Bellach, roeddwn yn dechrau amau y milwr yn stesion Corwen y diwrnod cynt a ddywedodd fod digon o gantîns ar gael; soniodd o ddim am y chwarter milltir o giw a welech ymhob lle felly.

Cyn hynny roeddwn i yn ei barchu o, ond doedd o ddim yn fy mharchu i.

Roedd yr Iraniaid wedi gofyn i mi yn gynharach a fedrwn i fwrw allan gythreuliaid, ac emwyn arbed gwaith egluro a chyfieithu roeddwn i wedi dweud wrthyn nhw y medrwn i.

Efo oedd organydd eglwys y plwyf yno, ac 'roeddwn yn ddigon ffodus i gael ei adnabod a'i glywed wrthi'n canu'r piano yng nghartrefi rhai o drigolion Y Waun yn ogystal ag yn ei gartref ef ei hun.

Roeddwn ar y pryd wedi bod yn gweithio fel un o bedwar Cyfreithiwr Erlyn yn swyddfa'r Prif Gyfreithiwr Erlyn, Awdurdod Heddlu Dyfed-Powys yng Nghaerfyrddin, ers rhyw ddwy neu dair mlynedd cyn i'r achlysur 'rwy am ei ddisgrifio ddigwydd.

." "Roeddwn i'n meddwl yn siwr mai adarydd oeddech chi, bclh bymlag," meddai Olwen.

Daliwn i deimlo'n gynnes tuag ati, ond erbyn hyn roeddwn wedi dechrau meddwl amdani'n fwy gwrthrychol ac fel fy nghyfoedion yn yr ardal, yn ei gweld hi'n dipyn bach o gymer comig.

Roedd gwres y diwrnod wedi fy lladd yn lân ac roeddwn i'n flinedig ofnadwy .

A'm gwaith wedi cwpla daeth yn amser i fi ddweud ffarwel i Cape Town, ond roeddwn yn edrych ymlaen at weld fy nheulu unwaith eto, cwrdd â'm cwsmeriaid a dychwelyd i ddysgu Cymraeg.

Pam na fasech chi wedi gofyn i mi ddod gyda chi?" "Roeddwn i'n amau eich bod chi'n cysgu..." "O, siŵr, fe fydda i'n syrthio i drymgwsg cyn gynted ag y bydd 'y 'mhen i ar gobennydd.

Roeddwn yn falch o gael mynd allan.

Roeddwn i'n teimlo'n fwy anesmwyth fyth erbyn hyn.

'Roeddwn i'n edrych ar fap ddoe cyn dod i lawr a mae jyst uwchben Iran a 'chydig i'r dde o Twrci.

Yn wir, roeddwn mor hyfedr ar wneud hyn nes fy newis i fod yn gyfrifol am y faner ymhob cynulliad pryd y gelwir ar yr holl drwp i saliwtio'r faner Brydeinig, seremoni nad oeddwn yn ei hystyried yn fradwrus y pryd hynny.

Roeddwn i wedi clywed sibrydion am y mater hwn cyn mynd i UEFA yn Amsterdam, ond yno fe gês i air efo Llywydd De Iwerddon ac oedd on ffyddiog iawn y bysen ni'n cwrdd i fynd ar syniad ymhellach, meddai J. O. Hughes, Llywydd Cymdeithas Pêl-droed Cymru.

Oherwydd y diffyg Cymraeg roeddwn i'n gorfod symud i Lanelwy oherwydd bod yna swyddi yr adeg honno yn Llanelwy.

Roeddwn wedi goddiweddu'r dosbarth.

Y rheswm am gyfeiriad gwyrdroedig y Gymdeithas yw ein bod yn cael ein harwain gan 'griw o eithafwyr ynghlwm wrth werthoedd y saithdegau'. Roeddwn i'n ddyflwydd yn 1970 ac roedd fy nau Is-Gadeirydd rhywle yn y minws.

Cyn codi'r llyfr roeddwn i'n amau y buasai y fersiwn Saesneg yn tynnu fy sylw ac yn amharu ar fy mwynhad.

