Cyntaf neu beidio, TG4, ers ei sefydlu yn 1996, sydd wedi llwyddo i roi gwisg newydd - siaced ledr neu grys-t - ar ysgwyddau'r iaith.

Yr hyn ddigwyddodd felly oedd i un mudiad sefydlu patrwm o fwydo babanod dan flwydd oed am ddeg o'r gloch ac eto am ddau o'r gloch bob dydd, tra bod mudiad gwahanol ym mhen arall y ddinas yn agor ei ddrysau i fwydo mamau, a neb ond mamau, am hanner dydd.

Y mae'n bwysig cofnodi i'r Gymdeithas gael ei sefydlu gan fod Dawer iawn o aelodau teyrngar Plaid Cymru yn teimlo'r angen am fudiad iaith annibynnol.

Pan ymwelodd y ddirprwyaeth gyntaf â Nicaragua ym 1994, roedd sôn am sefydlu Prifysgol yn Bluefields, ar arfordir yr Atlantig.

Adeiladu ar achlysur lansio llwyddiannus Cymru'r Byd y BBC i sefydlu gwasanaeth dyddiol Cymraeg o safon ar gyfer siaradwyr Cymraeg ar draws y byd.

Sefydlu dulliau o gyfleu ystyr.

MERCHED Y WAWR YN DATHLU: Mewn cyfarfod ym Mhenuel, dan gadeiryddiaeth miss Menai Williams fe ddathlwyd chwarter canrif sefydlu mudiad cenedlaethol Merched y Wawr.

Gan fyfyrio ar flwyddyn o newid mawr ers sefydlu'r Cynulliad Cenedlaethol, rwyf yn ymfalchïo yn y ffordd y mae BBC Cymru wedi llwyddo i adlewyrchu datblygiad y corff newydd, ac effaith datganoli ar y wlad, gydag ystod o raglenni newydd ardderchog.

Bydd sefydlu partneriaeth weithredol rhwng cyrff allweddol ym maes addysg yn angenrheidiol er mwyn ystyried cynllun addysg gyflawn i Gymru.

Oherwydd y gred fod y drefn gyfansoddiadol yn annigonol i ymdrin â'r problemau a fyddai'n codi wedi'r Rhyfel, daeth sôn am sefydlu seneddau rhanbarthol, system ffederal.

Tân ym moliau Gwylliaid a barodd iddo golli Meirionnydd ac Ardudwy a sefydlu tylwyth Llywelyn ap Maredudd yn y mannau hynny...

Dechrau sefydlu guanxi (perthynas gydweithredol arbennig yn China) efo'r heddlu.

Y Llywodraeth yn cyhoeddi Mesur Iaith a hynny'n arwain at roi i'r iaith gydraddoldeb ar gyrff cyhoeddus, ac at sefydlu'r Bwrdd Iaith yn gorff statudol.

Fy marn i yw mai'r hyn sy'n esbonio amrywiol gyfeiriadau ymchwil y Llyfrau Gleision yw bod y Llywodraeth, a chymryd pethau yn y modd symlaf posibl, yn awyddus i weld sut y gallai hi wella'i gafael ar ymddygiad y Cymry, ond fod Kay-Shuttleworth, ac efallai Symons a Johnson, yn awyddus i ddod o hyd i dystiolaeth ddigamsyniol dros sefydlu cyfundrefn o addysg wladol - ac nid i Gymru'n unig swydd.

Yr angen enbyd am ragor o Feiblau yng Nghymru a barodd iddo awgrymu ei sefydlu a'r peth cyntaf a gyhoeddwyd ganddi oedd y Beibl Cymraeg, gyda Charles yn olygydd iddo.

Rhaid gweithio yn ddyfal eto i sefydlu dulliau mwy effeithiol o ddylanwadu ar y broses gynllunio.

Mae'r cartref, wrth gwrs, yn hollbwysig o ran sefydlu arferion defnyddio'r iaith ymysg pobl ifanc.

