdeithas fechan, i ymddifyrru gyda llenyddiaeth Gymreig, ac i gyfarwyddo pob dyfodiad o Gymro welid yn Rhydychen'.

Peth arall i sylwi arno yw fod y ddau wedi graddio yn y gyfraith yn Rhydychen.

Teimlem mai da fyddai cymdeithas hollol amholiticaidd a dienwad, cymdeithas fechan, i ymddifyrru gyda llenyddiaeth Gymreig ac i gyfarwyddo pob dyfodiad o Gymro welid yn Rhydychen.

Deil y Deon Church na wnaeth codi cofeb y merthyron fawr o wahaniaeth iddo ymledu yn Rhydychen ac yn y wlad oddi allan.

Cafodd yrfa academaidd ddisglair yn y Clasuron yn Rhydychen, ac fe'i hystyrid yn un o bobl ddysgedicaf ei ddydd.

Yn ystod yr amser a dreuliodd yn Rhydychen y daeth gyntaf o dan ddylanwad y Dadeni Dysg, a dyma'r pryd y dysgodd Roeg a Hebraeg, ieithoedd a fyddai'n waelodol bwysig isso wrth geisio trosi'r Ysgrythurau.

Yn Rhydychen hefyd yr ymaelododd ag urdd y Canoniaid Awstinaidd gan ymuno â phriordy Mair yn y ddinas.

Ei bwrpas oedd, nid yn gymaint i anrhydeddu'r merthyron, ond i ddangos i'r byd fod Rhydychen yn gwrthwynebu safbwynt a gosodiadau gwrth- Brotestannaidd Hurrell Froude.

Ym mis Awst o'r un flwyddyn bu Esgob Rhydychen yn rhoi siars i'w glerigwyr, a chyfeiriodd at y Traethodau i'r Amseroedd, gan feirniadu rhai o'r gosodiadau ynddynt.

Bu ymateb diymdroi i gyfrolau Froude yn Rhydychen ei hun.

Mae Bardi McLennan yn cydnabod mai Walter Glyn oedd cymwynaswr pennaf y Daeargi Cymreig, fel hanesydd o Goleg y Drindod Caergrawnt, Rhydychen, beirniad, awdur erthyglau a llysgennad mwyaf y brîd.

Dywedir iddo gael doethuriaeth mewn diwinyddiaeth yn Rhydychen a chael ei benodi'n gaplan i'r Archesgob Thomas Cranmer.

Ac fe ellid bod wedi disgwyl gêm gymharol hawdd, ddi-fflach iddyn nhw yn erbyn Rhydychen, sydd mewn trafferthion, ar y Cae Râs neithiwr.

Awdur y Parochial Queries hyn oedd Edward Lhwyd, Ceidwad Amgueddfa Ashmole yn Rhydychen, a oedd yn casglu defnyddiau ar gyfer cyfrolau a fyddai'n trafod hanes, iaith a naturiaetheg Cymru.

Dywed mai o'r Alban yr oedd ef wedi cyrraedd Rhydychen ac mai pobl yr Alban a oedd wedi gofalu amdano; oni bai amdanynt hwy, mi fuasai wedi bod fel 'brân gloff ar yr adlodd oblegid 'nid oedd y Cymry wedi arfer ymgyfarfod, ac ychydig iawn o drafferth oedd neb yn gymeryd i ddangos mai Cymro oedd' Y gwir yw, petasai OM wedi mynd o Aberystwyth yn syth i Rydychen yn hytrach na via Glasgow, mi fuasai wedi bod ymhlith cyd Gymry o'r dechrau cyntaf, ac odid na fuasai wedi clywed am Glwb Coleg Aberystwyth.

Graddiodd dau arall gydag ef yn y dosbarth cyntaf, sef Idris Foster, Coleg Iesu, Rhydychen, yn ddiweddarach, ac A. O. H. Jarman, Athro'r Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Caerdydd ar ôl hynny.

Bu saith yn Rhydychen ac un yng Nghaer grawnt.

Un peth a nodwedda cymdeithasau o'r fath yma yn Rhydychen ydyw mai rhai bron a thorri ar eu traws am gael lle yn aelodau yn unig a dderbynnir i mewn; felly ni cheir lawer o aelodau cloff anghyson eu hymweliad.

Aeth Reg i Goleg Ruskin, Rhydychen i astudio am gyfnod ac ar ôl dod yn ôl i Gwmderi mae wedi cael bywyd llawn a phrysur.

Yn Ail Adran y Cynghrair Nationwide bydd Wrecsam gartref yn erbyn Rhydychen.

Buont yn fodd i ysbrydoli gwaith arloesol - cynlluniau sylweddol megis rhai Lothian, Gorllewin Sussex, a Swydd Rhydychen.

Yn yr Oxfordshire Gazette hysbysebwyd tai yng Ngwynedd, a phlastrwyd posteri ar swyddfeydd yr arwerthwyr gyda'r slogan, NID YW CYMRU AR WERTH YN RHYDYCHEN.

