Cyfarchiad y Diawl Cecfryn Ifans Un bore oer ym mis Rhagfyr, a'r barrug yn gen ar lafnau'r celyn gwyrdd a'r eiddew, deffrowyd Morfudd gan sþn cnocio ffyrnig ar ddrws ei thþ.

O'r diwedd rwyt wedi gadael Cors y Cedyrn ac mae'r gwastadeddau o'th flaen yn edrych yn hyfryd.

Cynorthwya ni i dderbyn dy gynnig, ein Tad, fel y cawn ni etifeddu'r bywyd tragwyddol yr wyt ti'n ei gynnig i ni, a llawenhau yn dy gwmni a'th gariad yn y bywyd hwn.

Bydd traean o'th bobl yn marw o haint ac yn darfod o newyn o'th fewn; bydd traean yn syrthio trwy'r cleddyf o'th amgylch; a byddaf yn gwasgaru traean i'r pedwar gwynt ac yn eu dilyn â'r cleddyf.

Os wyt yn eu colli hwy i gyd, golyga hynny fod y ceffyl wedi'th gicio ac rwyt yn gorwedd yn anymwybodol a'th antur drosodd.

A deallaf mai di-ongl yw meidroldeb: yn begwn gogledd a de, myfi yw'r newyddian sy'n croesi'r ynys i'th ddwyrain.

Yn ddiweddar deuthum ar draws pennill yng nghasgliad TH Parry-Williams, Hen Benillion sy'n cyfleu'r ffaith honno -

Am hynny, ystyria y pethau hyn, fel na chredech dy fod yn well na'r un o'th gyd-ddynion, rhag it wrth feddwl, ddisgyn o'th falchder ar frys, a chael dy frifo mwy wrth ystyried fod gwraig dlawd yn gwenu ar sebon bob dydd gan gofio'r sbort a roddaist iddi.

Felly, cyn wired â'm bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, am i ti halogi fy nghysegr gyda'th holl bethau atgas a ffiaidd, byddaf finnau yn eillio, ac ni fyddaf yn tosturio; ni fyddaf fi yn trugarhau.

Ti yw'r un a garodd fwyaf erioed ac mae'n dal i'th garu yn ei ffordd ryfedd.

Yna dywedodd wrthyf, Fab dyn, bwyta'r hyn sydd o'th flaen; bwyta'r sgrôl hon, a dos a llefara wrth dŷ Israel.

Ond mae'r corrach yn synhwyro bod rhywun yn cuddio yn ymyl y llwybr ac mae e'n troi i'th herio â'i gleddyf yn ei law.

Cysgoda drosom; gwarchod ni; nertha ni pan fo gwendid yn ein llethu; arwain ni pan awn ar ddisberod; adnewydda'n gobaith pan fyddwn yn digalonni; eneinia ni â'th faddeuant i'n glanhau oddi wrth staen ein pechod.

Nid at bobl ddieithr eu hiaith ac anodd eu lleferydd y'th anfonir, ond at dŷ Israel.

Dangos o'th radau dawngoeth Nad wyd fursen, Ddwynwen ddoeth.

Ceir y ddau berl wedi eu cyplysu ym mhennill cyntaf y deyrnged i Idwal Jones, 'Gyfaill, mi'th gofiaf,' (sylwer ar y nodyn : 'Diwedd y pennill cyntaf, Malachi Jones.

Rwyt yn ceisio mwmian rhywbeth, gan dynnu'r sbienddrych o'th ysgrepan.

Rhannu Gwallt y Proffwyd Tithau, fab dyn, cymer iti gleddyf llym a'i ddefnyddio fel ellyn barbwr i eillio dy ben a'th farf, ac yna cymer gloriannau a rhannu'r gwallt.

Rwy'n diolch i'r Arglwydd am flynyddoedd fy nedwyddwch gyda'r Teulu Mawr, a chyda'th rieni a thithau.

Tros yr iaith ac addysg, er enghraifft, mi ddangosodd Wyn Roberts yn glir sut y mae hynny'n gweithio - cân di bennill fwyn i'th nain ac, os enw'r nain honno yw Dafydd Elis Thomas, mi ganith hithau'n berlesmeiriol i tithau.

