'Yr holl ffordd o Drefynwy i Dyddewi, meddiannwyd y cwbl o'r wlad a oedd o unrhyw werth yn eu golwg gan estroniaid o waed ac iaith, ac ni adawyd i hen frodorion y tir ddim ond bryniau llwm a choedwigoedd diarffordd.
Dim ond dau oedd heb rywfaint o waed Cymreig - ond pob un yn dallt rywfaint o'r iaith.
Un esboniad tebygol yw fod y lliw gwyn yn ein hatgoffa o rwymynau (bandages) a'r lliw coch yn sumbol o waed.
Mi fuo'r arglwydd Gruffudd yn rhy hir yng ngharchar Degannwy..." "Mab naturiol ein Tywysog..." "O waed pur Cymreig..." "Yn byw fel gwr bonheddig ers chwe blynedd bron yng ngharchar Degannwy a Sinai'n gywely iddo!" Chwerthin amrwd wedyn nes i rywun eu hatgoffa y byddent at drugaredd yr Ymennydd Mawr a'r Gwylliaid pe rhyddheid yr arglwydd Gruffudd.
Roedd gweddill ei wyneb yn fasg difywyd, gyda'r gwefusau di-waed, y trwyn miniog, yr arleisiau wedi pantio a gwaelodion y clustiau yn troi tuag allan sydd yn arwyddion o farwolaeth yn agosau.
Fe dybiwn i fod gan fwyafrif llethol y Cymry waed Seisnig ynddynt.
Mae'n rhaid fod ar rywun yno ofn Owain a'i waed brenhinol Cymreig.
Yn union fel y bu i'r Archoffeiriad Iddewig, ar W^yl y Cymod, daenu gwaed ar glawr neu 'drugareddfa' Arch y Cyfamod a gedwid yng nghysegr sancteiddiolaf y deml, aeth Iesu yntau y tu hwnt i'r llen wedi taenu ei waed ei hun yn aberth dros ei bobl (Heb.
Tystiodd yr Heddgeidwad Francis iddo fynd i Dyddyn Bach wedi iddo gael gwybodaeth gan John Williams ac iddo weld y corff yn gorwedd ar ei ochr chwith a'r pen mewn pwll o waed.
Yn fynych iawn, un o'r pethau cyntaf a wnaethpwyd i fuwch a ddioddai o glwy'r llaeth oedd tynnu pedwar neu bum chwart o waed!
Daethant maes o law yn allwedd i ddehongli cyfeiriadau Iesu at Fab y Dyn yn rhoi ei einioes yn bridwerth tros lawer ac at y cyfamod newydd yn ei waed.
Aeth rhin y traddodiad hir hwn i waed y trigolion.
Ac yr oedd Alphonse yn friwiau ac yn waed drosto, gyda llaid yn glynu wrtho.
A ellid cymryd y stori fach hon fel rhoi diferyn o waed ar sleid, i'w harchwilio yn fy meddwl, fel y medrwn yn y diwedd, drwy weithio arno'n ddigon caled ac yn ddigon hir, weld Deddf y Bydysawd ei hun, a chael cipolwg ar fyd y sêr yn crynu yn eu lleoliad, fel breichledau ar fraich ddidostur Duw ei hun?
'Dyna lle'r oedd o'n gorwedd yn llonydd, llonydd, yn stiff fel procer ar ochr y ffordd yn waed i gyd.
Mae hynny'n bwysig am fod ymwybyddiaeth o dras (nid trwy waed o angenrheidrwydd) yn debyg o gynysgaeddu pobl a theimlad o gyfrifoldeb.
Roedd yn waed drosto a'i wddw wedi'i dorri â chyllell.
Daeth ei atgasedd ato eto i'w waed, ac ymwrolodd wrth feddwl am y pwll glo.
Yn naturiol, 'roedd Diane am waed Reg ar y cychwyn ond datblygodd y casineb yn gyfeillgarwch wrth i'r gwir am Emma a'i chyffuriau ddod i'r amlwg.
Os bydd dyn cyfiawn yn troi oddi wrth gyfiawnder ac yn gwneud drwg, a minnau wedi rhoi rhwystr o'i flaen, bydd hwnnw farw; am na rybuddiaist ef, bydd farw am ei bechod, ac ni chofir y pethau cyfiawn a wnaeth; ond byddaf yn ceisio iawn gennyt ti am ei waed.