Brwydrodd rhai o aelodau seneddol Cymru i gael Mesur Iaith drwy'r Senedd, er mwyn sefydlu'r egwyddor fod y Gymraeg a'r Saesneg yn gydradd.

Mae gwasanaethau arlein BBC Cymru wedi datblygun gyflym yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, nid yn unig drwy sefydlu safleoedd newyddion, ond hefyd drwy gyfrwng ystod eang o safleoedd sydd wedi esblygu yn gysylltiedig â rhaglenni.

I ychwanegu at y dryswch, y mae mwy o Saeson yn flynyddol yn prynu siopau yn y Gymry wledig, yn cadw tai bwyta a gwestai, yn sefydlu meysydd carafanau a chrochendai.

Breuddwyd Iolo oedd sefydlu cymdeithas a fyddai yn hollol agored i bawb a fynnai chwilio am wirionedd crefyddol, heb ofyn am unrhyw amlyniad i gredo na dogma.

O'r cychwyn cyntaf dadleuodd Cymdeithas yr Iaith dros bwysigrwydd Cynulliad trwyadl ddwyieithog, ond, flwyddyn wedi sefydlu'r Cynulliad realiti'r sefyllfa yw mai lleiafrif bach o aelodau'r Cynulliad sy'n dewis siarad Cymraeg ar lawr y siambr a llai fyth yng nghyfarfodydd pwyllgorau'r Cynulliad.

Ar hyn o bryd mae grŵp yn Lloegr yn ymgyrchu yn erbyn y cynllun, sef yr Ilusu Dam Campaign, ond y mae ymgais i sefydlu grŵp tebyg yng Nghymru - yn arbennig o gofio am y cysylltiad agos â phrofiad Tryweryn.

Enwogodd y tad ei hun fel peiriannydd a chynllunydd ac ef fu'n gyfrifol am sefydlu'r gwaith dŵr enfawr yn Uxbridge.

Sefydlu Awdurdod Datblygu Cymru.

Bu hon yn flwyddyn arwyddocaol i BBC Cymru gyda chynlluniau ar gyfer darllediadau'n ymwneud â sefydlu'r Cynulliad Cenedlaethol yn cael eu cwblhau, a'r goblygiadau ehangach sydd i ddarlledu o ganlyniad i greu'r corff newydd.

(a) Adroddiad y Prif Weithredwr mai un o amodau sefydlu'r uned oedd trosglwyddo'r cyfrifoldeb am y storfa o'r Adran Dechnegol i'r Uned Gwasanaethau Uniongyrchol.

Mary Whitehouse yn sefydlu Cymdeithas Genedlaethol Gwylwyr a Gwrandawyr.

Mae angen sefydlu cysondeb rhwng canolfannau yn yr amodau o ariannu projectau yn arbennig o safbwynt amodau cyhoeddi.

Fe alwodd ar y Bwrdd hefyd i sefydlu: * Adain weithredu frys i ymateb yn gyflym i unrhyw gwynion.

Arweiniodd at sefydlu Cymdeithas yr Iaith a fu ers hynny yn cynnal crwsâd i orchfygu'r dynged a ragwelai Saunders Lewis.

Sefydlu'r ysgol gynradd Gymraeg gyntaf gan yr Urdd yn Aberystwyth.

Mussolini yn sefydlu plaid Ffasgaidd yn Yr Eidal.

'Roedd yn rhaid sefydlu plaid wleidyddol newydd i amddiffyn yr Undebau.

Mae'n arwyddocaol, flwyddyn gyfan ar ôl i'r Cynulliad gael ei sefydlu nad ydym eto wedi cael dadl ar yr iaith Gymraeg.

* sefydlu partneriaethau gyda chwmni%au lleol

Ers ei sefydlu ym 1996, bu Iechyd Morgannwg Health yn gweithio gyd phartneriaid i sicrhau gwell iechyd i'r bobl sy'n byw yn Ninas a Sir Abertawe a Bwrdeistrefi Sirol Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont.

