Pwysig iawn hefyd oedd cwlt y Forwyn Fair a'r saint, a ystyrid yn gyfryngwyr (ychwanegol at Grist) rhwng dyn a Duw.

Mae'r testunau Cymraeg a adwaenir fel Ystoryaeu Seint Greal yn gyfieithiad a wnaed yn y bedwaredd ganrif ar ddeg o ddwy ramant Ffrangeg annibynnol, La Queste del Saint Graal (a luniwyd c.

Priododd Brychan deirgwaith, a saint oedd y rhan fwyaf o'i blant.

Magwyd yma gymeriadau anturus a phenderfynol, fel John Roberts (Siôn Robert Lewis), awdur y pennill 'Braint, braint, yw cael cymdeithas gyda'r Saint', a chyhoeddwr Almanac Caergybi.

Fe berthynai'r saint, yn fras, i'r oes Arthuraidd, a rhan o'r darlun hanesyddol o Arthur yw'r portread ohono a geir yn y Bucheddau, er ei fod yn sicr yn cynnwys elfennau chwedlonol.

Cynnwys traddodiadau Cadog Sant a Llancarfan gyfeiriadau at Iwerddon ac at saint Gwyddelig, Finnian Sant yn arbennig.

Ceir cofebau a chroesau o garreg sy'n dyst i weithgarwch Cristnogol cynnar ac adlewyrchir enwau'r saint yng Nghymru mewn enwau lleoedd megis Llandeilo, Llanddewi, Llansantffraid.

Tybed a oedd y saint yn sylweddoli hynny?

Er, chwarae teg i'r saint, 'doedd ganddyn nhw ddim rhyw lawer i'w wneud â'r peth.

Nid gweddus felly difri%o saint Duw, ni waeth i ba enwad y maent yn perthyn.

Ond yn awr sylweddolais y byddai mynd i bregethu heb het yn rhywbeth hollol anweddus yng ngolwg y saint.

Ar ogwydd felly, edrychai'r bonet bach yn debyg iawn i'r llewyrch hwnnw a beintir o gylch pennau saint mewn hen ddarluniau.

Anodd i ni erbyn heddiw ydyw dychmygu'r lle a gymerai'r Saint ym mywyd y bobl.

Nod awdur y Tristan en Prose oedd cyfuno hanes Tristan â phrif ffrwd hanes y byd Arthuraidd, ac felly penderfynodd gyplysu ei hanes ef â fersiwn Cylch y Fwlgat o hanes y greal, sef La Queste del Saint Graal.

CYD Aeth nifer o aelodau Cangen Maesteg o Gyngor y Dysgwyr ar ymweliad â Chae'r Delyn, Saint Hilari, Meithrinfa Carys a Patrick Whelan lle cawsant gyngor ar sut i drin planhigion.

Tyfodd chwedl a soniai am Bilat yn troi'n Gristion ac yn marw'n ferthyr; enwir ef ymhlith saint cydnabyddedig Eglwys Ethiopia.

Fy argyhoeddiad personol yw fod syniadau an-Feiblaidd a hiwmanistaidd wedi gweithio fel cancr yng nghalonnau llu mawr o grefyddwyr ac nad oes obaith gweld adferiad heb edifeirwch diwinyddol a dychwelyd at "y ffydd a roddwyd unwaith i'r saint".

Yr un argyhoeddiad a barai i Cradoc fynnu fod y saint i gyd yn gyfartal â'i gilydd.

Byddent yn aml yn enwi'r eglwysi a godent ar ôl y saint y buont yn ddisgyblion iddynt Ar ôl y seintiau hyn y daeth yr enwocaf o'r seintiau Cymraeg, Dewi Cymaint oedd ei glod ef fel, erbyn dechrau'r ddeuddegfed ganrif, y daethai Tŷ Ddewi yn eglwys y cyrchai iddi bererinion o bob rhan o'r wlad, ac yr oedd dwy bererindod i Dŷ Ddewi yn cael eu cyfrif o'r un gwerth ag un i Rufain.

Er bod diffyg tystiolaeth ynglŷn â chefndir hanesyddol y saint, y mae eu dylanwad ar y meddylfryd canoloesol yn hollol sicr.

Astudiaeth o berthnasedd neges ysbrydol y saint i'n bywydau ni heddiw.

