Dwi'n cofio'r gynhadledd i'r wasg ar y bore cynta' .

Yr oedd yr Wyddgrug yn un o ganolfannau pwysig y gweithgarwch yn y Gogledd am gyfnod, er na bu erioed mor bwysig â thref Caernarfon yn hanes y wasg Gymraeg.

* Ysgrifennwch erthygl ar gyfer cylchlythyr yr ysgol, y wasg leol neu gyngor hyfforddiant a menter/cyhoeddiad PAB

Dros y blynyddoedd defnyddiwyd y term archaeoleg môr gyda llu o ystyron iddo ac y mae'r modd y defnyddia'r wasg boblogaidd y term yn adlewyrchu amlochredd y pwnc.

Ond y ffaith amdani, wrth gwrs, oedd fod yna wrthddywediadau yn rhedeg fel llinyn drwy'r wasg Gymreig yn oes ei bri.

Oni bai am yr adroddiadau gafaelgar yn y wasg a'r lluniau grymus a ddaeth yn dystiolaeth feunyddiol o dynged y Cwrdiaid, dwi'n ofni mai troi cefn fyddai ymateb gwledydd y byd.

'Mae'n rhy bell o stafell y Wasg i'r seti, mae'n rhy anodd cyrraedd iddyn nhw.

Trwy gymeradwyo hyn y mae hefyd wedi rhoi rhwydd hynt i'r Wasg hela'r llanc ifanc.

o'r holl lythyrau a gyhoeddwyd yn y wasg yr wythnos diwethaf dim ond un oedd yn cyfrif.

Dyma'r union ddyn fyddai'n cael ei alw'n 'Calamity Carlos' a 'Mad Menem' yn ddiweddarach gan y wasg Brydeinig.

Mae peth o'r clod yn ddyledus i Blas y Cilgwyn ei hun, sef y plas yn Adpar, Castellnewydd Emlyn, ergyd carreg o'r wasg argraffu gyntaf yng Nghymru.

Ond problem unrhyw ddiwylliant lleiafrifol yw ei bod yn straen ar adnoddau dynol ac ariannol gorfod darparu'r helaethrwydd defnyddiau sy'n angenrheidiol i blesio chwaeth amrywiol y gynulleidfa, ac na ellir chwaith fforddio troi unrhyw ffurf lenyddol i gyfeiriadau rhy esoterig ddeallusol ar draul ennyn diddordeb y mwyafrif (sydd ynddo'i hun yn lleiafrif!) Felly rhaid o hyd ennyn diddordeb yn y gair Cymraeg printiedig trwy gyfrwng pethau fel Cyfres y Fodrwy neu'r papurau bro, er bod y wasg argraffu'n anleu fwyfwy at bobl sy'n meddwl yn ystyriol erbyn hyn.

Cyhoeddwyd heddiw fod S4C wedi rhoi trwydded i Wasg Carreg Gwalch, Llanrwst, i gyhoeddi cyfrol newydd o'r clasur, Llyfr Mawr y Plant, ar gyfer Nadolig 1999.

Diffyg diddordeb oedd y peth tristaf am etholiad y Cynulliad ac onibai am lwyddiant rhyfeddol Plaid Cymru, yr unig stori fyddai wedi mynd a bryd y wasg oedd y nifer isel a bleidleisiodd.

CYFLWYNWYD adroddiad y Prif Swyddog Iechyd Amgylchedd fod y wasg wedi dangos cryn ddiddordeb yn adroddiad NURAS ar yr Arolwg Cyflwr Tai yn y Dosbarth a gyflwynwyd i gyfarfod arbennig o'r Pwyllgor ac ymatebwyd i nifer o holiadau ganddynt.

Ar ôl ystyried yr ymateb i hysbyseb yn y wasg gofynnodd y pwyllgor penodi i Harri Gwyrln a fuasai'n barod i adael iddynt ychwanegu ei enw at y rhestr o ymgeiswyr am y swydd.