Mae hefyd yn ffaith galonogol fod y prosiect wedi derbyn nawdd amrywiaeth o gyrff cyhoeddus gan gynnwys HTV a Gwasg Rhydychen, eto yn arwydd pellach o'r ymddiriedaeth yng nghwerth a llwyddiant y gyfres hon.

Rowland Hughes, y ddau fel ei gilydd, am DM Jones: ei fod yn hanfod o Landeilo, fod ei fam yn Saesnes, ei fod wedi ei addysgu yng Ngholeg Llanymddyfri ac wedi caei addysg glasurol dda yno ond heb ddim hyfforddiant yn y Gymraeg, ac mai yn Rhydychen wrth ddarllen yn ei oriau hamdden yr oedd wedi dod i werthfawrogi cyfoeth iaith a llenyddiaeth Cymru ac i ymserchu cymaint yn nhelynegion Ceiriog fel yr aeth ati i'w cyfieithu i'r Saesneg' Mae adroddiad OM Edwards o hanes dechrau'r Gymdeithas ychydig yn wahanol.

Yn y diwedd llwyddodd i gael llythyr allan i'w ffrindiau yn Rhydychen gan ofyn iddynt drefnu 'coup' i gael gwared ar ei dad Trefnwyd a chyflawnwyd hynny yn fuan iawn, a dyna sut y daeth y Swltan Quaboos yn rheolwr.

Dyma ni - Rhydychen.

a meddyliasom pa dda a pha ddrwg ddoi o gymdeithas Gymreig yn Rhydychen.

Yn ôl Geiriadur Saesneg Rhydychen golyga: Yna ceir dyfyniad buddiol sy'n cysylltu'r term ag athrawiaeth gymdeithasol y Catholigion: Mae'r dyfyniad yn glir.

Aeth Rhydychen ar y blaen gyda chic o'r smotyn gan Phil Gray wedi munud.

Yn chwithig braidd, y gwr a adfywiodd y cof am Penri oedd yr Eglwyswr piwus, Anthony a\ Wood, bywgraffydd cynfyfyrwyr Prifysgol Rhydychen a dyn y dywedwyd amdano 'na ddywedodd air da am neb erioed'.

Ac er i Newman wadu wrth Esgob Rhydychen mai mynachlog ydoedd, wrth i'r amser gerdded a dynion ifainc yn dod yno i aros, ymdebygai bywyd Littlemore yn fwyfwy i fywyd sefydliad Pabyddol, gyda phwyslais neilltuol ar ddisgyblaeth a llymder personol, yn enwedig yn nhymor y Grawys.

Mae cyn-reolwr Wimbledon, Joe Kinnear, wedi'i benodi'n ymgynghorydd gyda Chlwb Pêl-droed Rhydychen.

Oddi yno aeth i Goleg Eglwys Crist, Rhydychen.

Roedd hanes anrhydeddus i'w deulu, a nifer o'i gyndadau wedi'u haddysgu yn Rhydychen a Llundain.

Gellid meddwl mai tua'r un adeg y bu William Salesbury yn Rhydychen am gyfnod ac ymglywed â'r un dylanwadau hyn.

Yng ngolwg llaweroedd, dychmygol yn unig oedd y rhagfuriau rhwng Lambeth a'r Fatican, a derbyniodd Esgob Bagot, Rhydychen, lu o lythyrau yn galw am ddiswyddo Newman.

Fe'i prentisiwyd yn grydd, ond yn hytrach na dilyn y grefft honno aeth yn fyfyriwr i Goleg Dewi Sant Llanbed ac oddi yno i Goleg Rhydychen, yna tua diwedd y ddeunawfed ganrif daeth yn Archesgob yr Eglwys Sefydledig yng Nghanada.

Dyma a ddywed ef: Wrth ddarllen hen ddyddiadur ddoe, gwelais nodyn fel hyn, A fedrir cychwyn cymdeithas Gymreig yn Rhydychen; gofyn i DM Jones.

Gallai Eglwys Loegr wneud cynhaeaf bras o'i hynafiaeth, ac yn enwedig felly'r rhai a bleidiai egwyddorion Mudiad Rhydychen, gan fwrw sen ar yr enwadau Ymneilltuol fel rhyw chwyn crefyddol a dyfodd yn ddiweddar.

Ystyrid cyhoeddi'r Traethawd o hyn ymlaen gan awdurdodau'r Brifysgol fel symudiad pendant tuag at Eglwys Rufain, a daeth y mudiad fwyfwy dan amheuaeth, nid yn unig yn Rhydychen, ond hefyd yn y wlad yn gyffredinol.

Ac fe gyhuddwyd y mudiad o roi lloches ddirgel i Jesuitiaid yn Rhydychen hyd yn oed gan y Times gofalus geidwadol.

Un o ysgolheigion disgleiriaf Rhydychen a'i golygai, ond nid dysgedigion a ysgrifennai iddo, ond llenorion gwlad; rhywun a wyddai hanes ei blwyf ei hun, a fedrai ddisgrifio golygfa o ben mynydd, a wyddai am hynodion hen bregethwyr, a gofiai bethau diddorol am ei blentyndod, a adwaenai adar a blodau, neu a deimlai ar ei galon lunio cân o dri neu bedwar pennill.

