Llyfrgell Home Page Contents

Llyfrgell Owen Phrasebank

sefydliadau

sefydliadau

Rhain yw'r union bobl sy'n ffurfio'r mwyafrif o gyrff llywodraethol sefydliadau megis Coleg Ceredigion a'r CCTA yn Sir Gaerfyrddin sydd wedi methu yn eu cyfrifoldebau i siroedd gwledig Cymru.

Drwy weithio mewn partneriaeth ag amrediad o sefydliadau mae BBC Cymru yn uchelgeisiol yn ei gynlluniau i danio dychymyg y wlad a dod â dysgu i bob sector o'r gymuned drwy ei fenter dysgu gydol oes.

Mae sefydliadau cefnogi busnes, cenedlaethol a lleol, wedi cydgyfrannu eu hadnoddau er mwyn darparu llwybr cyflym a syml ar gyfer busnesau i mewn I wybodaeth, cyngor a chefnogaeth o ansawdd uchel.

Cychwyn sefydliadau crefyddol fel mynachlogydd Celtaidd lle y gellid ymarfer â'r bywyd santaidd a wnaeth rhai o'r penaethiaid hyn.

Fodd bynnag, y gobaith yw y bydd nifer o Reolwyr eraill - o'r rhengoedd isaf mewn sefydliadau mawr i reolwyr/berchnogion yn y cwmnïau lleiaf - yn cael budd o'r gwefan.

Yn yr hen amser yr Eglwysi oedd yr unig sefydliadau o bwys yn ein hardaloedd, ac yr oedd yr eglwysi anghydffurfiol o leiaf yn credu fod hyrwyddo diwylliant trwy gyfrwng eisteddfod yn rhan o'i gwaith.

Clyma hon ynghyd bobl a rannodd yr un diriogaeth dros gyfnod hir o amser ac a ddatblygodd yn ystod cwrs ei hanes yn y famwlad, draddodiadau ac arferion a sefydliadau a'u gwahana oddi wrth bobloedd a chenhedloedd eraill Cynnwys y rhain fel arfer gyfraith, crefydd, sefydliadau gwleidyddol ac iaith, er nid yw'r nodweddion oll bob amser yn bresennol.

Trwy gyfrannu'n weithredol tuag at iechyd y boblogaeth y mae Sefydliadau'r Merched yn helpu i ymgyrraedd at y nod hwn'.

Ond yr oedd y teitl 'academi' yn cydio'r sefydliadau hyn wrth yr academiau anghydffurfiol a sefydlwyd yn ystod Oes yr Erlid yn yr ail ganrif ar bymtheg ac a welodd eu hoes aur yn y ddeunawfed ganrif.

Ni fyddai'n dderbyniol i'r Pwyllgor fod cyfrifoldeb strategol yr awdurdod addysg lleol am ddarparu a gweinyddu ystod o sefydliadau, gan gynnwys ysgolion penodedig Cymraeg, yn cael ei ddileu a'r cyfrifoldeb yn cael ei roi i gynghor cyllido enwebedig newydd.

Mae'n demtasiwn fawr i adolygu gweledigaeth yr Athro Glanmor Williams trwy synnu at yr enwau, y digwyddiadau a'r sefydliadau nad yw'n gweld yn dda eu crybwyll.

Mae gan y sefydliadau hyn brofiad gwerthfawr ac ymarferol o weithio mewn mwy nac un iaith.

Gyda dyfodol nifer o'r sefydliadau addysgol sy'n cynnal y canolfannau dan fygythiad, bydd angen i'r cyllid a ddyrennir ar gyfer project gydnabod yr holl gostau sydd ynghlwm wrth ei gyflawni, er mwyn sicrhau parhad y ddarpariaeth o adnoddau i'r dyfodol.

Dyddiadur dwyieithog, 17 mis, ar gyfer sefydliadau Cymreig.

Sylweddolodd Jock a minnau mai un o'r sefydliadau 'milwrol' hyn oedd yr adeilad yng nghwr yr iard.

Colegau Addysg Bellach, Awdurdodau Addysg Leol a Chymdeithas Addysg y Gweithwyr sy'n gyfrifol am y cyrsiau darnynol, tra bo'n sefydliadau addysg uwch yn darparu cyrsiau dwys a chyrsiau uwch.

Bellach mae Y Gymdeithas Wyddonol Genedlaethol wedi ennill ei phlwyf fel un o'n prif sefydliadau yng Nghymru.