Yn wir, nid oedd pob amheuaeth wedi'i chwalu ar ôl iddynt sefydlu dau goleg.

Bu amser, yng nghyfnod deffroad y werin rhwng 1860 a 1890, y buasai'n ymarferol sefydlu'r Gymraeg yn iaith addysg a'r Brifysgol, yn iaith y cynghorau sir newydd, yn iaith diwydiant.

Mae Antur Waunfawr wedi sefydlu eu hunain fel cwmni arloesol sydd nid yn unig yn hyfforddi ac intigreiddio pobl gyda anhawsterau dysgu, ond hefyd yn chwarae rhan allweddol i ysgogi y gymuned leol i adfywio'r gymuned ac adfer eu hamgylchedd yn unol â gofynion Agenda 21.

Yr oedd y Cyfundeb wedi sefydlu eglwysi ers rhai blynyddoedd o bobtu Peniel, sef yn Nantglyn a Phrion, ond fe gynhaliwyd Ysgol Sul yn y Lawnt, lle bychan rhwng Peniel a Dinbych, ac hefyd yn Nhŷ Coch sydd ar fin y ffordd rhwng Dinbych a Nantglyn ac ar gyrion ardal Peniel.

Dyma sefydlu deuoliaeth a oedd i liwio agwedd yr eglwysi at y Gymraeg tros y cenedlaethau.

O'r cychwyn bu'n freuddwyd ganddo i sefydlu cartref lloches i droseddwyr.

(c) Sefydlu'r Is-bwyllgor canlynol (gyda hawl weithredol) i ystyried y mater a chyflwyno sylwadau:- Cadeiryddion ac Is-gadeiryddion y Cyngor a'r Pwyllgor Cynllunio ynghyd ac aelodau lleol Porthmadog.

Disgwyliwn i'r Cynulliad sefydlu Fforwm Economaidd Democrataidd i ddatblygu ystod eang o bolisïau economaidd er mwyn cryfhau economi ein cymunedau gwledig a threfol a hynny ar sail yr egwyddor o gynaladwyedd economaidd, cymdeithasol a diwylliannol.

OND doedd dim cyllid ar gael i'w sefydlu ym 1975 nac ym 1976 nac ym 1977.

Dylai'r Cynulliad sefydlu Pwyllgor Pwnc Cysylltiadau Rhyngwladol.

Rhyfel i sefydlu Ffasgiaeth fel grym gwleidyddol a milwrol oedd Rhyfel Cartref Sbaen.

Perthynai'r ddwy, yn eu ffyrdd gwahanol, i fudiad llenyddol pur boblogaidd yn Ffrainc tua dechrau'r drydedd ganrif ar ddeg: mudiad a welai ar y naill law ymgais i gysylltu'r chwedl Arthuraidd (cyfraniad mwyaf Cymru i ddychymyg Ewrop, o bosibl) â chyfnod y Testament Newydd a sefydlu'r Greal Sanctaidd yn un o brif themâu llên Ffrainc, a mudiad a oedd yn dyst ar y llaw arall i symud pendant oddi wrth yr hen arfer Ffrengig o gyfansoddi naratif ar fesur ac odl i lunio stori%au rhyddiaith.

Dyna pam yr ymddiddorant yn ein hymdrechion ni i ennill deddf iaith gryfach i'r Gymraeg, ac i ail-sefydlu'r iaith ym mywyd pob dydd.

Henry Jones yn yr ymgyrch i sefydlu Ysgol Uwchradd Ddwyieithog yn Aberystwyth.

Ceisiodd brynu amser trwy sefydlu Quango dof -- 'Bwrdd yr Iaith Gymraeg' -- gan ddewis yr aelodau eu hunain.

Sefydlu coleg y Brifysgol yn Abertawe.

Fe all mai OM Edwards a feddyliodd gyntaf am sefydlu'r gymdeithas a'i fod wedi ymgynghori, fel y dywed, â D. M. Jones, a bod hwnnw wedi trafod y syniad gyda Lleufer Thomas ac wedi gadael yr argraff, yn anfwriadol, mai ei syniad ef ei hun ydoedd.