Fe'i collfarnwyd yn y wasg enwadol er iddi gael croeso gan Prosser Rhys, awdur y bryddest nwydus 'Atgof' yn yr un flwyddyn, fel 'un o'r darnau mwyaf addawol ac arwyddlon a sgrifennwyd gan fardd ifanc ers blynyddoedd'.

Dyma'r math o gymdeithas, a fodelwyd yn glos ar y gymdeithas yn 'yr hen wlad'; y ceisiodd y wasg ei gwasanaethu, ac nid yw'n syn mai'r cylchgronau enwadol a lwyddodd orau, fel yng Nghymru ei hun.

Er mor boblogaidd oedd y cyfuniad o lun a sain yn y sinemâu, 'roedd y wasg yn gyfrwng pwerus o hyd.

Mae yma gofnod trawiadol o'r modd yr oedd gafael y wasg radicalaidd yn niwedd y ganrif ddiwethaf yn cael ei gweld fel bygythiad difrifol gan y dosbarth llywodraethol Prydeinig a hynny nid yn lleiaf am mai yn yr iaith Gymraeg yr oedd y wasg honno yn ei mynegi ei hun.

I'r mwyafrif llethol, os gwyddent amdani o gwbl, rhywbeth od ydoedd, eithriadol, eithafol, y tu allan i lif normal bywyd, a orfodid ar eu sylw o bryd i bryd gan ddarn o newydd neu ddatgan wasg neu ar y radio.

Hysbysiadau yn y Wasg

Y tu allan i'r wasg swyddogol y mae son byth a hefyd am hollt rhwng dau ddosbarth yn Iwerddon newydd.

Mae hi'n ffaith ddiymwad, fodd bynnag, i Lloyd George ddatblygu ei sgiliau yn manipiwleiddio gwasg Stryd y Fflyd drwy arbrofi ar wasg Caernarfon.

Yn gwmni i Inaki Irazabalbeitia fe fydd Pili Kaltzada sy'n swyddog y wasg Kontseilua.

Dydw i ddim yn cofio a oedd Dafydd Elis Thomas yn un ohonyn nhw; ond yn ystod y blynyddoedd diwethaf mi fuo na sawl un yn cwyno i'r Wasg Brydeinig droi ei chefn ar Gymru.

Wrth edrych yn ôl roedd y wasg o bosib' yn barotach na'r disgwyl i gytuno â'r dehongliad hwnnw.

Yn y rhaglen Simon Rattle - Moving On cawsom hanes yr arweinydd a chafodd y rhaglen ddogfen ar John Cale, un o sylfaenwyr y grwöp pop Velvet Underground, ganomoliaeth frwd gan y wasg.

I raddau helaeth, er hynny, roedd ymweliad Mrs Chalker, a'r holl ymdrechion a wnaed ar ran y Cwrdiaid am rai misoedd y llynedd yn dystiolaeth fwy amlwg nag a brofais i erioed o rym y wasg.

Er i aelodau a swyddogion y gell fod yn sensitif iawn i ddymuniadau yr aelodau hynny oedd yn gweithio yn y Llyfrgell penderfynwyd mynd ati i wthio'r cwch i'r dr gyda llythyr agored yn y Wasg.

Y mae'r grwp wedi bod yn tynnu sylw at ddiffygion cynlluniau'r Llywodraeth ar gyfer darlledu digidol yng Nghymru drwy lythyru â'r wasg.

Bu'r wasg yn llawn yr wythnos hon yn condemnio y Daily Mirror am ymyrryd a phreifatrwydd pobol, ond doedd neb yn cwyno am Nia -- ddim hyd yn oed un wylwraig a oedd a llond ceg o sandwich wy pan ymddangosodd Nia fel huddug i botes wrth ei hochor!