Yn rhy aml rhoddir blaenoriaeth i'r dechneg gan anwybyddu dealltwriaeth ddigonol o sefydliadau a pherthnasau sydd ynghlwm wrth amryfal agweddau o'r economi.

Ni welwn fawr ddim diben mewn gwneud y Gymraeg yn brif gyfrwng addysg holl ysgolion Categori A y sir, oni ddaw'r Gymraeg wedyn yn brif iaith gweinyddiaeth gyhoeddus a mewnol ein prif sefydliadau.

Yn ystod y cyfnod ymgynghori a ddaeth i ben ar 1 Mawrth 1996, dosbarthwyd y ddogfen i dros 2,000 o sefydliadau ac unigolion ledled Cymru a thu hwnt.

Ac er mwyn i'r Gymraeg ddod fwyfwy'n rhan naturiol o fywyd yng Nghymru, mae angen iddi fodoli fel iaith sy'n cael ei defnyddio'n gyson gan bobl yn eu bywyd beunyddiol: mewn gwaith a hamdden, yn ogystal ag wrth ddelio â sefydliadau cyhoeddus, gwirfoddol neu breifat.

Yr oedd gan genedligrwydd ei nodweddion arbennig; neu'n fwy cywir efallai, yr oedd am ei fynegi ei hunan mewn sefydliadau.

Tan yn ddiweddar, mae wedi bod yn anodd mesur hyn, gan mai yn Saesneg ac i sefydliadau `Prydeinig' y bu'r Cymry Cymraeg yn gweithio.

Ac er bod sefydliadau cyhoeddus ac addysgol yn tueddu i'w hanwybyddu, erys yn hynod boblogaidd.

Os yw'r iaith i oroesi rhaid iddi feddu ar nifer helaeth o sefydliadau o bob math i'w chynnal, sefydliadau a fydd yn cwmpasu pob agwedd ar fywyd ac sy'n creu rhwydweithiau cymdeithasol heb ddibynnu ar yr uned bentrefol.

Mae'r Gymdeithas Wybodaeth yn cynrychioli un o newidiadau mwyaf sylfaenol ein hoes, gan gynnig cyfleoedd enfawr i sefydliadau ac unigolion yng Nghymru.

Wrth ddathlu pen blwydd stiwdio Bangor yn hanner cant oed, cofio yr ydym am gyfraniad Bangor i un arall o'r sefydliadau hanfodol hynny, sef cyfundrefn radio a theledu cenedlaethol.

Ar ddiwedd y Rhyfel crewyd nifer o sefydliadau cydwladol, er enghraifft, y Gronfa Ariannol Gydwladol a'r Banc Bydeang, gyda'r bwriad o osgoi'r ansicrwydd a'r amryfal chwyldroadau ym myd cyfnewid tramor.

Er mwyn sicrhau fod modd i'r cynlluniau iaith ddylanwadu ar y broses addysgol, y mae angen yn ymarferol wahaniaethu rhwng cynllun iaith ar gyfer cyrff sirol neu genedlaethol, sydd yn ymdrin â materion gweinyddol a pholisi cyffredinol yn unig, a chynllun iaith ar gyfer sefydliadau addysgol, sydd - yn ychwanegol at faterion gweinyddol a pholisi cyffredinol - yn ymdrin â phrofiadau dysgu disgyblion a myfyrwyr unigol.

Mae sefydliadau trawsewropeaidd wedi hen arfer â defnyddio mwy nac un iaith: yr Undeb Ewropeaidd â'i un iaith swyddogol ar ddeg, a Chyngor Ewrop yn defnyddio pump yn aml.

Maes allweddol arall sydd eisoes yn cynnal sefydliadau Cymraeg, a maes sylw'r erthygl hon, yw maes addysg.

Rhaid i'r Cynulliad sicrhau cefnogaeth ymarferol ac ariannol digonol i sefydliadau a chyrff holl gymunedau Cymru fedru gweithredu yn ôl yr egwyddor o ddwyieithrwydd naturiol. Pwyllgorau Pwnc a'r Dull Rhaglen

* Cyngor Cyllido Addysg Bellach sy'n darparu cyrsiau mewn colegau chweched dosbarth, colegau trydyddol a cholegau addysg bellach; darparu cymorth i sefydliadau addysg gymunedol gan gynnwys Mudiad Addysg y Gweithwyr (WEA) ac i gyrff gwirfoddol addysg a gwaith ieuenctid gan gynnwys Urdd Gobaith Cymru a Mudiad Ffermwyr Ifainc;

Yn anffodus, er eu pwysigrwydd ac er eu llwyddiant, prin yw nifer yr ysgolion Cymraeg cydnabyddedig, ac afraid yw sôn am sefydliadau Cymraeg yn y sector addysg uwch.

roedd cynrychiolwyr o sefydliadau addysgol masnachol a diwylliannol mewn cyswllt â'i gilydd ym mangor aberystwyth a chaerdydd.

