Wedi i'r trên fynd am ychydig filltiroedd, yn sydyn, teimlais bwysau ar fy ysgwydd dde; roedd un o hogiau'r eroplens, yr un â'r cetyn, ar fy ysgwydd dde ac heb gymaint ag '...' wedi gwneud clustog ohoni.

'Ga'i Scaletrix, Trên drydan, beic mynydd, cit pêl-droed Cymru a chyfrifadur 'Dolig?

Os oes angen cadarnhad o ddiffyg apêl yr iaith Saesneg, mae i'w weld o'r trên wrth deithio ar ddydd Mawrth o Sha Tin i gyfeiriad Kowloon - baner fawr binc ar wal allanol ysgol uwchradd yn gorchymyn 'SPEAK

Glaniodd y teithwyr, gan adael y gyrrwr a'r dyn tân ar y trên.

Siopau disgownt, bwytai Indians di-sglein, tai teras sydd wedi gweld dyddiau gwell - fe fyddwch yn eu pasio i gyd cyn cyrraedd canol tre' Castell-nedd.

Mae Tre'r Ceiri, sydd ar safle o bum erw wedi'i hamgylchynu â muriau cedyrn o gerrig a phridd ar ffurf caer neu amddiffynfa.

Cyrhaeddwyd Dun Laoghaire yn gynnar a chafwyd trên ar unwaith i'w cyrchu ar draws yr ynys i Galway yn y gorllewin.

Yn anffodus, er imi geisio tynnu sylw'r awdurdodau priodol at bwysigrwydd Tre'r Ceirij nid oes yr un arwydd i'w weld hyd heddiw i egluro gwerth y pentref i'r genedl nac ychwaith gynnig wedi'i wneud i rwystro'r fandaliaeth o daflu rhai o'r cerrig o'r amddiffynfa dros y dibyn!

Yn y lôn a'r gerddi hyn ymgasglai pawb a oedd wedi dilyn y trên ar hyd y cledrau a phennau'r cloddiau.

Doedd dim ond dweud celwydd amdani: '...,' meddwn, '...' Fodd bynnag, dyma'r trên yn chwislo, a llawer yn gorfod gadael y ciw cantîn yn waglaw, y porteri yn galw ar i bawb frysio a dyma ni unwaith eto ar yr 'olwynion chwim'.

Cofiaf yn dda ei bod wedi fy siarsio i alw i'w gweld ar fy ffordd i'r orsaf wrth imi fynd i ddal y trên wrth ymuno â'r fyddin.

Aeth yn ôl i'r dref fel y daeth trên arall ac ynddi saith cerbyd a llu o deithwyr i'r groesfan.

Ceir yma enghraiffl bwysig o gaer o'r Oes Haeam, a adeiladwyd gan y Celtiaid cynnar, sef Tre'r Ceiri.

Adroddwyd straeon lawer wrthyf am y mulod hynny, ac un wraig a gymerth ataf lun, ar ba un yr oedd y teithwyr oddi mewn i'r trên, a mul yn eistedd ar y llwyfan y tu allan i'r cerbyd, ac yn ôl a welwn i yr oedd y mul yn dangos cymaint boddhad â'r bobl wrth deithio.

Yr un modd dangosodd ef a Mrs Davies letygarwch hael yn y mans, Tre Hywel, Ffordd y Garth Uchaf, tuag at y llu myfyrwyr a ddeuai i Fangor.

Yr oedd tair ar ddeg o eglwysi prebendari yn perthyn i Landdewi Brefi: Llangybi, Llanbadarn Trefeglwys, Llanfihangel Ystrad, Carrog, Llannerch Aeron, Llanwenog, Blaen-porth, Betws, Llanbadarn Odwyn ger Llwynpiod, Llanboidy, Tre-lech a'r Betws, Llanarth a Thregaron.

Arafodd y trên ac yna, gyda dwndwr mawr, rhuodd drwy'r orsaf a'i heglu hi am Fangor!