Yr oedd y wasg wedi dechrau brygawthan am 'rwyg' yn y Blaid, ac ateb y Gynhadledd oedd - unfrydedd tros bolisi cydnabyddedig y Blaid."' Nid oedd unfrydedd llwyr, a bod yn fanwl; ond mae'n debyg fod y rhai a oedd yn anghytuno â'r penderfyniad a basiwyd wedi cilio heb bleidleisio ar y cynnig, ar ôl i'r gwelliant a gynigiwyd ganddynt fethu.

Sgwn i faint fydd hi cyn y bydd y Cymry hynny a gwynai gymaint fod y Wasg Brydeinig yn anwybyddu Cymru yn gofyn iddi wneud yr un peth eto a gadael llonydd inni.

Mewn gwaith yn cael ei gyhoeddi gan Wasg y Brifysgol, yr wyf yn credu ei bod yn deg mynnu fod awduron yn dyfynnu o'r ffynonellau gorau.

Yr oedd y wasg ar cyfryngau ar ben eu digon yn adrodd gydag edmygedd am ei arwriaethau.

Ac yn ail gallwn ddychmygu'r propaganda senoffobig a ddeilliai o du'r wasg adweithiol.

Tawelwch sydd wedi bod ym Mhrydain ers i'r grwp ganslou taith Brydeinig llynedd, ac ers hynny, mae Cerys wedi wynebu beirniadaeth yn y wasg am ei sylwadau am gyffuriau, a chyhuddiadau o ymddygiad rhagrithiol - yn bloeddio canu am ba mor ddi-enaid yw bywyd Llundain, ond eton cael ei sbotion gadael y Met Bar bondigrybwyll gydag amrywiaeth o ser.

Y rhyfeddod arall ydi iddo ddadfytholegu oes aur y wasg Gymreig a thalu teyrnged iddi yr yn pryd.

Ychydig ddyddiau cyn y Nadolig diwethaf, anfonais lythyr i'r Wasg yn amddiffyn penodiad Mr Graham Hulse yn gadeirydd Awdurdod Iechyd Gwynedd.

Cyfeirio mae'r sengl at agwedd besimistaidd y wasg gerddorol tuag at grwpiau llwyddiannus fel Stereophonics.

Yn hytrach na thrafod un testun fel ag y gwnaf o dro i dro teimlaf mai mwy priodol imi y tro hwn eto yw rhoddi sylwadau ar rai materion sy'n ymwneud â garddio a ddaeth i'm sylw trwy sgwrsio, cael fy nghwestiynu a darllen yn y wasg ddyddiol fel y digwyddodd yn ddiweddar.

Ymateb y Sofietiaid oedd ymgyrch i ddifrio Fidel yn y wasg.

Ar lan yr Iorddonen - ffrwd fechan bellach - y gwelais i'r enghraifft orau fel arall o rym y wasg.

Ar nos Wener y deuai o'r Wasg; y noson honno a Sadwrn, yn strydoedd y Rhos ac wrth ddrysau'n tai, clywid lleisiau hogynaidd yn gweiddi "Herald, RHOS

Lladdent werin yr Almaen yn nhân y gwlad garwch gwneuthur a feginid gan y wasg felen, y tabyrddau a'r rum.

Gohebydd y Wasg: dim adroddiad.

Mae yma ddadansoddiad manwl wedi ei gyfoethogi gan sawl vignette o'r gwrthdaro cymdeithasol oedd yn ffurfio cyd-destun y wasg Gymreig.

Mae i'r Wasg restr hir o amrywiol deitlau yn cynnwys gweithiau enwog ar bob math o bynciau, ac mae dros 500 o deitlau mewn print ar hyn o bryd.

Erbyn y chwedegau roedd mwy a mwy o 'Oruchwylwyr Trwyddedig Ymfudiaeth' yn hysbysebu eu gwasanaethau amrywiol yn rheolaidd yn y wasg, a'r Herald Cymraeg, er enghraifft, yn cynnwys asiantaethau a oedd yn canolbwyntio ar ddenu Cymru oedd a'u bryd ar ymfudo.