Ar hyn o bryd y mae PDAG yn cynghori'r system gyfan ar sail ymchwil ac adnabyddiaeth o bob agwedd ar addysg ym mhob sector, trwy ei gysylltiadau â'r gweithwyr yn y sefydliadau addysgol a'r asiantau cenedlaethol sy'n darparu ar eu cyfer, a thrwy gysylltiadau beunyddiol ag adrannau'r Swyddfa Gymreig.

Echrydus oedd effaith y blynyddoedd hyn a'r rhyfel a'u dilynodd ar ysbryd, diwylliant a sefydliadau'r Cymry, yn arbennig ar y capeli.

Amcan gweddill y papur hwn yw ystyried yn fwy manwl, yn nghyd- destun gwasanaethau addysgol, pa unigolion a sefydliadau sy'n cyflawni gwaith o natur cyhoeddus a pha ystyriaethau ddylai lywio ffurf a chynnwys y cynlluniau iaith a ddarperir ganddynt.

I genedl fel Cymru sydd heb ei gwladwriaeth ei hun y mae sefydliadau cenedlaethol, megis Prifysgol, Amgueddfa, Llyfrgell, Eisteddfod ac yn y blaen yn hanfodol at amddiffyn ei hunaniaeth.

Ein dadl syml yw y dylai'r Cynulliad wneud popeth o fewn ei allu i gydlynu a symbylu a gweithredu'r fath strategaeth. Petai'r Cynulliad yn rhoi neges glir a phendant o'r dechrau ei fod yn gorff sy'n gosod pwyslais creiddiol ar y Gymraeg byddai hynny yn sicr o gael effaith gadarnhaol eang ar bob math o gyrff a sefydliadau eraill yng Nghymru yn y sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol.

Mae gan lawer o sefydliadau addysg uwch lleol lwybrau cydnabyddedig i achredu gweithgareddau addysg/diwydiant.

Dylai'r Gweinidogion gydnabod bod y dull o gynhyrchu adnoddau drwy ddefnyddio'r canolfannau adnoddau yn gost effeithiol iawn gan iddo elwa ar gyfraniad y sefydliadau addysgol sy'n cynnal y canolfannau i leihau y grant.

Sefydliadau Erbyn hyn yr oedd y drefniadaeth enwadol, sydd mewn bodolaeth o hyd, yn cael ei chadarnhau.

Cymuned o bobl wledig oedd hi, heb sefydliadau, a chyn bo hir heb noddwyr i'w diwylliant.

Ymhellach, credwn fod gan Gymru bersbectif gwerthfawr ar faterion o gyfiawnder cymdeithasol, diwylliannol ac economaidd rhyngwladol a dylai'r Cynulliad ymgyrchu trwy sefydliadau fel Canolfan Cymru ar Faterion Rhyngwladol er mwyn hybu datblygiad cymdeithas byd-eang fwy teg lle rhennir adnoddau'n deg ac nid ecsploitir yr amgylchedd na phobloedd na gwledydd 'tlawd' y byd er cynnal cyfoeth gwledydd 'cyfoethog' y byd.

Rhwydwaith Coleg Digidol Cymru - enghraifft wych o gydweithio rhwng sefydliadau ym meysydd addysg, technoleg a darlledu.

Ond yn y diwedd, yr economi sy'n gyrru'r system, ac yn peri newidiadau i ffurf cymdeithas trwy sefydliadau'r uwch- ffurfiant.

Bydd Huw Jones yn galw am gefnogi Cyfle a Broadcast Training Wales, gan sicrhau fod y cyfuniad o arian preifat ac arian cyhoeddus sy'n cynnal y sefydliadau hyn yn cael ei weld fel ffordd gwbl effeithiol a phriodol o yrru'r diwydiant yn ei flaen i'r dyfodol.

Felly nid yw'n syndod o gwbl bod prifysgolion a sefydliadau eraill sy'n ymwneud â safonau academaidd yn gyndyn o roi o'u hamser a'u harian i archaeoleg môr neu i gael eu cysylltu â hi.