Breciodd y trên wrth agos*au at yr orsaf; codais y plant o'u sedd, y cesys o'r tu ôl i amryw gadeiriau a stryffaglio tua'r drws.

Ystyriwn ei ganllawiau yn fympwyon hen ddyn, ac eto fe fu+m i'n ofalus iawn fy hunan - teithio gyda'r trên araf i Frankfurt, a dim ond wedyn, yn Frankfurt, codi tocyn awyren i Efrog Newydd, gan nodi a oedd unrhyw un a oedd yn y trên gyda fi yn codi'r un tocyn.

Pan gyrhaeddodd y milwyr o boptu'r trên ymffurfiasant yn un rhes yn wynebu Bryn Road (lle'r oedd llawer o fenywod a phlant ymhlith y dyrfa), a dwy res gyferbyn â gerddi High Street.

Anghofiodd Wiliam ei gydymaith yn y trên.

Ar ôl cefnu ar drên Llundain - Caeredin, roedd yn rhaid cad trên yn perthyn i gwmni'r 'Highland Railway' ac roedd oriau i aros cyn bod hwn yn codi stêm i'w siwrnai.

Prin y byddai gan yr un is-olygydd yn Stryd Y Fflyd unrhyw ddiddordeb mewn darluniau gan blant Ysgol Gyfun tre fechan yng Ngwynedd.

Mae gennyf gôf plentyn o fynd ar y trên bach i'r Mwmbwls o Abertawe yn Ystod un o'r hafau poeth tragwyddol yna a gawsom i gyd fel plant, gan dreulio'r diwrnod i gyd ar fy hyd yn turio rhwng y creigiau am drysor.

Ai'r trên heibio i dai â rhyw olau bychan crwn, egwan yn y ffenestri.

Dyna paham mai creadigaeth pechod a man geni heresi ydi pob tre.' Ni allai Ieuan Ddu lai na dyfalu be oedd gan hwn i'w wneud â llosgi eglwys Dolbenmaen, ond roedd ei lygaid yn goch gan flinder a'i goesau'n gwanio oddi tano.

Fel yna y rhedai meddyliau Wiliam, a'r trên yn symud yn araf, gan chwythu fel dyn yn mynd i fyny gallt.

Wrth symud y trên o'r orsaf, hawliai rhai pobl wedyn roedd yr awdurdodau wedi torri cytundeb â'r pwyllgor Taflwyd y dyn tân i'r ddaear tra crynai'r gyrrwr yng nghornel y cerbyd tanwydd o dan gawod o dalpau glo, gan waedu o'i ben.

Cyrhaeddodd trên llythyron gyffiniau Llanelli am ddeng munud wedi naw y nos ond rhwystrwyd y groesfan yno gan fil a hanner o bobl, gan gynnwys llanciau a oedd wedi dryllio ffenestri'r blwch arwyddo gerllaw.

Ar awr, perswadiwyd y gyrrwr i ymadael â'r trên a diffoddwyd tân y peiriant.

Cyn leinio muriau a nenfwd y twnnel â briciau, byddai rhywun yn cerdded drwy'r twnnel cyn i bob trên chwyrnellu drwyddo, i'r diben o wneud yn siwr nad oedd talp o graig wedi disgyn ar y trac.

Collasai naw ceiniog yn y farchnad, ac nid oedd am dalu'r trên o Lechfaen ac yn ôl eto yfory.

Yn hen borthladd llewyrchus y dyddiau a fu, roedd mwy o deimlad prifddinas ryngwladol a rhythmau masnachol i'w clywed yn rhygnu'r lori%au a llusgo swnllyd y trêns.

Bu'n rhaid cychwyn yn gynnar am y trên fore trannoeth.

Cliriwyd y ffordd gan y fyddin ond dilynai protestwyr y trên ar hyd y cledrau tra dychwelai'r milwyr i'r orsaf.