"Yr oedd ysgrifenwyr Cymraeg megis wedi colli'r ffordd; a chafodd ein cyfaill hyd iddi," ebe John Morris-Jones am Owen Edwards, wrth sôn am yr amser pan oedd yn dechrau ysgrifennu yn Rhydychen.

Yna gwaith ymchwil ym Mangor a Rhydychen a blwyddyn o hyfforddiant fel athro.

Nid oedd f'ymateb y tro hwn lawn mor frwd a phan ddarllenais y llyfr gyntaf dros hanner can mlynedd yn ol, ac eto mae'r stoi'n dal yn un afaelgar, yr hanes am fab i grydd o bentref bach Llangernyw yn gadael ysgol yn ddeuddeg oed ac yn llwyddo i gyrraedd prifysgolion Glasgow a Rhydychen: Ar ol peth trafferth medrodd fy mrawd John a minnau berswadio Mam i adael inni gysgu yn y gwely ym mhen tywyll y gweithdy.

Hyderwn ein bod wedi cael y moddion gorau i roddi mantais i'r holl fyfyrwyr Cymreig i gyfarfod a'u gilydd yn Rhydychen; a gallwn sicrhau y caiff myfyrwyr newydd groeso calon, a doethineb profiad yr hen aelodau, a gŵyr myfyrwyr mor werthfawr ydyw hwn, ar eu dyfodiad yma.

Siop lyfrau hynaf Rhydychen sy'n cynnig gwasanaeth ar-lein ar gyfer llyfrau newydd a rhai ail-law.

Ni fedrai ond llenor gymysgu mor gyfrwys holl ddysg Ysgol Hanes Rhydychen ad addysg yr Ysgol Sur a blodau ac adar ac arwyr a'r un bersonoliaeth ryfedd yn eu cynnwys oll ac yn ei mynegi ei hun trwyddynt.

Blackwell's Bookshops, yn Rhydychen: Un o'r cyflenwyr llyfrau academaidd ac ysgolheigaidd mwyaf adnabyddus ym Mhrydain.

Ond byth oddiar hynny bu+m yn pwnio fy nhrwyn, megis, i weithiau'r athronwyr ac yn cael blas ar gwmni rhai fel Iorwerth [Jones] oedd yn cyd-letya â mi yn yr Hostel a J. R. Jones wedyn yn Rhydychen.

Byddai arfer mynaich y de-ddwyrain o dreulio amser yn Lloegr yn esbonio pa mor rhwydd y daw Kent, yn hytrach na Chaint, i feddwl ein hawdur, er iddo ddefnyddio'r ffurfiau Cymraeg Henffordd a Rhydychen.

Yr oedd y tri dylanwad y cyfeiriwyd atynt - nerthoedd grymusaf yr oes - yn cyniwair yn drydanol trwy gylchoedd ysgolheigaidd a meddyliol Prifysgol Rhydychen tra oedd Davies yno.

Treuliodd flwyddyn ar gwrs y BD cyn cael ei dderbyn i Gymdeithas (fel y gelwid hi'r pryd hwnnw) y Santes Catherine, Rhydychen.

Ac 'roedd wedi gadael Rhydychen am ficeriaeth yn y wlad.

Er hynny, digon o waith fod y Gymdeithas wedi cyflawni'r ail ddiben y sonia OM Edwards amdano, sef 'cyfarwyddo pob dyfodiad o Gymro welid yn Rhydychen, oblegid er bod rhai o'r aelodau, ac OM Edwards yn arbennig yn eu plith, wedi ceisio gwneud hynny, ni wnaeth y Dafydd fel cymdeithas nemor yn y cyfeiriad hwn, a hynny, mae'n debyg, oherwydd mai cymdeithas fechan y bwriadwyd iddi fod, ac mai cymdeithas fechan fu hi ar hyd y blynyddoedd cynnar, beth bynnag am y blynyddoedd diweddarach.

Rowland Hughes yntau yn yr erthygl y cyfeiriwyd ati, pan ddywedodd am yr un gwr, 'penderfynodd ffurfio Cymdeithas Gymraeg yn Rhydychen.

Ymhlith y cyfarchion yr oedd llythyr gan J. R. Jones yn mynegi dymuniadau da myfyrwyr Cymraeg Rhydychen.

Yr oedd John Edward Lloyd yn Rhydychen pan aeth Owen Edwards yno gyntaf, yn ddolen gydiol rhyngom ni a'r to o'r blaen; a tho pur hynod oedd hwnnw, yn cynnwys RE Morris, a John Owen, a Robert Parry ac Edmund Wynne Parry, a WS Jones a TF Roberts.

Yna fe ddychwelodd i Goleg Caerfyrddin i wneud ei radd BD Oddi yno enillodd ysgoloriaeth i Goleg Mansfield, Rhydychen.