Caiff dyletswyddau y Cyngor Darlledu eu rhestru yn Siartr y BBC. Yn fyr, maent yn cynnwys: sefydlu a monitror farn gyhoeddus am raglenni a gwasanaethau drwy ymchwil cynulleidfa; cynghorir BBC ar sut mae'r amcanion yn adlewyrchu buddiannau Cymru; cynorthwyor Gorfforaeth i lunio amcanion, eu monitro a helpur gwaith o ddosrannu cyllid ar gyfer rhaglenni a gwasanaethau o fewn cyllideb gyffredinol Cymru; cyflwyno barn i'r BBC os oes newid arwyddocaol yn sail adnoddur Gorfforaeth; gwneud yn siwr fod unrhyw sylwadau, cynigion a chwynion a wneir gan gynulleidfaoedd yng Nghymru yn cael eu trin yn addas; adolygu a mynegi barn am raglenni â gynhyrchir gan BBC Cymru fel rhan o'r Adolygiad Perfformiad Blynyddol; gwneud yn siwr fod anghenion talwyr y ffi drwydded yn cael eu diwallu yn gyffredinol; gwneud sylwadau ar y cyd-destun cystadleuol a gwleidyddol yng Nghymru i'r graddau y maen effeithio ar raglenni a gwasanaethau BBC Cymru.

bwriad gwreiddiol oedd sefydlu cwmni cyfyngedig cyhoeddus trwy godi arian o dan cynllun ehangu busnes y Llywodraeth.

Mae'r Antur, hefyd, wedi sefydlu canolfan arddio sy'n cynnig amrywiaeth o blanhigion, llwyni coed, alpau a grug ac amrywiaeth o ddodrefn, thybiau pren a choncrit ac addurniadau ar gyfer yr ardd a'r patio.

Yn syth ar ôl thau yr etholiad, ar ddydd Gŵyl Ddewi, cyhoeddodd Undeb Cymru Fydd ei fod o blaid senedd a'i fod yn ymbaratoi i gynnal Cynhadledd yn Llandrindod i wyntyllu'r pwnc, ac i sefydlu peirianwaith i drefnu ymgyrch a deiseb.

Seiliwyd y llyfryn hwn ar lyfryn a gynhyrchodd Ysgrifenyddiaeth Bwrdd Trysorlys Canada o'r enw Chairing Meetings a seiliwyd yn ei dro ar brofiad helaeth arbenigwyr yn y maes. Sefydlu Fframwaith

Felly, yn ein barn ni, mae'n hanfodol fod y Cynulliad, o'r cychwyn cyntaf, yn cael ei sefydlu fel corff fydd yn gallu gweithredu'n effeithiol i ymrymuso'r iaith Gymraeg a hybu datblygiad cymunedau rhydd, cryf a Chymreig. 01.

Daeth Herbert Asquith drosodd ar ei union, a chynigiodd sefydlu Comisiwn Brenhinol.

Mudiad swffrager cyntaf Cymru yn cael ei sefydlu yn Llandudno.

Roedd gan Esgob Bec amryw o resymau dros sefydlu'r eglwys golegol hon.

Un o'r pethau cyntaf a wna gwledydd ar ôl sefydlu seneddau newydd (fel yng Ngwlad y Basg a Catalunya) yw pasio deddfau Iaith Newydd.

Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Gwynfor Evans yn bygwth ymprydio hyd farwolaeth oni fyddai'r Llywodraeth yn newid ei meddwl ac yn dilyn ei maniffesto ynghylch sefydlu sianel deledu Gymraeg yng Nghymru.

Mae gweithgor wedi ei sefydlu ar y cyd rhwng y tri awdurdod yn barod ond hyd yma nid oedd y Cyngor Sir wedi ymuno yn y trafodaethau, er bod Pwyllgor Polisi'r Cyngor Sir yr wythnos hon wedi argymell iddynt ddechrau cydweithredu.

