Yn y blynyddoedd hynny byddai llawer yn mynd i'r traeth o ddiwedd Ebrill hyd ddechrau Mehefin i ddal llymriaid, a chawn innau godi gyda'r wawr i fynd efo 'Nhad - y fo yn palu efo fforch datws a minnau'n dal y llymriaid arian, gwylltion a'u rhoi yn y bwced.

A golau cochlyd y wawr yn sgleinio ar ei wyneb ac adlewyrchiad y goleuadau blaen yn disgleirio'n wyn yn ei lygaid ymddangosai fel y diafol ei hun, meddyliodd Gareth.

'Roedd y wawr yn rhyw ddechrau torri dros gribau mynyddoedd Eryri pan syrthiodd yr Ymennydd Mawr i gysgu o'r diwedd.

Awdurdodau Coleg Aberystwyth yn atal y cylchgrawn Y Wawr oherwydd ei ferniadaeth ar y Rhyfel.

Daeth ugain o gynrychiolwyr o ganghennau CYD a Merched y Wawr at ei gilydd i dysgu am weithgareddau newydd i gynorthwyo dysgwyr i ymdoddi i'r gymdeithas Gymraeg.

MERCHED Y WAWR YN DATHLU: Mewn cyfarfod ym Mhenuel, dan gadeiryddiaeth miss Menai Williams fe ddathlwyd chwarter canrif sefydlu mudiad cenedlaethol Merched y Wawr.

Mynegodd Meira Roberts ei diolchgarwch i'r Rhanbarth am y gwaith arbennig a wnaed ar gyfer Eisteddfod yr Urdd a soniodd fod aelodau o Ferched y Wawr ledled Cymru yn canmol yr arddangosfa.

Dyw Trefnydd newydd Merched y Wawr ddim wedi bod yn aelod o'r mudiad erioed a'i phrif nod fydd denu'r to iau i ymuno.

Ni raid i mi ofyn pryd ddiwethaf y gwelsoch chi blant deuddeg oed yn codi cyn y wawr i wisgo amdanynt yn y tywyllwch er mwyn mynd i weithio poncen chwarel, achos drwy drugaredd ni welsoch hynny erioed.

Roedd hi, hefyd, yn aelod o Ferched y Wawr a'r Gymdeithas Gymraeg.

y wawr yn codi ar Gymru, hualau'n cael eu lluchio ymaith, iau gormes canrifoedd yn cael ei thynnu, y mynyddoedd yn bloeddio canu, y coed yn curo dwylo, ac felly ymlaen.

Mudlosga ysgerbwd y garafan yng ngolau'r wawr.

Wrth ddarllen y drydedd gyfrol o sgyrsiau Dros fy Sbectol John Roberts Williams i'w hadolgyu ar gyfer y Wawr, chwarterolyn Merched y Wawr, deuthum ar draws hanes merch fach o'r enw Miriam, o Frynengan, Eifionydd.

Mewn pwyllgor diweddar o Ranbarth Arfon o Ferched y Wawr, gofynnwyd i mi anfon atoch i fynegi ein gwrthwynebiad â'r rhyfel yn y Culfor.

Bydd Merched y Wawr yn gyfrifol am ddarparu bwyd a gofalu am feithrinfa, bydd angen timoedd o weithwyr felly!

Ym marn rhai aelodau o'r Bwrdd ei hun, y broblem oedd fod y newid wedi digwydd yn ddifrifol o gyflym - roedd hi'n ymddangos ar y dechrau fod hyd yn oed fudiadau fel Merched y Wawr yn cael eu gwrthod.

ch) Siarad am CYD mewn cyfarfodydd o ganghennau Merched y Wawr a chymdeithasau eraill er mwyn creu cysylltiad agosach rhwng Cymry Cymraeg a dysgwyr.

Ar y gorwel, y tu draw i amlinell dywyll y bryniau, gwelai olau cyntaf y wawr yn torri.

Mentrodd ambell un ofyn iddi yn chwareus wrth fynd heibio, "Morfudd, Morfudd, beth wyt ti'n ei wneud â'r holl wlân yna?" Chwerthin yn amwys fyddai hi wedyn, heb godi'i phen a heb roi'r gorau i drotian, ond sylwai rhai ar wawr o dristwch yn ei llygaid.

Cadwodd ei hunan ar wyneb y lli nes i'r wawr dorri.

Dim rhyfedd i Ferched y Wawr fynd eu ffordd eu hunain.

Dylid cofio, wrth gwrs, inni ddefnyddio Golwg, Llafar Gwlad, Y Wawr, Fferm a Thyddyn, Cristion a Tafod y Ddraig er mwyn dosbarthu'r holiadur, a dylid cadw hyn mewn cof wrth ddehongli'r ffigurau.