Mae'n troi i'th wynebu a gweli ei fod wedi torri ei law chwith i ffwrdd yn llwyr - dyna a ddigwyddodd ar ôl i ti weiddi.

Tynged â'i gordd a'th yrr fel pêl ar ffo I ddeau ac i aswy yn dy dro, Y Gþr a'th fwriodd i'r blin heldrin hwn Efo a þyr, Efo a þyr, Efo."

Ar yr ochr dde mae nifer o sachau, ac yn syth o'th flaen mae dau gwpwrdd anferth.

I'th lygad treiddgar y mae dirgelion yr atom a'r moleciwl yn agored fel llyfr.

'Ond pan dda'th y llythyr o'dd e'n dal yn dipyn bach o sioc.

Dywedodd wrthyt, ddyn, beth sydd dda a'r hyn a gais yr Arglwydd gennyt: dim ond gwneud beth sy'n iawn, caru ffyddlondeb, a rhodio'n ostyngedig gyda'th Dduw.

Yn gymorth ac yn ysbrydoliaeth cyfamserol fel diweddglo'r Epistol at yr Hebreaid: 'Oherwydd y mae ef wedi dweud, Ni'th adawaf fyth, ac ni chefnaf arnat ddim.

Maent wedi cau amdanat ac yn benderfynol o'th ddal yn gaeth.

Mae'r helflaidd yn syrthio â'th saeth yn ddwfn yn ei ystlys.

Rwyt yn dy longyfarch dy hun am fod mor hirben â'i gael i'th arwain; fe fyddi allan o'r goedwig ofnadwy yma ymhen dim amser.

...coedwigwr praff yn dethol pren Tyrd ataf; cân â'th fwyell rybudd dwys A tharo unwaith, ddwywaith, nes bod cen Yn tasgu, a'r ceinciau'n crynu, a chrymu'u pwys; Dadwreiddia fi o'r ddaear, cyn y daw Ffwrneiswaith y golosgwyr acw draw.

Yna dywedodd wrthyf, Fab dyn, gwrando ar yr holl eiriau yr wyf yn eu llefaru wrthyt, a derbyn hwy i'th galon.

A Thithau'n fwy gogoneddus na'th holl weithredoedd yn y cread.

Yn ei sêl i'th gadw, fe'th gollodd.

Ymbiliwn arnat godi to newydd o genhadon i ddwyn tystiolaeth i'th ras i'r miliynau hynny yn ein dyddiau ni.

Efallai y cei dy ryddhau ar ôl iddynt sugno'r maeth o'th gorff, ond yn sicr nid cyn hynny.

Gallaf floeddio f'ateb o ben y tai: 'Y fi!' gan wybod cystal â neb mai 'Gwraig ddoeth a adeilada ei thþ'.

Os lleddaist yr helflaidd rwyt yn cymryd y Dorch Aur oddi am ei wddf a'th saeth o'i gorff cyn ailddechrau ar dy daith.

Tynni dy gleddtyf i'th amddiffyn dy hun, ond mae'r dorf yn dy gyrraedd cyn i ti gael cyfle i'w godi uwch dy ben.

Pan wêl y bleiddiaid eraill eu harweinydd yn farw fe giliant allan o'th golwg ond gwyddost eu bod yn dal yno yn disgwyl i ti ddisgyn o'r goeden.

Arferai ei gefnder, TH Parry-Williams, ddweud fod hyn yn wendid ynddo ar brydiau.

Mi ddô;th y dyn llyfr bach ata i ar ddiwedd yr oedfa bore Sul a dweud wrtha i yn blwmp ac yn blaen na chawn i byth fynd yno wedyn am fy mod i'n rhoi oel ar fy ngwallt.' O drugaredd, 'roedd gan y bachgen hwnnw gryn dipyn o synnwyr digrifwch ac fe ddaeth yn bregethwr poblogaidd iawn ac yn un o arweinwyr 'i enwad - er 'i fod o'n dal i roi od ar 'i wallt.

Yna, clywsant eiriau miniog a phroffwydol o wefusau Asqui/ th: ...