Fel plentyn 'roeddwn wrth fy modd yng nghwmni nhad, ac i Gerrig Duon yr awn ni efo fo bob cyfle gawn i, mynd ar ffrâm y beic ar draws 'camp Mona'.

Erbyn hyn, roeddwn yn barod am rywbeth i'w fwyta ac roedd y ddau ohonom wedi deall ei bod yn anobeithiol cael llymaid na thamaid yn y lle.

Yn bersonol, roeddwn yn falch iawn o'r esgus i ymuno gyda'r dorf oedd yn codi ar eu traed ac yn y martsio o gwmpas yr awyren bob awr.

Bwytewch y bacwn rwan, hogiau: os rhedwn ni allan o fwyd cawn fwyta'r cogydd." Ynghanol y chwerthin, llithrais i mewn i gael gair â'r bachgen oedd yn paratoi'r bwyd, roeddwn yn gweld posibilrwydd o ' tribal feud' yn mynd ymlaen tra byddem yno.

Roeddwn i'n dweud wrthych chi, Alis.

"Roeddwn i'n meddwl bod pawb wedi clywed y chwedl honno." "Tyrd â hi," meddai'r asyn.

Roeddwn i wastad yn 'i leicio fo mae o'n gwbod 'i hun.

Roeddwn i'n gwybod mai fe oedd y dyn, a oedd yn ôl y sôn yn dad i mi; doeddwn i ddim yn ei adnabod.

Roeddwn i'n darllen yn Y Cymro mai tywydd mis Mehefin eleni oedd y salaf ers talwm, ac roeddwn i'n falch o weld Gorffennaf yn cychwyn.

Yn Llanrug roeddwn yn byw ym Mryn Tirion wrth ochor ffarm Minffordd.

Roeddwn i yn falch tu hwnt, falle am fy mod i yn gallu teimlo rhyw gysylltiad neu frawdgarwch gyda'r Gwyddelod yn fwy na'r gweddill.

Roeddwn bron a cholli fy mholion sgio a gollwng y lifft yn gyfangwbl o 'ngafael.

Deuddydd yn ddiweddarach, roeddwn mewn gwasanaeth arall - nid mewn eglwys ond mewn man bwyta yng nghrombil senedd-dy Ewrop.

"Mi rydw i'n cofio amsar," medda fi, pan ges i gyfla i dorri ar ei draws o, "pan oeddwn i'n mynd hyd y ffyrdd yma hefo ceffyl a throl, ac wrth ddþad adra, yn gorfadd ar wastad fy nghefn yng ngwaelod y trwmbal yn sbio ar y cymyla, a'r gasag yn mynd ei hun, a phan fydda'r drol yn dechra sgytian, roeddwn i'n gwybod fy mod i wrth Tþ Gwyn, achos doeddan nhw ddim wedi tario ddim pellach na'r fan honno." "Rwyt ti'n drysu yn y fan yna," medda fo.

Yn ystod y gaeaf oer diwethaf gawsom ni oedd hi, ac yn ystod rhyw bythefnos neilltuol o oer, roeddwn i, ac amryw byd o rai eraill gallwn feddwl, wedi dod o hyd i gornel gynnes mewn tafarn diraen ynghanol y ddinas lle ceid bob amser cinio danllwyth o dân ar lawr.

Roedd y Gymraeg i'w chlywed ac arwyddion yn yr iaith i'w gweld ond teimlo roeddwn i ar ddechrau'r daith mai cychwyn mae'r adfywiad a bod llawer o ffordd i fynd.

Roedd Ffrainc yn haeddu ennill oherwydd y gallu sy ganddyn nhw ar talent ar sgiliau - roeddwn nhw'n werth eu gwylio oherwydd roedd y gallu ganddyn nhw i fynd ymlaen.

Gartre' roeddwn i wrth gwrs, nid ar y môr na dim felly .

