Roedd hygrededd yn nodweddu'r oes ac anwybodaeth ynglŷn â gwir hanes y Cymry a'r traddodiad barddol ar y pryd yn rhoi rhwydd hynt i hynafiaethwyr Cymru, Lloegr ac Ewrob chwedleua a rhamantu derwyddol a chynoesol.

Yr oedd gweithgarwch Humphrey Llwyd ym maes mapio - un o feysydd dysg pwysig y cyfnod - yn rhan felly o'i weithgarwch fel hanesydd yn y traddodiad dyneiddiol, corograffig.

Y mae iddo ddiddordeb arbennig i wŷr Ceredigion ­ dywed traddodiad a fod yn fab i Sant, brenin Ceredigion.

Mae prif thema La Queste a Perlesvaus yn sylfaenol debyg, ac yn sawru o Gristnogaeth asetig: er mai marchogion llys Arthur yw'r gorau yn y byd, mae eu diffygion moesol yn eu rhwystro rhag cyflawni'r gamp uchaf oll a chanfod y Greal; cedwir y fraint arberlnig honno i farchog ysbrydol a moesol berffaith, sef Persifal (cefnder cyfandirol Peredur y traddodiad Cymreig) yn Perlesvaus, a Galaad neu Galaath (sy'n fwy cyfarwydd bellach fel Galahad), arwr newydd sbon a ddyfeisiwyd yn arbennig ar gyfer y dasg yn La Queste.

Ond er prinned yw'r cyfeiriadau uchod, ac er nad oedd llawer iawn o gysylltiad rhwng y rhanbarthau hyn a'r taleithiau eraill yn y ddeuddegfed ganrif a'r drydedd ar ddeg, eto, pan gododd Casnodyn ym Morgannwg yn y ganrif ddilynol, gwelir yn ei waith holl nodweddion canu cymhleth y Gogynfeirdd, ffaith sy'n awgrymu fod traddodiad barddol cyffelyb wedi ffynnu yn y de-ddwyrain yn ogystal yn y canrifoedd blaenorol.

Caiff eu noddwr ei foli ganddynt yn y dull traddodiadol, fel y gellid disgwyl, ac y mae'r hyn a ddywedir ganddynt am ei groeso brwd a'i ddiwylliant yn arbennig o werthfawr o safbwynt astudio'r traddodiad nawdd.

Pe bai'r gosodiadau'n gywir, anodd fyddai i neb ddywedyd i'ch erbyn, ond camsyniad sylfaenol eich dadl ydyw anwybyddu'r gwahaniaeth hanfodol rhwng traddodiad byw a thraddodiad marw, a marw hollol ydyw'r traddodiad Pabyddol yng Nghymru.

Y ffwrnais yn yr awdl yw'r haul, a cherdd yn y traddodiad 'gwyddonol' diweddar oedd hon.

Anodd i Ewropeaid a fagwyd yn y traddodiad gwleidyddol Rhufeinig ydyw ystyried unrhyw beth heblaw gallu awdurdodaidd yn sylfaen bywyd gwleidyddol, ond egwyddor waelodol athroniaeth Gandhi oedd gwasanaeth.

Erbyn y cyfnod, hwn, wrth gwrs, er bod y traddodiad llafar yn ffynnu o hyd, ochr yn ochr ag ef daeth y testun ysgrifenedig yn fwyfwy cyffredin a phwysig, yr hyn a olygai datblygiadau newydd yn natur y testun naratif a'i dechnegau.

Tra credai'r clasurydd Eliot na ellid llenyddiaeth fawr heb awdurdod allanol traddodiad yn sail iddi, mynnai Murry mai cydwybod yr unigolyn oedd yr unig faen prawf dibynadwy mewn llenyddiaeth ac ym mhob cylch arall o fywyd: Nid oedd gan Eliot ddim i'w ddweud wrth awdurdod mor wamal a chyfnewidiol.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiaur calendr o wyliau.

Robert Jones, Rhos-lan, sydd wedi diogelu'r traddodiad llafar am Morgan Llwyd:-

Dyma felly gyfeiriad sy'n nodi Arthur fel patrwm o'r milwr perffaith, a phe gallem gredu fod holl destun y Gododdin, fel y mae traddodiad yn honni, yn waith bardd o'r chweched ganrif, gallem ddweud fod gennym yma grybwylliad o Arthur o fewn canrif, neu lai, i'w gyfnod ei hyn.