Mae nifer o stori%au Aled Islwyn yndarlunio ymdrech yr unigolyn i ddal ati ac hyd yn oed i geisio cynnal gwerthoedd yn wyneb diffyg strwythur a diffyg raison d'ê;tre y gymdeithas sydd ohoni, yn wyneb yr unigedd mewnol anochel sy'n rhan o brofiad cynifer.

A myfi a sylwais y modd y byddai gyrrwr y trên hwnnw wrth esgyn yn defnyddio grym trydan oedd yn llifo mewn gwifren uwchben i gynorthwyo'r trên ar ei daith.

Williams, ac yntau newydd gyrraedd ar y trên o'r De, gan gyfarfod Saunders Lewis ar y platfform wrth i hwnnw gychwyn yn ei ôl am Abertawe.

Gwelodd yno awgrym fod ambell enw lle yn y plwyf, megis Tre'r Dryw, Tre'r Beirdd, Maen y Dryw, Bod Owyr, yn dwyn tystiolaeth i ymwenud y Derwyddon a Mon ac a'r ardal hon yn arbennig, a chofiodd fel yr oedd Tacitus wedi son am eu safiad hwy yn erbyn y Rhufeiniaid yn y cyffiniau hyn.

Mewn sioliau y mae'r mamau yn cario eu plant mân yn 'Diwrnod i'r Brenin' - a nodwch fod y mamau yn mynd â'u plant mân gyda nhw ar y trên i siopa er bod eu gwŷr yn segur gartref ac yn rhydd i'w gwarchod.

Roeddwn i wedi clywed nad oedd hi ddim yn saff i fynd trwy Gerisim, dim ond mewn trên.

'Fedra' i ddim fforddio'r trên yma 'fory eto.

Haerodd tystion eraill, gan gynnwys newyddiadurwyr, na symudodd yr un trên yn ystod y diwrnod hwnnw.

'Ti'n gweld, 'tae'r cyngor tre yn poeni llai am osod bandstands a phalmantu'r promenâd a mwy i sicrhau bod y strydoedd yn saff rhag fandalied a rafins ........

Neidiasant ar y trên cyntaf am adref, ac yno y darfu iddyn nhw aros am gyfnod yn reit swat, gan arswydo rhag pob caniad ffôn neu gnoc ar y drws.

Dychwelyd gyda'r trên a mwynhau'r cyfle i weld y wlad wrth fy mhwysau megis.

Safai mewn rhyw stesion bach ddigaon yr olwg, ddistaw fel y bedd, ar wahân i sŵn anger' y trên yn ebychu.

P'run bynnag, daethom i orsaf Caer ac er nad oes gennyf lawer o gof amdani, mae'n rhaid ein bod wedi newid trên yno am Crewe.

O flaen y trên roedd Pont yr Undeb, lle y rhuthrodd aelodau o'r pwyllgor Streic o Ysgol y Gweithfeydd Copr wedi iddynt glywed am yr helynt.

Wedi teithio i Lundain ar y trên roeddwn i i nôl y plant, a oedd wedi bod ar eu gwyliau yn nhŷ Dam-cu a Mam-gu yn Surrey.

Cychwyn am ddeg o'r gloch o orsaf Castellamare, wedi canu'n iach i hen gyfeillion a - mewn hwyl raslon - i'r RSM Y trên bach yn orlawn.

Wedyn dyna Kevin Jones, bachgen pymtheng mlwydd oed o Surrey, a gafodd ei anafu mewn damwain trên ond a anwybyddodd ei boen ei hun er mwy helpu a chysuro eraill.

Yn y trên, eisteddai Wiliam a'i law dan ei ben, a'i brudd- der yn lwmp yn ei frest.

Ac un o atyniadau twristiaid yn y dalaith honno ydoedd trên a deithiai i fyny bryn ar un ochr ac a ddisgynnai i lawr yr ochr arall.