Roedd Miss Megan Jones, Trefnydd y Clybiau ar y dechrau, yn ffrind personol iddi, ac i'r Plas y byddai Miss Jones yn dod i aros pan ddeuai i'r cyffiniau ynglŷn â'i gwaith, megis i sefydlu clybiau newydd.

Geisio sefydlu Fforwm Addysg i Gymru i ddwyn pwysau ar y Llywodraeth i ddarparu adnoddau digonol Mewn cyfnod pan fo'r Cynghorau newydd yn gyffredinol yn cael eu llesteirio gan fanylion ad-drefnu, mae cynghorwyr Ceredigion yn haeddu clod am geisio gweledigaeth o drefn addysg deg ar gyfer y dyfodol.

Mae'n annog pob pennaeth heddlu i sefydlu polisi%au cynhwysfawr a'u gweithredu, fel y bydd eu holl swyddogion yn sicrach o'u safle pan elwir hwy i sefyllfa o drais yn y cartref.

Yn ystod ei anerchiad yn oedfa sefydlu Curig dywedodd yr Athro J.Oliver Stephens wrtho, "Yr ydych yn dechrau eich gwaith mewn argyfwng mawr, a diau y penderfynir eich gwasanaeth i raddau helaeth ganddo." A gwir a ddywedodd.

Mae gwasanaethau arlein BBC Cymru wedi datblygu'n gyflym yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, nid yn unig drwy sefydlu safleoedd newyddion, ond hefyd drwy gyfrwng ystod eang o safleoedd sydd wedi esblygu yn gysylltiedig â rhaglenni.

Gorfodwyd y Llywodraeth i wahodd CBAC i sefydlu Pwyllgor Datblygu Addysg Gymraeg democrataidd, ond torrodd Wyn Roberts ei air i roi cyllid iawn i'r corff newydd.

Enwogodd y tad ei hun fel peiriannydd a chynllunydd ac ef fu'n gyfrifol am sefydlu'r gwaith dþr enfawr yn Uxbridge.

Bydd sefydlu CANOLFAN GWYBODAETH/CYFNEWID GWYNEDD ym Mangor yn help mawr i hwyluso'r gwaith hwn.

Bu sefydlu a datblygu'r canolfannau hyn dros y cyfnod yn fodd i gyflawni'r twf mawr hyn.

Daethai'r wlad i wybod amdano hefyd, erbyn hyn, fel beirniad llenyddol ac yr oedd bellach ar ei ffordd i'w sefydlu ei hun fel llenor o bwys.

Sefydlu Bwrdd Golygyddol sy'n cwrdd yn fisol.

O ganlyniad i sefydlu Canolfan Gwybodaeth newydd i wylwyr a gwrandawyr, wedii lleoli yng nghanolfan y BBC ym Mangor, cafwyd cyswllt uniongyrchol gyda BBC Cymru a ddefnyddir gan tua 150 o bobl y dydd ar gyfartaledd.

Mae Parciau Cenedlaethol i'w cael ym mhob rhan o'r byd ac wedi eu sefydlu i amddiffyn golygfeydd a bywyd gwyllt mwyaf gwerthfawr y gwledydd hynny.

Gweithwyr yng Ngwlad Pwyl yn sefydlu 'Solidarity' dan arweiniad Lech Walesa.

Sefydlu Awdurdod Teledu Annibynnol.

Arweiniodd ei ddarlith ar unwaith at sefydlu'r Gynghrair Gaeleg i adfer y Wyddeleg, a bu hynny'n drobwynt.

Yn yr un modd mewn ardaloedd di-Gymraeg, gallasai'r peuoedd hyn weithredu fel sylfaen i ail-sefydlu rhwydwaith o gymdeithasau Cymraeg allasai greu impetws ieithyddol deinamig.

Y cam nesaf oedd, cynnal cyfarfod cyffredinol i sefydlu gweithgor.