Fel y dywedodd Golygydd Y Cymro mewn cyswllt arall, "Yr eliffant a'r morfil yn unig o holl greaduriaid Duw sydd i'w cadw, fe ymddengys." Yr oedd y dwr llwyd yn fy mhiser yn dechrau gloywi tipyn erbyn hyn; dechreuwn sylweddoli nad diben coleg diwinyddol oedd wynebu problemau trydanol yr oes, ond rowndio'r traddodiad fel llechgi, "heb ofal am y defaid"; un o ddyfeisiadau'r Ffydd i ffoi rhag ffaith, mewn gair.

Y rheswm pennaf am hynny, y mae'n siŵr, yw cymhlethdod rhyfeddol y traddodiad testunol; at hynny ystyriai ysgolheigion Lladin, o gyfnod y Dadeni ymlaen, mai gweithiai clasurol a phatristig a haeddai eu sylw hwy, ac er bod i feirniadaeth destunol le blaenllaw ar raglen waith rhai o'r miniocaf eu meddwl ymhlith yr ysgolheigion hynny, bach iawn o le a roesant yn eu llafur i lenyddiath Ladin yr Oesoedd Canol.

Yn wir, yr oedd yr Academi Bresbyteraidd yn barhad di-dor o'r traddodiad y bu Samuel Jones, Brynllywarch, a'i debyg yn mwydo'i wreiddiau.

Dyma wyrdroi traddodiad yr ardd-winllan.

Ond ychydig olion arwynebol sydd ar ôl o bobl Oes yr Haearn, a nemor un traddodiad o'u gweithgareddau heblaw eu bod hwythau fel eu disgynyddion yn gorfod byw ar gynnyrch gwlad.

Dengys y traddodiad hwn fod gan y wlad gysylltiad â'r India yn gynnar yn ei hanes.

Ond, er bod traddodiad diwydiannau trymion De Cymru yn cael sylw mawr, anwybyddir adeiladwyr llongau a llongwyr y Gogledd i raddau helaeth, sef y bobl a sicrhaodd gyfoeth i'r ardal ac a alluogodd i lawer o gapeli, ysgolion a cholegau'r rhanbarth gael eu hadeiladu.

Y peth sy'n drawiadol am y traddodiad Cymreig yw'r argyhoeddiad fod y gwerthoedd a'r safonau sy'n ysbrydoli'r rheolau'n rhai ar gyfer gwerin gwlad, nid yn unig ar gyfer clerigwyr, mynachod a lleianod.

Prif gonsyrn y rhai oedd yn gweithio o fewn y traddodiad hwn oedd egluro swyddogaethau y ddwy iaith o fewn cymunedau dwyieithog.

Mae trysorau, yn ôl traddodiad, o dn rai o'r meini a diben y cerrig anferth yw gwarchod yr aur a'r gemau gwerthfawr.

Gwelwyd hefyd ddylanwad llenyddiaeth Lloegr a Ffrainc yn treiddio i'r traddodiad Cymraeg, nes bod llenorion yn benthyca naill ai destunau cyfan i'w cyfieithu a'u haddasu ar gyfer cynulleidfa newydd, neu'n codi enwau ac elfennau naratif unigol o'r ffynonellau estron, i'w hymgorffori mewn testunau cyfansawdd.

Cydnabuwyd ysgolheictod yn ei gyfanrwydd yn un o'r angenrheidiau pennaf yn natblygiad y dosbarth tirol, a'r prif gwrs astudiaeth a gymeradwywyd yn ôl traddodiad oedd rhethreg, mathemateg, seryddiaeth, barddoniaeth, prydyddiaeth, hanes, a gramadeg.

Mae calon barddoniaeth yn curo'r ymddangosiadol gryfach, ac wrth gwrs caiff y beirdd faeth o wreiddiau hen y traddodiad, a gellir son yn hyderus am adfywiad cynganeddol ac yn y blaen.

Bwriadai i'r eglwys golegol hon estyn croeso a chymorth Cristnogol i ddieithriaid a chrwydriaid yn ôl traddodiad yr efengylau.

Nid peth newydd oedd gormes yma ac, oherwydd hynny, roedd grym traddodiad yn gryf.

O'u deall fel ymdrech gan Peate i gymathu Murry a'r traddodiad y ganed ef iddo, maent o'r pwys mwyaf.

Talodd y gyfres Cyngherddau Gwerin deyrnged i'r traddodiad canu gwerin yng Nghymru gan gynnwys y triawd poblogaidd Plethyn ymhlith llu o grwpiau eraill tra cafwyd darllediadau helaeth o Gwyl Werin y Cnapan, un o uchafbwyntiau'r calendr o wyliau.

