Dros dair mil o flynyddoedd yn ôl, trigai pobl ryfelgar iawn yng nghanolbarth Ewrop.

Ym Manaw Gododdin, yn neheudir Sgotland, trigai Cunedda, swyddog pwysig dan y Rhufeiniaid.

Gan fod hen draddodiadau yw'n cysylltu mwy nag un cawr â'r Hengae mae'n bosibl iawn mai yno y trigai Carwed ac mae Rhiw Garwed oedd hen enw'r llechwedd rhwng Bwlch y Clawdd Du a'r Hengae.

Yn y Tyddyn Du, Maentwrog, y trigai, ac nid cywir mo'r honiad iddo fyw yn y Gerddi Bluog.

Yn ystod fy ieuenctid trigai oddeutu deg ar hugain o deuluoedd ym mhentref Cefn Brith, y cyfan bron a'u gwreiddiau yn yr ardal ar wahân i ddyfodiaid a ddaeth yno o ganlyniad i briodas.

At hynny, cadwai'r Rhufeiniaid at y tir isel a'r cymoedd, ond yn eu dinasoedd caerog ar y bryniau uwchben y trigai'r Brythoniaid.

Yno, hefyd, rhyw ddwy fil a hanner o flynyddoedd yn ôl y trigai Esop.