Penderfynais ddal y trên deng munud i naw adref, ar fore Sul.

Oherwydd i garfan arall o bobl greu rhwystr ar groesfan Hen Gastell yn y pellter, arafodd y trên.

Wedi cyrraedd adre', cael cinio hefo'r teulu a the a thipyn o swper; wedyn tri o'i frodyr yn ei ddanfon i'r stesion i ddal y trên wyth i Gaergybi.

Cyrraedd Dulyn ddydd Llun, trên wedyn cyn belled ag yr âi o, car mail trwy le diffaith am rai milltiroedd i bentre' bychan, a ffflôt a cheffyl oddi yno am bedair milltir eto.

Arhosodd y trên o'r neilltu am beth amser a dyma anferth o drên y Groes Goch yn mynd heibio'n araf.

Ond wedi cyrraedd pen y bryn, disgynnai'r trên yn ôl deddf disgyrchiant, gyda'r unrhyw yrrwr yn cadw'i law ar y brêc A myfi a ystyriais ynof fy hun pa fodd y defnyddiai'r trên ddau rym i'w yrru, trydan a disgyrchiant, bob un ohonynt yn ei gyfeiriad ei hun.

"Cadwch yn glos ar y palmant," meddai Huw, "cofiwch eich bod wedi colli'r arfer o gerdded mewn tre, a thraffig, wedi bod ar yr ynys cyhyd."

Mae yna ym mhob tre a phentre lawer iawn o deuluoedd a all dweud na fu yr un aelod o'r teulu erioed yn glaf mewn ysbyty.

Gan wylio'r ychydig deithwyr yn dringo i mewn i bum cerbyd y trên meddyliodd David pa mor falch y buasai i orffen y trip hwn a chael eistedd o flaen tân cynnes braf gartref.

Ni chai enllib, ni chai llaid Roddi troed o fewn i'w tre Chwiliai 'mam am air o blaid Pechaduriaid mwya'r lle.

Arhosai'r trên yno am ryw chwarter awr.

Ac ar gefn y trên yr oedd llwyfan yr arferai'r mul ddisgyn arno ar hyd ochr arall y bryn.

Yn wyneb dioddefaint rhai o'r teithwyr a oedd mewn cerbydau trên o hyd, cytunodd y Pwyllgor Streic i annerch y dyrfa.

Daliai'r ferch i grio a dyma'r trên yn chwislo a chychwyn am Ddinbych o ganol y ffarwelio mawr.

Taflwyd cerrig at y trên hwn ar ei siwrnai trwy Gastell Nedd, wedi iddo gychwyn o Gaerdydd am hanner awr wedi deg y bore.

Mae'n nhw'n ymylol ac eto maen nhw yng nghanol ein bywydau, labeli tuniau bwyd, sigarennau a thybaco, poteli gwin a diod, pacedi powdwr golchi, tocynnau bws, trên ac awyren, arian papur, bondiau.

Ac adroddwyd wrthyf i'r mulod ddysgu yn fuan i redeg i gefn y trên wedi iddynt gael eu datgysylltu ar y pen blaen, fel y gallent esgyn i'r llwyfan.

Troai hi drachefn, a symudai'r trên wrth fesur araf allan o'r stesion, a chleddid y porter a'i lamp yn ei thywyllwch.

Clywais Mam yn dweud i'r blaenoriaid ofyn i bawb sefyll yn dawel ar eu traed i ddangos parch a galar, ar ôl i'r trên ddod yn ôl y noson honno i Wyddelwern Ond dyma fy nhrên i yn awr yn bwrw ymlaen am Ruthun.

Dengys yr olion fod Tre'r Ceiri wedi'i chadw gan y Celtiaid drwy'r drydedd a'r bedwaredd ganrif, er bod y Rhufeiniaid yn cartrefu ar yr un pryd yn Segontiwm, eu caer hwy yng Nghaernarfon.