Trodd ei gwrthwynebiad yn sterics, a oedd yn fÚl ar fysedd y wasg.

Heb hyd yn oed y weledigaeth hon i ddechrau, dygnu arni a wnaeth HR er hynny, gan weithio trwy gyfrwng y wasg a thrwy anfon gwahoddiadau at gylch ehangach fyth o gydnabod.

Ysgol y Garth: Bu cryn sylw yn y wasg yn ddiweddar, i'r cynlluniau sydd gan gymdeithas Tai Eryri i adnewyddu hen Ysgol y Garth.

Mae'r wasg yn Iwerddon newydd gyhoeddi gyda balchder i economi'r wlad dyfu 11% yn ystod 1999.

Awdurdodwyd y Prif Swyddog Cynllunio i roddi hysbysiadau yn y Wasg o unrhyw gais a fydd, yn ei farn ef, o ddiddordeb arbennig i bentref, ardal neu'r Dosbarth (mae hyn yn ychnwanegol i unrhyw geisiadau y bydd yn rhaid eu hysbysebu'n unol â gofynion y Ddeddf - gan yr ymgeisydd neu'r Cyngor).

A hyn oll yn nannedd gwrthwynebiad ffyrnig y Toriaid a'r Blaid Lafur a'r Wasg Saesneg bron i gyd - a'r pwyllgor ei hun heb ddimai goch y delyn at y costau.

Roedd y gohebydd di-enw yn eglwyswr a Thori digymrodedd a'i holl bwrpas oedd rhwystro Datgysylltiad yr Eglwys a dadlau hawliau'r tirfeddianwyr ar draul Anghydffurfwyr, Rhyddfrydwyr, Cenedlaetholwyr, Tenantiaid a'r Wasg Gymraeg - yn enwedig Baner Thomas Gee.

Fe'i heclodd droeon, ymosododd arno yn y wasg ac ar lu o raglenni teledu a radio.

Ond yn sicr o ran nifer y gweithredoedd, y cysylltiadau a chefnogaeth genedlaethol a enillwyd a'r sylw yn y wasg, yn enwedig y Daily Post, fe fu'n ymgyrch llwyddiannus, Diolch yn fawr i bawb a gymrodd ran mewn unrhyw ffordd.

Gohebydd y Wasg: nid oedd adroddiad wedi dod i law gan Mary Vaughan Jones.

Yr ydym ni'n gwybod yn iawn beth a ddigwyddodd i'r llanc ifanc hwnnw erbyn heddiw a meddwl y wasg ohono.

Dyfynnaf o adroddiad yr Undeb i'r wasg y llynedd - geiriau'r Ysgrifennydd, Denis Evans: "Bu Cymru erioed yn un o genhedloedd gorau rygbi trwy odidogrwydd Cymry.

Gadawodd y dynion eu gorsafoedd a'u gweithdai yn llu, gan syfrdanu'r cyflogwyr, y Llywodraeth, y wasg, a'r undebau hyd yn oed, mor selog oedd eu hymateb i'r alwad.

(ch)Rheilffordd y Cambrian CYFLWYNWYD adroddiad y Prif Swyddog Cynllunio ar erthyglau a ymddangosodd yn y wasg yn ddiweddar ynglŷn â bwriad y Rheilffyrdd Prydeinig i gau rhai gorsafoedd ar Reilffordd Arfordir y Cambrian.

Roedd yna gred - a oedd ran amlaf yn wir - fod y wasg yn ddylanwad.

Yr arweinydd yn mynd i lawr yn hynod o dda gyda'r cyhoedd y wasg a'r gweithwyr o fewn y blaid.

Golygai waith aruthrol yn paratoi'r testun ar gyfer ei argraffu a darllen y proflenni tra oedd yn y wasg.

