'Ym mhob gwlad y megir glew', medd yr hen ddihareb, a thristach na thristwch yw gweld dynion disglair yn ein gadael a hwythau ym mlodau eu dyddiau.

'A thristwch mawr a ddaliodd hi ynddi am hynny'.

Yn ei sgwrs radio â Saunders Lewis, mae'n cyfeirio at adolygydd o Sais a ddywedodd amdani - 'Mae ei thristwch fel ochenaid hir ar draws y dyfroedd' - gan ychwanegu bod 'rhywbeth mwy tu ôl i ochenaid wedi'r cwbl.' Cawn T.

Awgrymir fod mwy i 'hagrwch' a thristwch y gwaith na'r hyn oedd yn weladwy i'r llygaid.

Gorfodwyd Prydain i sylweddoli gyda thristwch ei bod yn gwrthwynebu dynion a feddiannwyd gan ysbryd drwg, a chywilyddiwyd dynolryw o feddwl ei bod yn bosibl diraddio'r natur ddynol i'r fath raddau gan greulondeb, twyll a brad, a gweithredoedd anfad y

Yr oedd Margot ar ymweliad a'i chynefin yn ardal Llanelli yn gynharch eleni ac wedi iddi ddychwelyd adref enillodd cerdd a gyfansoddodd yn sôn am ei thristwch yn gadael Cymru Gwpan Raphael Jones mewn cystadleuaeth flynyddol gan y gymdeithas Gymraeg yn Wellington.

Mwy trist na thristwch yn fy marn i yw colli cyswllt a iaith y gwyddoch mai hi yw eich priod iaith.

Ond er mawr ofid a thristwch i ni cawsom y ddedfryd ofnadwy nad oedd gwella iddi.

Nid oes angen ailadrodd eu hanes yma felly, ond rhaid pwysleisio un agwedd o'r gyfundrefn ddieflig a greodd gymaint o greulondeb a thristwch i filoedd o'r rhai a alltudiwyd.

Oherwydd hynny gallai ddeall a chyfarwyddo'r gŵr ieuanc a fyddai'n ymladd â themtasiynau ac amheuon; gallai gydymdeimlo â'r trafferthus a'r helbulus, cyd-ddwyn â'r anwybodus os byddai ynddo beth daioni, a chydgyfranogi o lawenydd a thristwch ysbrydol yr hen bobl brofiadol.

Canys mwy trist na thristwch oedd deall mai Miriam oedd yr unig blentyn punp oed a siaradai gymraeg o blith naw o blant a dderbyniwyd i ysgol Llangybi y flwyddyn honno wedi gwyliau'r haf, a hynny yn un o gadarnleoedd 'tybiedig' yr iaith.

Teimlodd nhw yn ei ddwylo a llanwyd ei feddyliau gan falchder a thristwch.