Ai Thomas Jones o Ddinbych hyd yn oed yn bellach yn ei Ferthyr-draith wrth geisio portreadu'r traddodiad Methodistaidd ac Efengylaidd fel estyniad o'r olyniaeth wir Gatholig sy'n ymestyn tros y canrifoedd.

Ysgolhaig yn y traddodiad dyneiddiol ydoedd, yn gweld hanes fel maes cyfunol.

Ar ben hynny, mae yna sawl thema'n cael triniaeth eironig yn y llyfr ac, heb sbwylo'r peth, mae'r traddodiad o fynychu capel yn ei chael hi'n o ddrwg.

Wrth i ni edrych ar waith y rhan fwyaf o feirdd Cymraeg trwy'r oesoedd, ni fyddwn yn gweld mwy nag ychydig iawn o olion i ddangos iddynt gael addysg glasurol, ac iddynt fod yn ymwybodol o'r traddodiad Groeg a Rhufeinig mewn llynyddiaeth a barddoniaeth.

Yr oedd traddodiad o gynnal Ysgolion Haf i hybu agweddau ar y diwylliant Cymreig yn - bod eisoes, a naturiol oedd i'r pwyllgor ddewis ffurf o'r fath.

Yn 'Atebiad y Golygydd i Lythyr Mr Saunders Lewis' yn yr un rhifyn cydnabu Gruffydd fodolaeth traddodiad ond fe'i cafodd ei hun yn anghydweld â diffiniad Saunders Lewis ohono.

a chamarweiniol yw'r dyb boblogaidd mai clasurol yw traddodiad llenyddol Cymru.

Mae'r traddodiad asgetig cyn hyned â Christionogaeth ei hun ac fe'i gwelir mewn rhyw ffurf neu'i gilydd ym mhob oes.

Nodweddir llawer o'u canu hwy gan yr ysgafnder a berthynai i'r traddodiad gwledig fel y'i ceir yn y penillion pyncio a'r cerddi ymddiddan.

Eu hymateb hwy yw troi'n erbyn y traddodiad yn gyfan gwbl, rhoi'r tyddyn ar rent ar ôl marwolaeth eu tad a mynd i fyw yn y dref.

Ydy parchu traddodiad yn brwydro yn erbyn cyfoesedd?

Mae'r math yma o waith o fewn y traddodiad ffenomenoleg o fewn cymdeithaseg, sef rhyngweithio sumbolaidd.

De Iwerddon yw gwir gartref hurling, ond mae traddodiad balch a chryf yn Antrim a Derry, hefyd.

Ni ddylid rhoi gormod o goel ar bob traddodiad ynglŷn ag adeiladu'r eglwys gyntaf oherwydd chwedlau yw llawer ohonynt, rhai a dyfodd yng nghwrs y canrifoedd.

Gall codi ymwybyddiaeth weithio ar ddwy lefel, sef y lefel affeithiol gyda'i hapêl at hanes, traddodiad a threftadaeth a'r lefel ymarferol gyda'i hapêl at swyddi, statws a dwyieithrwydd (yn enwedig yng nghyd-destun yr Ewrop newydd).

I Gruffydd, gellid traddodiad a gyfunai unigoliaeth ag apêl at y gorffennol.

onid yw'n deimlad anghysurus i gymro cymraeg goleddu'r fath agwedd wrthnysig at yr hyn y byddai bobi jones ac eraill yn ei ystyried yn asgwrn cefn ein traddodiad llenyddol?

Ond nid urddas traddodiad yn unig sy'n eu poeni.

Er gwaethaf y gwahaniaeth pwyslais rhwng traddodiad y Dwyrain Uniongred, â'i sôn mynych am lygredigaeth a marwolaeth, â'r Gorllewin Catholig â'i sôn yntau am bechod ac euogrwydd, 'roedd yr eglwys gynnar yn un yn ei dealltwriaeth o weinidogaeth Crist fel aberth drud a offrymwyd i Dduw er mwyn cyflawni iachawdwriaeth dyn.

Nid oeddynt wedi dechrau chwilio am gyfatebiaethau rhwng y traddodiad Cymraeg a'r un clasurol, fel y gwnaethpwyd o bryd i'w gilydd yn nes ymlaen.