Roeddwn yn siomedig nad oedd dim Cymdeithas Gymraeg yn Cape Town er bod cryn dipyn o Albanwyr a Chocnis yno.

Pan es lawr yn ôl i'r bar yr oedd fy ffrindiau i gyd eisiau gwybod lle 'roeddwn wedi bod.

Fel roeddwn i'n dweud, cyfrwng sarhad a sen rhyfedd iawn - gwisgo megis mewn anrhydedd enw eich gelyn.

"Mi ddois i'n gynnar, a wyddwn i ddim yn iawn lle i fynd, ond 'roeddwn i wedi arfer dwad i fan 'ma at Gwyn Gallwn deimlo rhyw ias yn cerdded y ddau wrth i mi sôn am y marw.

Wedi inni godi pabell yn Zernez yn yr Engadin Isaf, roeddwn wedi mynd i fyny i gaban Lischana, rhyw bedair awr uwchben tref Scuol, gan obeithio esgyn Piz Lischana yn y bore: yn y gwres mawr, roedd yn well gan y teulu gael prynhawn yn y pwll nofio.

Mynd i'r Brifysgol yng Nghaeredin fu fy hanes y flwyddyn ddilynol a chan fod Dafydd Wyn, fy mrawd hynaf, newydd raddio o'r Royal (Dick) Veterinary College yno, yn y mis Gorffennaf cynt, roeddwn innau'n medru camu i'r gymdeithas Gymraeg yr oedd ef yn gybyddus â hi.

Dyma rai enghreifftiau: * "Roeddwn i'n pagio'n ara deg panlamodd coeden yn erbyn bympar ôl y car..."

"Roeddwn i wedi addo mynd yn syth i'r siop o'r ysgol.

Roeddwn i wedi mynd yn ôl i Ciwba, ond y tro hwn i wneud rhaglen am deulu Cymraeg Meic a Leila Haines a oedd yn byw a gweithio yn Havana; roedd adroddiad wedi'i wneud o Latvia trwy fynd â Latfiad alltud yn ôl yno ac roedd adroddiad ar ryw yn Thailand wedi'i wneud trwy ddilyn gweithwraig Gymraeg o'r elusen Oxfam.

Pleser digymysg oedd eistedd ar y staer yn y tþ lle 'roeddwn yn aros i wrando ar John Nicholas yn canu'r piano ar ryw noswaith dawel o haf yn y dyddiau cyn y rhyfel diwethaf.

Mi ddes i i gysylltiad a Euros Bowen pan o'n i yn Manafon roeddwn i'n mynd drosodd ambell i noson, ac roeddem ni yn sgwrsio am sut yr oeddwn i yn teimlo am dirwedd Cymru ac yn y blaen, ac roedd o yn dweud fod hyn, "yn dangos eich bod chi'n Gymro%.

'Roeddwn i wedi clywed fod hwn yn ddyn duwiol.

"Roeddwn i wedi'ch gweld chi pan oeddach chi'n mudo i'r Cae Gwyn." meddai John wrthyf.

Mae'n rhaid imi'ch llongyfarch, Marged, am feddwl chwim yn gwneud esgus dros fod yn ei dŷ, ond roeddwn i wedi eich clywed yn blaen yn son am y sachaid bwyd, ac yn gwybod mai wedi dod yno i chwilio roeddech chi." Gwridodd Marged at fon ei gwallt.

Ond roeddwn i'n gwybod am dŷ bwgan ym Metws-y-coed.

Roeddwn yn llawn chwilfrydedd.

`Roeddwn i'n siwr mod i'n medru rhedeg yn gynt na'r lleidr.

Roeddwn yn arfer addasu rhai o'r geiriau gogleddol fel efo, dos, fo ac hitia i'r geiriau sy'n gyfarwydd i ni fel gyda, cer, fe a phaid a becso - yn enwedig yn llais yr awdur.