Nid yw'r ystyriaeth hon yn gwbl briodol ar gyfer y sefydliadau cyhoeddus sirol a chenedlaethol (megis yr awdurdodau lleol, CBAC, ACAC a'r Cynghorau Cyllido) sydd yn ymdrin â'r strwythur cyflawn ac yn monitro cyd-bwysedd y ddarpariaeth.

Bydd y sawl sy'n cymryd rhan yng ngwaith awdurdodau cyhoeddus a sefydliadau elusennol yn gyfarwydd â'r drefn o wneud amcangyfrif am y flwyddyn, ac un ffordd i edrych ar sefyllfa'r sefydliad ydyw drwy gymharu'r cyfrifon ar derfyn y nwyddyn â'r amcangyfrif a wnaethpwyd ymlaen llaw.

Ond erbyn heddiw daeth tro ar fyd, a daeth nifer o sefydliadau seciwlar i'n cefn gwlad fel Aelwydydd yr Urdd, y Ffermwyr Ifanc a Merched y Wawr.

Sefydlwyd Yr Haul "mewn cyfnod neillduol yn hanesyddiaeth Prydain Fawr", meddai'r golygyddion, "oblegid yn adeg ymddangosiad y Rhifynnau cyntaf, yr oedd y llifddor wedi ei gyfodi, a'r ffrwd dinystriol, mewn agweddiad dychrynllyd, yn bygwth trangcedigaeth sefydliadau gwladol a chrefyddol y deyrnas hon".

I gefnogi sefydliadau i greu Fforwm Addysg Democrataidd i Gymru i wrthbwyso grym y Quangos.

Unir aelodau'r gymundod hon gan eu hanes - sef y profiad o gydfyw am ddwy neu dair mil o flynyddoedd ar y penrhyn a alwn yn Gymru; a hefyd gan ffactorau eraill sy'n cynnwys eu traddodiadau, a'r iaith Gymraeg yn bwysicaf yn eu plith; gan batrwm diwylliannol unigryw; gan sefydliadau crefyddol, diwylliannol, cymdeithasol (yn arbennig eu tîm rygbi), ac, yn awr eto, gan rai gwleidyddol; a chan yr ymwybyddiaeth o'u Cymreictod.

Iaith yn perthyn i ychydig ydi cae Steddfod, S4C ac ychydig sefydliadau eraill.

Cofiais mewn fflach am y lluniau roedden ni wedi eu tynnu ar fwrdd yr Hercules, a'r lluniau o sefydliadau milwrol a dynnwyd drwy ffenestr y bws.

Go brin y byddai neb yn dadlau nad da o beth yw hynny, ond wrth i'r hen sefydliadau gael eu dymchwel, mae'n rhaid sicrhau bod yr hen werthoedd a'r hen safonau yn cael eu cynnal.

Mae'n hollol wir y bu esgeuluso ar y Gymraeg gan lywodraethau, gan fasnach a diwydiant, gan y banciau a'r Bwrdd Croeso a British Telecom a'u bath þ a chan fudiadau, sefydliadau a chymdeithasau eraill.

Ymhellach, meddai, rhaid ystyried mai gosod ffiniau a rhoddi pwysau y mae'r is-ffurfiant ar sefydliadau'r uwch- ffurfiant, yn hytrach na gosod ffurf bendant, rhag-ordeiniedig arnynt.

Symons hefyd at yr angen i sicrhau sefydliadau i hyfforddi athrawon.

Fyddai'n dda gofyn i'r Cynulliad, tra'n trefnu eu Cymreigrwydd eu hunain, i gael golwg ar Gymreigrwydd sefydliadau eraill hefyd.

Gwelwn i'r Israeliaid ar hyd y blynyddoedd ddatblygu a gwerthfawrogi'r sefydliadau a dybiai'n angenrheidiol i fynegi ei hymwybyddiaeth fel cenedl.

Mae sylwadau'r Gymdeithas yn arbennig o berthnasol gan ein bod ar ganol ymgyrch o weithredu uniongyrchol i sicrhau fod y colegau addysg bellach yng ngorllewin Cymru yn dod yn sefydliadau cwbwl ddwyieithog.