'Rwy'n byw yngobaith (sic) Israel, ag yn hyfryd gennif weled y wawr yn torri, ar haul ar godi ar ynys Brydain'.

Dydd Llun a ddaeth, ac yr oedd gweddi'r Person wedi ei hateb yr oedd y tywydd yn hyfryd a dymunol, ac yr oedd Harri wedi bod yn ei baratoi ei hun i'r ymgyrch er toriad y wawr.

Gall gwraig yr ydym yn ei disgrifio fel "gwyddonydd" fod yn fam, yn chwaer, yn ddiacon mewn eglwys, yn gwsmer mewn siop, yn gerddor, yn aelod o Ferched y Wawr.

Wrth deithio i Gynhadledd Merched y Wawr yn yr Hydref, mae'r gwahaniaeth rhwng coedydd bythwyrdd duon y Ganllwyd, a lliwiau'r coed llydan eu dail yng ngoedydd Dolgellau yn syfrdanol hollol.

Ymddengys y blodau'n wynion o hirbell and o graffu ar y petalau bregus gwelwn wawr binc iddynt.

Wrth i'r wawr dorri roedd milwyr, a cherbydau arfog Israel yn croesi'r ffin yn ôl i ogledd eu gwlad.

Yn yr un modd ag y mae ysgolion Cymraeg penodedig a mudiadau fel yr Urdd a Merched y Wawr yn gweithredu'n gyfan gwbl ddi-amod drwy'r Gymraeg, yr her yw sefydlu peuoedd Cymraeg sydd yn gyfochrog â'r rhai hynny sydd yn bodoli yn y Saesneg ar hyn o bryd.

Rho wawr i arwain.

Gwelwn fod y wawr yn dechrau torri a gwelwn ambell i fferm yn y pellter gyda chaeau o geirch melyn; hyn oedd eu prif gnwd, a hyn yn dod ag ambell i baced o Shredded Wheat a blas Scotch Quaker Oats yn ôl i'm cof.

Roedd yn rhaid rhybuddio ei gyfeillion, dod o hyd i'r llyfrau ac arwain y gŵr ifanc atynt, a hyn i gyd cyn toriad y wawr.

Unwaith mae'r drymiau wedi dechrau, anodd iawn yw medru rhoi diwedd arni hi cyn toriad y wawr.

Ond erbyn heddiw daeth tro ar fyd, a daeth nifer o sefydliadau seciwlar i'n cefn gwlad fel Aelwydydd yr Urdd, y Ffermwyr Ifanc a Merched y Wawr.

Cwynfan Serb yng ngwres ei glefyd, Pell y wawr a'r nos yn hir, Hiraeth bron am wynfyd mebyd Hwnt i gaerau Monastir.

Sefydlu Merched y Wawr.

Anogodd Mrs Pat Lloyd yr aelodau i gystadlu yn enw Merched y Wawr yn Sioe Caernarfon.

ARIAN I'R ARWYDD: Fy niolch personol i Ferched y Wawr, Rhosmeirch am eu croeso ac am eu cefnogaeth i'r Arwydd.

Diolch o galon i Ferched y Wawr, Benllech am eu llafur er ein mwyn, Mae'n braf meddwl fod eich haml adnoddau o'n plaid, mae eich rhodd yn werth y byd i ni.

Croesawyd pawb yn gynnes iawn i'r cyfarfod a chroeso i Angela un o'r dysgwyr sy'n cael cymorth gan aelodau Merched y Wawr.

Wrth i'w car nhw fynd heibio i gornel arall cafodd Gareth gip ar y ffrwydrad dros ymyl y dibyn, a phelen o dân yn esgyn i gwrdd fi golau'r wawr.

Ers blynyddoedd, drwy aeafau hir, bu'n mynd o leiaf unwaith, weithiau ddwywaith yr wythnos i annerch cylchoedd llenyddol a chymdeithasau Ffermwyr Ifainc a'r WI a Merched y Wawr, mynd weithiau yn flinedig ar ôl diwrnod caled yn y Coleg, a dychwelyd yn afieithus flinedig gyda rhyw ddywediad dierth neu air newydd a godasai yn anrheg gan ryw ffermwr neu wraig-tŷ ac a roesai yn ddiogel yn ei dun baco.

Roedd y corachod wedi llwyddo i ddod allan o'r ogof ac wedi bod yn gorffwys yn lluoedd ar fin y coed, yn aros, fel y lleill, i'r wawr dorri.

Erbyn i'r wawr dorri roedd y gwynt wedi gostegu ac ar ôl ychydig torrodd yr haul drwy'r cymylau.