Mi ro' i air da drostat ti ac ella wedyn newidith hi ei chân a'th adael dithau i mewn.

Darlunio'r Gwarchae ar Jerwsalem Tithau, fab dyn, cymer briddlech a'i gosod o'th flaen, a darlunia arni ddinas Jerwsalem.

Rho i ni gael ein puro â'th ras.

Yn awr, fe'th wnaf mor wynebgaled ac ystyfnig â hwythau.

Fe a'th y peth trwy'n meddwl i y galle fe ddod 'nôl ac ennill 13 - 12.

Williams Parry yn ei soned iddo, gellir ystyried chwechawd clo honno yn ddisgrifiad cyffredinol o'r dyn: Hen arglwydd ansoddeiriau a thwysog iaith, Pa fath wyt ti, neu o ba gymysg dras Pan yw pob dychan a phob can o'th waith Yn llawn o ryfel ac yn llyn o ras, O saint a phariseaid, moelni a moeth Llesmeiriol ymchwydd ac uniondra noeth?

Fel mae'n digwydd, mae'r Cor Meibion yr wyf yn aelod ohono, sef Cor Bro Glyndŵr (er mwyn y troednodwyr), yn canu gosodiad Bryceson Treharne o soned 'Dychwelyd' TH P-W; gosodiad teilwng, greda i, sydd yn llwyddo i danlinellu grym y soned ac i gyfleu dehongliad cerddorol o un JR ar ddiwedd ei ymdriniaeth.

Neges anobaith oedd gan hwn hefyd, ac nid oedd gan Gristnogaeth ddim i'w ddweud wrtho: Rhith yw geiriau y gau ŵr a'th garodd, Y gŵr a'r hoelion y gŵr a wylodd.

Yn sicr, fe ddaw i'th ofal ryw ddydd a gobeithiaf y bydd o gymorth i ti.

Bu TH P-W byw drwy'r cyfnod hwn ac fe wyddai'n dda am waith yr arloeswyr uchod a'i oblygiadau mewn cosmoleg.

Maent yn troi i'th wynebu â'u cleddyfau'n barod.

Safai chwe thþr cadam, gydag wyth ochr i bob un, yn onglau muriau'r ddwy ran gyntaf ac o doeau'r tyrau hyn ymwthiai tyredau bychain yn wirion, fel bys bawd ar ben eich troed pan fydd y bysedd eraill wedi cau'n dynn.

Cerddodd Ifor ar ei hôl fel oen llywa'th, a'i awydd i gysgu yn gryfach na'r un i ddadlau hefo'r ffurat o'i flaen!

Os golygir mai troedigaeth SL yn y tridegau a arweiniodd rywsut at Penyberth a'i daflu ef i 'eol y gelyn', yna beth yw ystyr y 'carchar a'r seler ddilawnter dan lif anafon' yn y pennill cyntaf, cyn dyfod 'Arthur i'th arbed di'?

Tecwyn Lloyd, Pensynnu ar beth o waith TH Parry-Williams

Rwyt yn cerdded yn dy flaen am rai milltiroedd gyda'th flinder yn cynyddu bob cam.

Gyda'th gleddyf yn dy law fe ymuni â'r ugain marchog sydd wedi amgylchynu'r tri marchog.

Tro dy wyneb tuag at warchae Jerwsalem, ac â'th fraich yn noeth proffwyda yn ei herbyn.

A thra byddi di yn Llechfaen dros ddiwedd yr wsnos, cadw dy glustia a'th lygaid yn agored.

Y mae'r mwyafrif llethol ohonynt yn yr Amser Presennol Cyffredinol: 'Ymlid y gwynt yr wyt ti','Nid adwaenost ti na'th di dy hunan', 'Pawb yn sôn am Dduw', 'Ag och och och fod llaweroedd o'r Cymru hefyd .

Plygwn ger dy fron, y Creawdwr hollalluog, gan ryfeddu at dy nerth a'th ddoethineb.

Pontshân "Wa'th ti enjoio leiff mo'r dam bit" - D.

Yn y gorffennol anrhydeddaist hwy â thywalltiadau nerthol o'th Ysbryd Glân.