Cawsom wybod mai rhaglenni hanner awr fyddai'n rhaid eu perfformio ar lwyfannau ar hyd a lled yr ynys a golygai hyn drefnu gofalus i geiso arddangos ein traddodiad ar ei orau o ran safon y dawnsio, cerddoriaeth a gwisg.

A chyda threiglad amser daeth yn rhan ddigon anrhydeddus o'r traddodiad Seisnig i bwysleisio rhyddid pobl i fyw eu bywyd preifat heb i'r gyfraith a'r llywodraeth ymyrryd.

Yn ôl traddodiad, teithiodd San Ffraid yn wyrthiol dros Fôr Iwerydd ar ddarn o dywarchen.

Braint oedd mynd o Dyddewi, cartref nawddsant Cymru, i Landdewi, lle yn ôl traddodiad y cyflawnodd Dewi Sant lawer o wyrthiau yn y chweched ganrif, i gyhoeddi i gynulleidfa o dros wyth gant o bobl fod yr Arglwydd Iesu Grist yn dal i iacha/ u trwy rym ei Eglwys a hynny am ei fod Ef yn ddigyfnewid yn Ei gariad, - "yr un ddoe, heddiw ac yn dragywydd." Ar ôl y cyfarfod dywedodd amryw fod y syniad o'r lesu yn iacha/ u yn yr ugeinfed ganrif yn un hollol newydd iddynt.

Ac y mae edrych tros droednodiadau gwerthfawr ei lyfr yn codi cwestiwn reit ogleisiol mewn perthynas â'i bryder y gall y traddodiad Cristionogol yng Nghymru fod yn tynnu ei draed ato.

Gan mai Ystorya Trystan yw'r unig destun naratif sydd gennym am Drystan ac Esyllt, a gan fod posibilrwydd fod yr englynion yn rhai hynafol, bu'n demtasiwn i rai chwilio ynddi am debygrwydd i'r chwedlau Ffrangeg, gan gasglu fod Golwg Hafddydd, er enghraifft, yn cyfateb i Brengain, morwyn Esyllt yn y traddodiad Ffrangeg (er gwaethaf yr enw gwahanol), a bod taith y cariadon i Goed Celydon yn cyfateb i hanes Tristan ac Iseut yn ffoi i Fforest Morrois.

Nid oes gan y Deyrnas Gyfunol gyfansoddiad ysgrifenedig a'r traddodiad hwnnw o gymryd pethau'n ganiataol oni phrofir yn wahanol sydd i gyfrif am nad oes datganiad ffurfiol o statws swyddogol y Saesneg fel sydd ar gyfer ieithoedd eraill mewn gwladwriaethau sydd â chyfansoddiad ysgrifenedig.

Yn y cyfamser annheg yw iddynt feirniadu etifeddion y traddodiad gwledig sy'n gwneud eu dyletswydd [trwy ganu o fewn eu profiad a'u traddodiad am beidio â gwneuthur dyletswydd pobl eraill hefyd.

Mae yma sôn am fenter arwrol Sulyn, cyfraniad y papurau bro a sylw bachog mai Radio Cymru, efallai, ydi'r mynegiant cywiraf o'r traddodiad newyddiadurol Cymreig.

Pwrpas y rhan hon o'n llith ydyw dangos fod cytundeb rhwng ysgolheigion ynglŷn â dyled uniongyrchol neu anuniongyrchol Dafydd ap Gwilym i'r Trwbadwriaid (neu'r Trwferiaid) cyn i T Gwynn Jones sôn am ddyled y Gogynfeirdd iddynt, a bod rhai o'r ysgolheigion, megis W J Gruffydd a Lewis Jones, yn awgrymu mai trwy ddyled ei flaenorwyr yn y traddodiad llenyddol Cymraeg i'r Trwbadwriaid yr oedd Dafydd yn ddyledus.

Felly beth am i'r mudiadau uchod ddod at ei gilydd gydag unrhyw un o garedigion yr eisteddfod i drefnu eisteddfod leol i ardal Llangadfan a'r Foel yn y ganolfan newydd y flwyddyn nesaf, ac efallai bod rhai yn ardal Llanerfyl yn awyddus i gynorthwyo i gario'r traddodiad yn ei flaen.

Traddodiad o ddioddef dirmyg ac erlid yw traddodiad amddiffyn politicaidd i'r iaith Gymraeg.

Pwynt arall oedd y ffaith fod traddodiad barddonol Cymru yn parhau yn fyw: yr oedd y Groegiaid wedi peidio ag ysgrifennu epigramau ers mwy na mil o flynyddoedd, ond yr oedd y Cymry yn dal i ysgrifennu englynion o hyd.