Fel y profwyd yn achos Diana a Charles yr un peth syn sicr yw na all y rhai syn defnyddior wasg i'w dibenion eu hunain ei rheoli hefyd.

Yn sicr, os g~Trodd hi i'r wasg fel ei waith ei hun, mae'n rhaid inni adolygu rhai o'n syniadau amdano.

Roedd hi'n amhosib ynysu'r wasg Gymreig, ac erbyn y cyfnod ar ôl y Rhyfel Mawr roedd dylanwadau torfol eraill yn ennill troedle.

Mewn datganiad i'r wasg gan y Swyddfa Gymreig cafwyd ar ddeall bellach bod yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gymru wedi rhoi sel ei fendith ar y cynlluniau ynglyn a ffordd osgoi Llanbedrog a roddwyd gerbron yn yr arddangosfa yn ol ym mis Chwefror.

Tra 'roedd y gweddill ohonom yn atgyfnerthu a chael ein gwynt atom yr oedd hi yn cael ei holi am bob math o bethau gan y wasg.

NId ysgolhaig a bardd yn unig oedd John Morris-Jones, ond athro hyd fêr ei esgyrn, a threuliodd ei flynyddoedd aeddfetaf yn dysgu i genedl y Cymry, trwy'r Eisteddfod a'r wasg, sut i farddoni.

Dyma gam newydd i Wasg Gomer - creu dwy fersiwn o'r un stori - un i blant sy'n dysgu Cymraeg a'r llall i blant iaith gyntaf.

Curig Davies oedd yn fwyaf cyfrifol am grynhoi defnyddiau'r llyfrynnau dathlu a'u gweld trwy'r wasg.

Yn ôl adroddiadau'r wasg, roedd hi'n ymddangos fod y sefyllfa wedi gwella'n sylweddol a bod y Kurdiaid, am y tro, yn cael byw mewn heddwch.

'...' Roedd yna weledigaeth o wasg Gymreig fel un i warchod Cymreictod dilychwin rhag gwerthoedd estron.

I ffwrdd â ni wedyn i westy Bryn Cregyn yn Neganwy i gyfarfod cynrychiolwyr y wasg.

Yn barod, mae 2001 yn argoeli'n dda i artistiaid di-Gymraeg yr hen Gymru fach wrth i'r wasg gerddorol eu holi yn rheolaidd, yn ogystal â'u cynnwys yn y tudalennau newyddion yn wythnosol.

Yn gynta am fod Cymru wedi dod i Iwerddon iddo fe gael gweld gêm ryngwladol, ond yn ail roedd am ddiolch i mi am rwystro'r hyn a alwai ef yn esgus pellach i bropaganda'r wasg Seisnig gael ei ddefnyddio yn erbyn ei bobl e.

Roedd yn fuddugoliaeth i'r wasg ar un wedd, ond roedd yn fuddugoliaeth bwysicach i genedl y Cwrdiaid.

Er gwaethaf ei blinder a'i phrofiadau erchyll, cytunodd Siwsan i gymryd rhan mewn cynhadledd i'r wasg y bore canlynol, wrth i Adam a Natalie gael hwyl eithriadol yn chwarae yn yr eira.

'Dwi ddim yn credu bod yna beiriant llun-gopio yn stafell y Wasg ar hyn o bryd.

A bod yn fanwl gywir, nid un i oedi o gwbl os oedd modd osgoi ateb cwestiynau'r wasg.

Dyna oedd cymwynas amhrisiadwy ysgolheigion y Dadeni, a fanteisiodd ar ddyfais y wasg argraffu.

Y wasg oedd y cyfrwng a gyflwynai'r newyddion gyntaf, hyd nes i'r radio ddatblygu gwasanaeth newyddion cyflawn.

Denodd y ddwy raglen ddiddordeb mawr yn y wasg.