Y fwyaf o gerddi TH P-W gennyf i yw'r un a deitlir 'Dwy Gerdd'.

Roedd gwenwyn yn y siocled 'na, ond trwy ryw lwc fe ddiferodd o'th geg wrth i ti ddisgyn, neu fe fyddai ar ben arnat erbyn hyn.

HEULWEN: (Yn canu) 'Mae'n dda gen i'th weled yn awr.'

A chan nad oedd cylch hud o'th amgylch bydde dy elynion wedi dwyn yr Afal Aur hefyd oni bai imi ddod heibio mewn pryd.'

Duw, dere â'th saint o dan y ne' O eitha'r dwyrain bell i'r de, I fod yn dlawd, i fod yn un, Yn ddedwydd ynot Ti dy Hun.

O Dad, anfon donnau dy ras a'th gariad aton ni'r bore yma.

Tros bechadur buost farw, Tros bechadur ar y pren, Y dioddefaist hoelion llymion, Nes it orfod crymu'th ben; Dwed i mi ai fi oedd hwnnw Gofiodd cariad rhad mor fawr?

Mawrygwn Di am y cyfansoddwyr cerddoriaeth o lawer oes a llawer gwlad a roddodd inni gyfryngau mor brydferth i'th foli.

"Canys pobl sanctaidd ydwyt ti i'r Arglwydd dy Dduw; yr Arglwydd dy Dduw a'th ddewisodd di i fod yn bobl unig iddo'i hun o'r holl bobloedd sydd ar wyneb y ddaear" (Deut.

yn wir, sylweddolwyd bod ymdeimlad cryf yn ffrainc y wlad a fu'n rhyfela yn erbyn prydain am ddwy flynedd ar ar o blaid cael th rhwng y gwledydd.

Diolchir i chwi am eich cefnogaeth a'th gwaith caled.

Ond trown atat yn hyderus, canys buost trwy'r oesoedd yn noddfa rhag y dymestl i'th bobl.

Fe roddir rhwymau amdanat ti, fab dyn, a'th glymu â hwy fel na elli fynd allan ymysg dy bobl.

Dy frenin fyddaf: pa le y mae arall a'th waredo di yn dy holl ddinasoedd?

"Dos allan o'th wlad ac oddi wrth dy deulu ac o dy dy dad i'r wlad a ddangosaf i ti, a mi a'th wnaf yn genedl fawr".

Dangosa'r fodrwy hon iddo, ac fe fydd yn siŵr o'th gynorthwyo." Mae'n estyn modrwy aur i ti, yna gan estyn ei law i ffarwelio, mae'n dweud, "Gwell i mi ddychwelyd i Godre nawr i roi help llaw i Cedig ddod o hyd i Cadlais.

Diolch i'r drefn, wnest ti ddim blasu ond y tameidyn lleia - ac eto, roedd hynny'n ddigon i'th hala i gysgu am amser maith!

Gwnaf i'th dafod lynu wrth daflod dy enau, a byddi'n fud, fel na elli eu ceryddu, oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt.

Cyffwrdd yr un pryd â'n calonnau ninnau i ennyn ysbryd cenhadol ynom, i'n cynysgaeddu â pharodrwydd i gynorthwyo'r gwaith mawr nid yn unig mewn gwledydd tramor, ond yn ein hardaloedd ninnau yng Nghymru, fel y bo'r gwaith yn ei gyfanrwydd yn ogoniant i'th enw, yn Iesu Grist.

Gan hynny, fe'n cyflwynwn ein hunain i'th ofal.

A'th dou o'm bois i'r Gweithe 'rwsnos ddiwetha.

Trugarha wrthym a chymorth ni fel y dyrchafer enw Iesu yng Nghymru, er gogoniant i'th enw.

Mor dyner oedd ein horiau olaf gyda hi - ti'n dal ei llaw wan a minnau'n gwlychu ei gwefusau a'th dad yn cadw cynnull yn y Neuadd Fawr.

Os wyt ti wedi bod yn y caban o'r blaen, rwyt yn bwrw mlaen â'th daith.