Yn hardd a galluog ond heb un ffrind a allai fod wedi trafferthu digon i gyflawni'r ffafr syml o'i chadw'n fyw..." "Paid." "...All siarad o nawr hyd Ddydd y Farn newid dim ar y ffaith mod i wedi'i lladd hi, cyn sicred a phe bawn i wedi suddo cyllell ynddi a throi'n llafn yn y clwyf." "Roeddwn i'n amau.

Felly, un ai oherwydd fy embaras i neu nhw, roeddwn i'n cychwyn yn gynt, neu ar fy mhen fy hun, neu ddim o gwbl.

Roeddwn i'n credu ei bod yn hen bryd gweld sut yr oedd pobl Ciwba'n byw ar eu tir eu hunain a cheisio dadansoddi peth ar y chwyldro.

Roeddwn wedi gadael fy nghar yng Nghyffordd Llandudno, felly dyma fwrw golwg ar y darn hwnnw o'r hysbysfwrdd a oedd yn cyhoeddi amseroedd "Trenau i Gyffordd Llandudno'.

Roeddwn i wedi gweld Twm Dafis yn mynd i mewn, ond lle goblyn roedd o wedi diflannu?

'Roeddwn yn fwy araf yn dod at gerddoriaeth offerynnol.

Dros y Dolig, roeddwn i wedi mynd â rhyw hen wraig i edrych am berthynas i gartra'r hen bobol, a thro oedd y ddwy yn rhoi'r byd yn ei le, dyma fi'n mynd i stafall y telifision o dan draed.

Fel roeddwn i'n dweud, wn i ddim beth maen ei ddweud amdanaf i ond fyddwn i ddim eisiau treulio bore yng nghwmni yr un o'r bobl hyn heb sôn am naw wythnos.

Yn fuan cyrhaeddon fy ngwesty ac ar ôl i fi orffwys oherwydd y time lag roeddwn i'n barod i edrych o gwmpas y ddinas.

Wrth wneud gwaith drama ar hysbysebion efo disgyblion ysgol Uwchradd, 'roeddwn wastad yn ymwybodol fod y fformiwlau yr oeddem yn eu trafod yn y dosbarth yn hen ffasiwn ac or-syml.

Roeddwn i'n gwybod fod plas ar yr ynys, ac mi ddes i'r casgliad fod Eds yn cuddio yno.

Wel, os oedd gen i ofn dod oddiar y gadair, roeddwn yn crynu wrth feddwl am yr hyn a'm gwynebai.

Fedra' i ddim deud yn iawn be' 'roeddwn i'n deimlo." Roedd yn hawdd gweld ar wyneb Snowt fod ateb Aled wedi ei blesio.

'Roeddwn yn teimlo fel crio trwy'r adeg,' meddai.

Wedi ffraeo efo Robat John a Sharon roeddwn i a doeddwn i ddim eisiau rhannu'r siocled efo nhw felly fe'i cuddiais o nes y cawn i gyfle i fod ar fy mhen fy hun.

Gŵr hynaws dros ben, ac yn gresynu nad oeddwn i wedi gofyn am gar i'm cludo yno (roeddwn i wedi cyrraedd mewn rickshaw-peiriannol, ac rwy'n dechrau arfer gweu i mewn ac allan dan draed loriau a bysiau).

"Roeddwn i'n meddwl mai pobl o gwmpas y lle yma'n unig oedd yn gwybod a does yna neb yn byw yma rŵan i ddweud wrthach chi." "Mae hynny'n ddigon gwir 'ngwas i.

Diaist, roeddwn yn meddwl fod well i mi gael y resipi ganddynt: buaswn yn gwneud ffortiwn ar faes Caernarfon ac yn Ffair y Borth.

Ta' waeth, ymhen ychydig roeddwn yng Ngwyddelwern.

Roeddwn innau'n fwy bodlon, ond er hynny ni fentrais gysgu yn y camp bed am rai nosweithiau rhag ofn i rywun sylwi a chlebran wrth y Capten.

Tra 'roeddwn ynghanol y sgarmes efo'r gwyniedyn mawr yn y Pwll Defaid, 'roedd Jim wedi mynd i brofedigaethau mawr ym Mhwll y Bont.