Meddylier am olygyddion papurau dyddiol yn clodfori rhyddid mynegiant a rhyddid y wasg er mwyn argraffu'r hyn a fynnont yn enw rhyddid.

Gyda golwg ar foesoldeb yr holl fater, nid wyf am ddywedyd dim, nes caf weled vm mha ffurf y gyrrwyd hi i'r wasg yn wreiddiol.

Ni fu SL erioed yn fardd poblogaidd a da fuasai clywed rhagor o feirniadaeth o'r math a geir weithiau yn ysgrif Gwenallt, sy'n dweud, er enghraifft, 'Nid yw Mr Lewis yn cerdded mor sicr yn y mesurau traddodiadol at yn y vers libre.' Teimlais innau droeon mai gwely Procrwstes y mesurau caeth a orfodai SL i gynnwys geiriau hen, prin ac anghyfiaith a chystrawennau hynafol a chymhleth, fel petai tywyllu ystyr yn ddibwys neu hyd yn oed yn rhinwedd.OES AUR Y WASG GYMREIG

Ym mhob cynhadledd i'r wasg yr oedd rhyw noddwr gyda rhyw newydd gymorth yn cael ei baredio ger ein bron yn gwisgo bathodynnau gyda'r gair Noddwr arnyn nhw.

Roedd hi'n ôl yn y bwthyn yn Nhraeth Coch, yn ei ffrog gingham fioled a gwyn newydd, y ffrog a'r gwddw isel a'r belt llydan metalig o gwmpas y wasg a'r fflowns yn y sgert yn dod dros y pengliniau.

Wyddai neb am y berthynas hon ond Nansi'r Nant.' Gwnaed honiadau mwy rhyfeddol fyth yn yr ysgrif honno, ac fe sbardunwyd John Gwilym Jones, am yr unig dro yn ei fywyd, meddai, i ysgrifennu i'r wasg i anghytuno.

Anaml y mae'r fath beth yn digwydd ac fe ddywedir gan 'wyr y wasg' bod hynny'n arwydd o fodlonrwydd ac mai dim ond pan geir gwrthwynebiad ac anghytundeb y daw ymateb i bapur newydd gan mwyaf.

Roedd y newidiadau eleni yn cynnwys cyflwynwyr newydd i'r Post Cyntaf - sef Rhaglen Materion Cyfoes y flwyddyn yng Ngwobrau BT i'r Wasg Gymreig - mwy o fwletinau ac eitemau newyddion cyn 7am, wedi eu cyflwyno gan un o bersonoliaethau poblogaidd Radio Cymru, Dei Tomos, yn ogystal â dau gyflwynydd ifanc newydd - Alun Thomas a Rhian Jones.

Gadawodd y llawysgrif i Anne Bosch i'w golygu, a'i gweld trwy'r wasg.

Bryd hynny mae'n ofynnol i'r gohebydd fod yn arbenigwr ar wneud rhyw fath o jig-so, ac yn bwysicach fyth ei fod yn cael blas ar osod ambell ffaith yma a thraw mewn darlun aneglur cyn bod y darnau i gyd yn disgyn i'w lle yn y cynadleddau terfynol i'r wasg.

Yn rhyfedd iawn hefyd, cafodd un o feirniaid y wasg gerddorol yn Lloegr ei atgoffa o Aerosmith yn ogystal.

Fe fu rhyfeloedd yn allweddol o'r dechrau yn nhwf y wasg; fe fuon nhw'n fwy allweddol fyth yn hanes gohebu tramor.

Ond ar yr un pryd ceir penodau lle mae'r pwyslais ar gyffroi dychymyg y pelntyn, drwy ei gael i'w roi ei hun yn sefyllfa cymeriadau hanesyddol, sef ymarferion yr 'empathi' bondigrybwyll, y bu cymaint o ddadlau yn ei gylch yn ddiweddar yn y wasg Seisnig.