Mewn cyfres o erthyglau i'r Tyst ar Fonedd Dyn' aeth ati i amddiffyn syniadau Tom Nefyn am ymgnawdoliad ar dir esblygiad gan ddal ar y cyfle yr un pryd i amlinellu'r hyn a olygai 'traddodiad' iddo yntau:

Bod yn rhaid glynu wrth y "Traddodiad Gorau% a bod y Datgeiniad i gynhyrchu Cyfalaw, a chymeradwyir datblygu'r gelfyddyd yn gerddorol.

Yr oeddynt yn ceisio llenwi bylchau a ganfyddent yn y traddodiad barddol Cymraeg.

Y mae'n ei wrthgyferbynnu gyda beirdd clasurol y traddodiad mawl, hwynt-hwy yn eu cyrndeithas' sefydlog a threfngar' yn dal mai' peth qmdeithasol' oedd barddoniaeth; a Williams yn fardd' ei brofiadau'i hun'.

Aeth rhin y traddodiad hir hwn i waed y trigolion.

Dyma ddynion na chlywir mwy na mwy am eu dawn bregethu ond yr oeddent yn cyfuno syberwyd ac ysgolheictod y traddodiad hyn gyda chroesawu'r tymhestloedd pentecostaidd a brofasant yn ystod eu gweinidogaeth.

Mae esbonio'r traddodiad o Brydeindod yng Nghymru fel hyn yn gymorth i ddeall teithi meddwl Theophilus Evans a llawer o Gymry tebyg iddo yn y cyfmod modem cynnar.

Ni chadwyd yr un traddodiad o'r Oes Haearn honno hyd ein dyddiau ni mewn gair na gweithred.

Beirniadaeth lenyddol yn trafod y traddodiad barddol.

Ac fel yna , yn ôl traddodiad, y daeth ardal Bol y Mynydd i fod.

Mae hanes i'r awdur yn rhywbeth hanfodol ddramatig am fod pob trobwynt mor llawn o bosibiliadau, a'i bod yn rhaid brwydro a'r deg ewin i gael goruchafiaeth a meddiannu llwybr y traddodiad.

Ni fynnai ef, fe ymddengys, fod ynryw ddyled ar Ddafydd i'r Trwbadwriaid: yn hytrach yr oedd ei brif ddyled i'r traddodiad barddol brodorol, i draddodiad barddol 'gwerinaidd' y 'bardd teulu'.

Tybed a ydyw swyddogaethau a phriodoleddau traddodiadol y ddau ryw (ddoe a heddiw) yn cael eu torri i lawr i raddau dan bwysau'r galar (ac o bosibl am fod y bardd yn canu'n groes i arfer y traddodiad barddol)?

Yr ydych yn tybio mai traddodiad Cymru yw'r grefydd Gatholig, am mai hi oedd ein crefydd pan oedd ein llenyddiaeth a'n diwylliant ar ei orau; felly am eich bod yn gwybod gwerth traddodiad yr ydych yn tueddu (a siarad yn gynnil) i ddywedyd mai ennill fyddai i Gymru fyned yn Babyddol.

Fe ŵyw y cyfarwydd am ymchwil Neil Wright a'i gyd-weithwyr i ddirgelion traddodiad testunol Sieffre, a blaenffrwyth y gwaith hwnnw yw'r argraffiad gofalus hwn.

Yr oedd gofyn gwerthoedd a chanllawiau, a'r gwerthoedd llenyddol a argymhellodd oedd rhai wedi eu seilio ar ufudd-dod i awdurdod allanol traddodiad.

Dyma gyfnod y deffro mawr - Gwynn Jones, John Morris-Jones, WJ Gruffydd, Elfed, Williams Parry ac eraill yn creu traddodiad barddol newydd.

Pan ddechreuodd beirdd Cymru geisio efelychu patrymau clasurol yn y ddeunawfed ganrif, o dan ddylanwad Seisnig o bosibl, mae'n werth sylwi iddynt ddewis ffurfiau gn amlaf nad oedd dim yn cyfateb iddynt yn union yn y traddodiad Cymraeg, fel y fugeilgerdd, yr arwrgerdd neu'r epistol barddonol.

Cydfodolai'r ymchwil am wreiddiau dysg yn y traddodiad clasurol a grymoedd eraill: yr awydd am weld dysg debyg yn blodeuo yn eu hieithoedd eu hunain, a'r awydd hefyd am ledaenu dysg i'r cyffredin.