'Rhoes ei geiniog brin at godi'r coleg' er mwyn i'w fab ei hunan beidio â medru nac iaith ei dad nac ystorïau'i dadau na gwybod dim am 'adlais cerddi ei ieuenctid pell'. Mynych y dywedwyd mai'r gwahaniaeth rhwng colegau Prifysgol Cymru a phrifysgolion dinasoedd masnachol a diwydiannol Lloegr yw mai meistri masnach a diwydiant a greodd y sefydliadau Seisnig ond ceiniogau'r werin a gododd golegau Cymru.

Bwriad y gwefan yw cyflwyno y digwyddiadau a'r sefydliadau sydd wrth galon y Cymry yn Efrog Newydd a'i chyffiniau.

Byddai'n rhesymol, felly, i'r Bwrdd ddisgwyl i'r cynghorau cyllido a'r awdurdodau addysg lleol - neu'r Swyddfa Gymreig yn achos ysgolion a gynhelir dan grant - fod yn gyfrifol am gyfryngu polisi%au iaith y sefydliadau y maen nhw'n gyfrifol am eu hariannu a monitro gweithredu'r polisi%au hynny.

Yr oedd hefyd eisiau amod y byddai'r clerigwyr (gweision suful eu dydd) a gâi eu penodi yn medru'r Gymraeg, ac yr oedd galwad ynddo hefyd am ddwy Brifysgol i Gymru, yn hytrach na chorffori sefydliadau Cymraeg gyda sefydliadau Saesneg.

Yn ychwanegol at yr awch cynhenid i estyn eu tiroedd, eu hamcanion oedd meithrin eu teyrngarwch i'r goron a'r sefydliadau perthnasol iddi, a chadw cysylltiad agos â'r beau monde dros y ffin yn Lloegr.

Petai'r Cynulliad a'r sefydliadau eraill yn methu, mae ymgyrchwyr iaith yn hyderus y byddai'r Wyddeleg yn dal i ffynnu, oherwydd bod y fan y maent wedi'i gyrraedd nawr yn ffrwyth blynyddoedd lawer o waith nad oes modd ei ddadwneud.

Yn hyn o beth, mae lle i'r Cynulliad sefydlu sefydliadau newydd trwy Gymru er hybu cyfiawnder a heddwch yn y byd. 05.

Yn achos y cyrff cyhoeddus hyn, ystyrir mai'r sefydliadau unigol (sef y penaethiaid a'r byrddau rheoli) yw'r "cyhoedd" sydd yn medru hawlio ymateb yn eu dewis iaith, ar ran y staff a'r myfyrwyr unigol neu'r disgyblion a'u rhieni.

Os yw'n credu bod teulu a chymdogaeth yn sefydliadau sy'n gymorth i bobl gael bywyd helaethach nag a gaent hebddynt, ceisia'r gwleidydd sicrhau amodau sy'n help i'w cynnal a'u cryfhau.

Ond ymddangosodd sefydliadau eraill hefyd.

Gallwn grynhoi felly trwy ddweud fod yr eglwysi'n sefydliadau neilltuol gryf yn Eifionydd ac yn ddylanwad grymus iawn ar fywydau'r trigolion.

Bu Nain Nyrs yn un o sefydliadau plwy Llanengan am hanner canrif a mwy.

Diolch, ddyweda i, fod sefydliadau cyfandir Ewrop wedi hen hen ddygymod â chymunedau sy'n siarad mwy nag un iaith, a hefyd cyn hyn, droeon, wedi cyhoeddi dyfarniadau yn erbyn y Sefydliad yn Llundain.

Prif fwriad Bwrdd yr Iaith Gymraeg wrth gyhoeddi'r strategaeth ymgynghorol oedd ceisio datblygu strategaeth mewn partneriaeth â'r cyhoedd, ac â'r sefydliadau sydd â chyfrifoldebau allweddol neu gyfraniad pwysig i wneud dros yr iaith.

Gellir awgrymu nifer o resymau am y teyrngarwch rhanbarthol hwn, sef twf gweinyddiaeth a datblygiad sefydliadau sirol, cynnydd cyfoedth y bonedd gwledig a'u tuedd gynyddol i briodi aeresau lleol, eu diddordeb mewn hanes, hynafiaeth a chyfraith, a thwf trefi sirol yn ganolfannau cymdeithasol, diwylliannol a gweinyddol.

Daw BBC Parliament â darllediadau byw i chi o Dy'r Cyffredin, darllediadau wedi'u ‘recordio fel petaent yn fyw' o Dy'r Arglwyddi a darllediadau o'r gweithrediadau yn y sefydliadau gwleidyddol newydd yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, Senedd Ewrop a'r Gyngres yn yr Unol Daleithiau.