Prif Ddigwyddiadau Hanesyddol Gwrthwynebiad gan bobl amlbleidiol i'r bwriad i adeiladu cronfa ddwr yng Nghwm Tryweryn i ddarparu dwr i Lerpwl, ond methiant fu pob ymgyrch.

Ar hyn o bryd mae grŵp yn Lloegr yn ymgyrchu yn erbyn y cynllun, sef yr Ilusu Dam Campaign, ond y mae ymgais i sefydlu grŵp tebyg yng Nghymru - yn arbennig o gofio am y cysylltiad agos â phrofiad Tryweryn.

Y rhaglen yn diweddu'n negyddol gyda bygythiad y Llywodraeth i foddi Cwm Tryweryn.

Gwrthwynebiad gan bobl amlbleidiol i'r bwriad i adeiladu cronfa ddwr yng Nghwm Tryweryn i ddarparu dwr i Lerpwl, ond methiant fu pob ymgyrch.

Dechreuodd yr ymgyrch gyhoeddus gyda rali fawr a drefnodd ar lannau Tryweryn, lle y rhoddais rybudd mai unig obaith llwyddiant oedd ymgyrch nerthol iawn cyn i'r mater gyrraedd y Senedd.

Trefedigaeth fewnol oedd hi o hyd, fel y dangosodd achos Tryweryn mor glir.

Ein mater ni, ein cyfrifoldeb ni, ni'n unig, oedd Tryweryn.

Yr oedd yna rai â'u teyrngarwch i'r mudiad mor ddwys a dwfn fel na fedrent hystyried y mater yn oeraidd, ac yn wyneb digwyddiad fel Tryweryn, yr oedd yna wanobaith llwyr, ac angen emosiynol clir am drobwynt dramatig.

Ar unwaith creodd y Blaid Bwyllgor Amddiffyn yn Y Bala gyda Mrs Morovietz, a aned yng Nghapel Celyn yn ferch i Watcyn o Feirion, yn ysgrifennydd hynod o effeithiol a gweithgar, a Dafydd Roberts o Gaefadog yn Nghwm Tryweryn yn gadeirydd.

Chwaraewyd rhan bwysig gan bobl Cwm Tryweryn eu hunain a ddaeth i Lerpwl, pob enaid byw ond un baban bach, i orymdeithio mewn gwrthdystiad trwy ganol y ddinas.

Tanlinellodd boddi Tryweryn y gwir am safle cyfansoddiadol presennol Cymru, sef mai rhanbarth yn Lloegr yw hi sy'n drefedigaeth fewnol.

Agor cronfa Tryweryn.

Y tro cyntaf cawsom gopi o agenda'r cwrdd gan gyfaill Gwyddelig o gynghorwr a chael gwybod trwy hynny pa bryd y codai cwestiwn Tryweryn, er mwyn inni gael codi yr un pryd.

Perthynai Cwm Tryweryn a Chapel Celyn i Benllyn, lle y mae'r iaith Gymraeg a'r diwylliant Cymreig yn dal yn loyw

Ystyriwch fater Cwm Tryweryn a Chapel Celyn.

Thema ganolog: disgyflogi, diboblogi, a bygwth dwyn tir Cymru yn arwain at ddechreuad Oes y Brotest: cenedlaetholdeb ar gynnydd yn sgîl y bygythiad i foddi Cwm Tryweryn, darlith 'Tyned yr Iaith' Saunders Lewis a ffurfio Cymdeithas yr Iaith, a phroblemau economaidd a gwleidyddol Cymru yn arwain at gyfnod y Brotest; a buddigoliaeth Gwynfor Evans yng Nghaerfyrddin efaill yn pwyntio i gyfeiriad Oes y Brotest.