Roeddwn i am gyrraedd y tþ o'r diwedd.

'Roeddwn wedi darllen llyfrau am rai fel Brother Andrew, a fu'n cludo Beiblau yn y dirgel dros y ffin i wledydd comiwnyddol.

Ddoe, ddydd Llun, roeddwn i'n dyfalu pa stori a gawn i'r tudalen blaen yr wythnos hon pan gofiais fod arddangosfa o waith plant hynaf Yr Ysgol Gyfun wedi ei threfnu gan Aneirin Rees, yr athro arlunio, a'm bod wedi addo iddo yr ysgrifennwn erthygl am yr arddangosfa i'r Gwyliwr.

Wel fedrai ddim dweud - roeddwn i allan o gysylltiad.

Roeddwn i wedi gwneud hynny rhywbryd, ond ddim y bore hwnnw dros fy Rice Crispies.

Roeddwn yn laddar o chwys.

Dim ond wedi gweld llun un roeddwn i ac roedd hwn yn llawer hyllach na'r llun.

Roeddwn i yn un o'r rhai oedd yn mynd allan, a'm cymydaith oedd person sydd erbyn hyn yn offeiriad adnabyddus.

Roeddwn i'n meddwl bod yr etholiad trosodd erbyn hyn," meddai Alun Michael yn sych.

"Roeddwn i'n mynd i son am hynny." "Welsoch chi nhw hefyd?" gofynnodd Olwen.

Roeddwn i'n siomedig iawn ynddyn nhw, meddai.

'Allwn i ddim stopio'n hunan,' meddai Dilwyn yn dawel, 'unwaith roeddwn i wedi dechre.' 'Mae'n dda iawn bod Nic a finne wedi dod 'na 'te.

Yn wir, 'roeddwn yn y coleg diwinyddol yn Llandaf cyn magu digon o ddiddordeb i fynd i wrando ar Fritz Kreisler a oedd yn ymweld a Chaerdydd ar y pryd; ac nid tan fy nyddiau yn gurad yn Y Waun, Sir Ddinbych, y dechreuais wrando o ddifrif ar symffoniau a phedwarawdau Beethoven, Mozart a Schubert.

Pan ddywedais i fod arna i eisiau ci, meddwl am greadur bach clên, blewog fyddai'n ysgwyd ei gynffon i roi croeso inni roeddwn i.

Meddyliais am y Mab Afradlon yn hanner marw o newyn; roeddwn yn gweld yr un dynged yn digwydd i mi, ond fe ddaeth hi'n well arno ef pan gafodd fynd adre i gnoi aml i sleisen o'r llo pasgedig!

Wel, mi ddilynais o i'r ynys, a phan welais i o'n mynd i'r plas roeddwn i'n.teimlo'n hollol sicr mai yno roedd Eds, a rhai eraill am a wyddwn i.

Ond erbyn hyn roeddwn i wedi llwyr gyffroi ac wedi dechrau dyrnu a pheltio o ddifri.

Roeddwn i'n teimlo fy mod i'n rêl dyn ifanc.

Ond roedd rhaid imi geisio ennill eich ymddiriedaeth yn araf deg, achos roeddwn i'n amau eich bod yn gwybod rhywbeth." "Sut hynny?" gofynnodd Marged.

Am ryw reswm, roeddwn i wedi disgwyl gwahanol, wedi meddwl y byddai'r Arlywydd ymhlith ei bobl wrth ymyl y baricêds.

Wel, roeddwn i'n ymgeisydd am Urddau yn Esgobaeth Llanelwy gan fod diffyg Cymraeg, yr adeg honno roedd Esgobaeth Bangor yn drylwyr Gymraeg.

Roedd yn reid wefreiddiol ond cododd ofn arna' i ar brydiau, ac roeddwn i'n falch i gyrraedd y copa.

'Gweld rhyw arwydd o densiwn roeddwn i,' eglurodd yntau.

Fel y gellwch goelio, roeddwn i mewn cryn benbleth.