Gyda'i ddull lliwgar o adrodd stori a'i hymestyn o fodfedd i filltir, fe aeth yn rhan o'n chwedloniaeth, o'n traddodiad a mesur o'i ddylanwad ar gymdeithas yw fod ei straeon yn dal yn fyw, ymhell ar ei ôl.

Bod pob cainc amheus y mynnir ei harfer i'w difreinio, megis y gainc heb doriad pendant i'w rhan gyntaf, a phob cainc y cytunir na ddwg traddodiad y gelfyddyd eirda drosti.

Yno roedd traddodiad biwrocrataidd cryf o blaid yr Almaeneg, iaith y brifddinas, trafnidiaeth a masnach.

Mae traddodiad gwyddonol cryf i Glwb Swb-Acwa Prydain, ac mae'r nofiwr tanddwr ym Mhrydain yn ymwybodol o bwysigrwydd diogelu adnoddau tanddwr.

Dyma oedd dechrau traddodiad y cemegydd modern.

Ar ben hynny, yr oedd y nofelydd yn perthyn i'r traddodiad Methodistaidd o hunanymchwil ac ymholiad.

Os nad oes gennym chwedl gyflawn, ysgrifenedig am Drystan, boed honno'n stori frodorol neu'n un wedi ei haddasu o ryw ffynhonnell Ffrangeg, pa dystiolaeth sydd ar ôl i bresenoldeb traddodiad byw am y cariadon yng Nghymru?

Richard Davies, Esgob Tyddewi, a'r traddodiad Protestanaidd

Traddodiad Tsineaidd pan yn croesawu rhywun.

Ychydig yn uwch i fyny mae Camddwr neu Camau'r Bleiddiaid, bwa naturiol o graig yn pontio'r afon lle'r arferai'r bleiddiaid, yn ôl traddodiad, groesi'r afon o'r mynydd i glydwch y cymoedd pan oedd y tywydd yn arw.

Dyna ddangos yn deg mor ddieffaith, mor ddirym, mor ddibwys ym mywyd politicaidd Cymru ac yn natblygiad ei meddwl hi ar faterion cymdeithasol fu traddodiad amddiffyn yr iaith Gymraeg.

Er hyn, yr oedd y dyneiddwyr yn sicr yn ymdeimlo â bygythiad, ac yn wyneb hynny, yr oedd angen pwysleisio fwyfwy ogoniannau'r iaith Gymraeg a'r traddodiad Brytanaidd, ynghyd, wrth gwrs, a lladd ar y rhai oedd yn bradychu'r gogoniannau hyn drwy eu 'gollwng dros gof', a defnyddio ymadrodd Gruffydd Robert.

Yn y ddau waith, yr hyn y ceisir ei ennyn ynom yw'r argyhoeddiad fod y cylch canolog o gymeriadau'n 'iawn', mai ynddynt hwy y costrelwyd prif egwyddorion y traddodiad, a'u bod yn benderfynol o herio gydag angerdd cyfiawn y grymoedd hynny sydd ar fin rhuthro fel cenfaint o foch a sathru'r egwyddorion santaidd.

Wrth ddweud yn negyddol fod y mudiad yng Nghymru yn 'ddiymadferth ac yn gwbl anabl i gerdded rhagddo' heb Yr Ymofynnydd, gellid casglu bod y cylchgrawn, yn ôl ei olygydd, yn gefn a chanllaw sicr i'r Undodiaid, a hynny drwy un o'r cyfnodau mwyaf anodd yn hanes y traddodiad rhyddfrydol, a chrefydda yn gyffredinol.

Ar un ystyr yr oedd y ffasiwn llenyddol a llenyddol-ysgolheigaidd yn Lloegr yn tueddu i gadarnahu barn llenorion a beirniad Cymru fod i Ddafydd ap Gwilym safle unigryw yn y traddodiad llenyddol Cymraeg, ond ar yr un pryd yr oedd yn tueddu i gadarnhau'r argraff o chwilio'n ddigon manwl, ddod o hyd i effeithiau dylanwadau cyfandirol arno.

Yn ôl un traddodiad daeth Joseff o Arimathea i Glastonbury a gwthio'i ffon i'r ddaear.

Pryddest yn y traddodiad cofiannol yw hon eto, ond daeth Parry-Williams ag elfen bersonol i mewn iddi, oherwydd wrth ganu am hiraeth Gerallt am Gymru o Baris yr oedd yn canu ei hiraeth ei hun.