Cyn i Gyngor Henoed Gwynedd sefydlu'i annibyniaeth, sefydlwyd canolfan ddydd wirfoddol yn Nyffryn Ardudwy, gwnaed ymchwil i'r angen am ganolfannau dydd eraill yn Arfon, a chyd-weithiwyd a'r WRVS er sefydlu gwasanaeth siopa i'r henoed yn Arfon.

Gall y Stiwt fod yn ganolfan y ddrama a cherdd yn yr ochr hon o Sir Clwyd a phwy a wyr na ellir sefydlu cwmni bach proffesiynol o actorion yma a fyddai'n gwasanaethu'r gymdogaeth drwy'r ysgolion a'r neuaddau bach gwledig.

Sefydlu cyfamod Duw.

Mwy na thebyg i'r mab ddysgu llawer iawn am beirianwaith oddi wrth y tad ac iddo ddefnyddio'r wybodaeth hon wrth iddo sefydlu ym Mhorth Tywyn.

'Roedd ymyl dalennau Beibl Genefa yn llawn o nodiadau esboniadol, Calfinaidd eu diwinyddiaeth a gwrthglerigol eu naws, ac fe fuont yn gryn dramgwydd i'r awdurdodau eglwysig pan geisiwyd ym mlynyddoedd cynnar Elisabeth I sefydlu trefn eglwysig Brotestannaidd y gallai Pabydd ei derbyn heb dreisio gormod ar ei gydwybod.

Galwn nawr ar i bob Cyngor Unedol arall ddilyn esiampl Ceredigion trwy greu Cynllun Addysg Cymunedol, sefydlu Is-Bwyllgor Datblygu Addysg Gymraeg, a hybu datblygu Fforwm Addysg i Gymru.

Arwydd eu bod hwy'n ennill peth tir yw bod yr aelodau Seneddol Cymreig yn rhoi diwrnod i drafod y mater yn Nhy^'r Cyffredin a bod y Cyngor Darlledu Cymreig yn sefydlu pwyllgor i ystyried a ellid o gwbl drefnu awdurdod teledu Cymreig annibynnol.

Fel y dadleuodd Cymdeithas yr Iaith yn ei dogfen Dwyieithrwydd Gweithredol, rhaid i'r Cynulliad ddatblygu polisi iaith cynhwysfawr ac integredig a sefydlu fframwaith i roi'r polisi hwnnw ar waith.

Gydag amser, enillodd y Gymdeithas brofiad a chasglodd gronfa o wybodaeth na all yr un mudiad neu blaid sy'n sefydlu ei hun o'r newydd fyth gystadlu ag ef.

* Sefydlu swyddfa a fframwaith gweithio.

Rhan bwysicaf gwaith y gwleidydd yw ceisio sefydlu'r amodau i helpu pobl bob yn un ac un i fyw'r bywyd helaethaf posibl.

Mae sgil-effaith buddsoddiad cyhoeddus yn S4C i'w weld yn y ffordd mae partneriaethau wedi datblygu ac wrth edrych i'r dyfodol bydd Huw Jones yn sôocirc;n yn benodol am bartneriaethau sydd eisoes wedi eu sefydlu neu a ddylai gael eu datblygu yng nghyd-destun cynlluniau Amcan 1.

c) Meithrin awydd disgybledig i sefydlu'r gwir.

I'r perwyl hwn, dylai'r Cynulliad sefydlu Fforymau Ieuenctid sefydlog ym mhob sir i edrych ar bob penderfyniad o bwys i'w cymunedau lleol.

Mi gofiaf y dull haerllug y penderfynasom yn union fel y rhannai brenhinoedd Sbaen a Phortiwgal yn yr Oesoedd Canol y byd rhyngddynt - fod John Bwlchyllan yn mynd i helpu i sefydlu mudiad iaith, a minnau i edrych ar ôl yr agwedd wleidyddol.

Pan gynhaliwyd ei wasanaeth sefydlu ym Mwcle, daeth ei dad yno o Flaen-y-coed, ynghyd a thri neu bedwar o ddiaconiaid yr eglwys gartref.