Yr wyf yn cyfeirion at Fucheddau saint megis Cadog, Gildas, Carannog a Phadarn, a gyfansoddwyd yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar ddeg a'r ddeuddegfed.

Williams Parry yn ei soned iddo, gellir ystyried chwechawd clo honno yn ddisgrifiad cyffredinol o'r dyn: Hen arglwydd ansoddeiriau a thwysog iaith, Pa fath wyt ti, neu o ba gymysg dras Pan yw pob dychan a phob can o'th waith Yn llawn o ryfel ac yn llyn o ras, O saint a phariseaid, moelni a moeth Llesmeiriol ymchwydd ac uniondra noeth?

Byddem yn gorfod mynd i godi tatws a chydweithio efo carcharorion rhyfel yn y gorchwylion hynny; ond gan mai ffarm oedd fy nghartref bu+m yn ffodus o gael gweithio gartref neu ar fferm f'ewythr ym Mach-y-Saint.

Duw'n unig a wyr beth oedd ymateb y saint yn nwfn eu calonnau wrth i'r straeon a'r dywediadau carlamus arllwys yn un llifeiriant o'i enau.

'Does dim hafal i lidiogrwydd y saint.

Yn ôl Trioedd Ynys Prydein yr oedd plant Brychan Brycheiniog yn 'un or Tair Gwelygordd Saint Ynys Brydain'.

Oblebid darlunnir ef ynddynt bron yn ddiethriad fel brenidn balch a ffôl, gormeswr ac ysbeiliwr ar y saint.

Yr oedd mewn Protestaniaeth gymhelliad cryf iawn i anrhydeddu'r werin byth ar ôl i Martin Luther esbonio arwyddocâd Offeiriadaeth yr Holl Saint.

Canent awdlau mawl hefyd i Dduw a'r saint, er bod y rhain yn llawer llai niferus.

Hefyd, cofnodwyd nifer o hanesion am fywyd y saint a'u gwyrthiau ym mucheddau'r saint (h.y.

Eid ar bererindodau i eglwysi lle y ceid delwau enwog o Grist neu o Fair neu lle y cedwid gweddillion saint.

Ar achlysuron emosiynol dwys trôi'r Cymry at y saint am gymorth.

Duw, dere â'th saint o dan y ne' O eitha'r dwyrain bell i'r de, I fod yn dlawd, i fod yn un, Yn ddedwydd ynot Ti dy Hun.

Cyfeirir at y saint yn aml yng ngwaith y beirdd, yn enwedig yng ngwaith y Cywyddwyr.

O blith y rhain cafodd Clwb Llanystumdwy ddwy o rai gweithgar iawn - Mary Pritchard (May) o Edern a ddaeth i Gefn-y-Meysydd, Pentrefelin, a Rhian Owen (Griffith gynt) a ddaeth i Bach-y-Saint, Cricieth.

Yn yr eglwysi drachefn y gwelid y rhan fwyaf o ddigon o gerfluniaeth y cyfnod, yn ddelwau o Grist a Mair a'r saint, yn feddfeini urddasol (yn enwedig yn y Gogledd-Ddwyrain) ac yn groglenni coed rhyfeddol o gywrain.

Yn aml, y mae gweithredoedd y saint yn ddrych i wyrthiau'r Iesu.

Daw Lucien Bouchard o Lac Saint-Jean, ardal lle mae mwyafrif llethol y boblogaeth yn uniaith Ffrangeg ac yn genedlaetholwyr o hil gerdd.

Nid gormod dywedyd bod y Saint, yn ôl syniadaeth a chredo'r bobl, megis angylion, a phrin y gellid meddwl am na helynt na thrafferth na llafur, na ellid mewn rhyw fodd alw cymorth y Saint ato a hynny'n bur effeithiol.

Y rhaniad sylfaenol, meddai Cradoc, yw hwnnw rhwng saint a phechaduriaid, nid y rhaniadau rhwng Eglwyswyr, Presbyteriaid, Bedyddwyr ac Annibynwyr.

A chofiwch ei fod yntau'n un o Ddifrycheulyd Saint aelwyd Ceiriog, Mynydd Nefyn gynt.

Ni thybiodd neb fod y plant yn grefyddol, er eu bod wedi mynychu digon o gyfarfodydd y Capel i hawlio braint saint yr Hen Destament i alw unrhyw un a bechai'n eu herbyn yn gythraul ac yn ddiawl hefyd.