Mae Manawydan a Llwyd, ill dau, yn adennill yr hyn a oedd yn nesaf at eu calonnau, mae anrhydedd y naill a'r llall heb niwed, ac ni chollir diferyn o waed.
Chwarddodd eto, yr un chwerthin gyddfol, ond yn sydyn trodd y chwerthin yn gyfog a gwelodd Llio waed yn llifo o'i cheg, ei llygaid yn troi a'r graith yn goch hyll ac yn amrwd.
(Myfyrdod ar y gwcw lwydlas neu'r aderyn prengoch glas (o wyn elltydd Dover draw), neu'r hudol Dr Red(efallai)waed o Gaint - o waldiwch fy mhen hefo potel sôs coch (neu salad crîm), yr wyf ar ganol hynllef gyda'r waethaf...
(b) Pan ddaeth yn Gristion, bu iddo edifarhau am ei bechodau, ac fe olchwyd y beiau i ffwrdd trwy waed Iesu Grist.
Yn araf gwasgarodd y dorf, yr awydd am ymladd wedi'i ddeffro, a dau o'r plant iau yn dechrau arni, ond dim ond ein dynwared ni oedden nhw, ac ni allai smalio tila felly fyth ddigoni syched y dorf am waed go iawn.
Cafodd y sant ei gornelu â'i gefn at y môr, ac roedd y milwyr yn gweiddi am ei waed gan nesu'n fygythiol.
A son am Babyddiaeth, mae llawer o drafod y dwthwn hwn ar ein perthynas waed ag Iwerddon; ond y gwir amdani, ebe RT, yw hyn: 'There are but two ingredients in modern Welsh mental life - what is native, and what is English or what has been mediated through England.'
llawer o waed.'
Gweld yr Hwn fu'n prynu im' bardwn Prynu pardwn maith y byd; Gweld ei wallt, a gweld ei wisgoedd, Gweld ei ruddiau yn waed i gyd; Fe fy mhechod, Yrodd allan ddwyfol waed.
Gwelodd fod un ddraig wedi cael ei rhwygo yn ei hanner ac anadlai'r llall yn drwm gan grafangu'r tir oedd dan bwll o waed poeth.
Y mae geiriau Iesu yn y Swper Olaf yn cyfeirio at gyfamod newydd ac at waed fel symbol o'r cyfamod newydd hwnnw.
Ni allai lai na theimlo'r cyffro yn cerdded drwy ei waed fel y meddyliai am eu darganfyddiad.
Ac yna'r gair cwta hwnnw, yr atodiad ysgeler yna fel petai, am 'waed'.
Ymunwn gyda'r gwaredigion yn dy bresenoldeb yn y nefoedd i ganu i'r Hwn a'n carodd ni ac a'n golchodd ni oddi wrth ein pechodau yn ei waed ei Hun.
Pan ddywedaf wrth y drygionus,
Penteulu'r llys dymunol hwn yw Owain Glyn Dwr, sy'n disgyn o waed brenhinol Gogledd Powys ar ochr ei dad ac o linach frenhinol Deheubarth ar ochr ei fam.
Roedd y gymysgedd afiach o waed a baw yn ei gwneud yn amhosib gweld ei wyneb yn iawn, ond am ryw reswm, gwyddai Myrddin yn union pwy oedd o.
Mi gollodd ei Fab ei waed er eich mwyn chi, er mwyn i chi gael cynnig dihangfa.' Dduw ein Tad, diolch i ti am y cynnig sydd yn dy Air di y cynnig o fywyd tragwyddol i bob un ohonom.
Mynych oedd y gwyliau drama tair act, a brwd, hyd at waed bron, oedd ymrwymiad y cyhoedd i'w cwmni%au bro, a pheryglus oedd hynt y beirniad druan fyddai'n gorfod hollti blew wrth bvwyso a mesur rhagoriaethau'r cystadleuwyr.
Gofalodd rhywun, serch hynny, argraffu ar feddwl y bechgyn iddynt gael eu geni'n freiniol ac yn ddiarwybod iddynt bron, yr oedd y berthynas waed yn eu cydio nhw â'r castell yn Nolwyddelan.
Mae teithio yn rhywbeth y mae Hywel yn ei fwynhau, ond yn fwy na hynny mae'n rhywbeth sydd yn ei waed.