Cwmni'r Fran Wen Graham Laker .

A'r slasen fach wen 'na i fod yn aros amdana i, 'di mentro i'r Hen Arcêd am unwaith.

Dwynwen, pes parud unwaith Dan wþdd Mai a hirddydd maith, Dawn ei bardd, da, wen, y bych; Dwynwen, nid oeddud anwych.

Nid oedd yn anodd i hogiau'r Nant sleifio adre gan fod Llwybr y Garreg Wen y tu ôl i domennydd uchel o rwbel, ac os am ddal troseddwr byddai'n rhaid i stiward fynd i ben un ohonynt i gadw gwyliadwriaeth.

Gwelir Gwyddau Dalcen-wen yn ymweled heddiw â Gwarchodfa Ynys las yn y canolbarth, ac â rhai ardaloedd eraill, ond prin iawn yw'r rhywogaethau eraill yng Nghymru.

Un ddigon pethma oedd hi hefyd, mewn cwpan papur anodd ei drin, ond fe gafodd wen reit gynnes gan y llafnes a'i tywalltodd iddo a "Thanks, luv" wrth gymryd ei arian parod.

Credid fod y goron ddrain wedi ei gwneud o'r ddraenen wen.

Cofiaf ymweld â Chlwb Ro-wen am y tro cyntaf.

Mae'r ymateb a fu i Seren Wen ar Gefndir Gwyn a enillodd y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol 1992 yn rhan o chwedloniaeth llenyddiaeth Gymraeg ddiweddar.

'Mae 'na sach wen wedi'i chuddio yng ngwreiddiau'r goeden,' oedd yr ateb.

fe'i galwyd yn gampwaith ac yn glasur bach cystal â seren wen'.

Llwyddes i ffeindio Craig drw fy mowyd." Ymlaen wedyn: "Wen i'n darllen y Beibl drwddo o'r dechre i'r diwedd pan wên i ar y môr ond nawr fydda i yn cadw at y Salme a'r Testament Newydd.

Byddai 'storiau Wil Fach-wen' ar fynd yn y chwarel yd wastad, a hyd heddiw clywir rhai o'r hen chwarelwyr yn eu hadrodd a'u hailadrodd ar gongl y stryd neu yn eu cartrefi.

"Mae ein cydymdeimlad yn gywir iawn ag Edith, ei briod, ei ddau frawd, Eddie a Glyn ..." Nefoedd Wen, mae Alun Bwlch wedi marw!

Abwyd i'r fwyalchen a'i thebyg yw cnwd ffrwyth y ddraenen wen er enghraifft, ond nid felly yr hedyn yn ei ganol.

Be ydi Madam Wen?' Ond cyn i ni ateb torrodd un o aelodau'r Bwrdd ar draws, 'Mr Llywydd.

"Yn Llangolwyn yma!" meddai, yn wen o glust i glust, ac yn fyr ei hanadl.

Ffurfio Cymdeithas yr Iaith Gymraeg wedi i Saunders Lewis draddodi'r ddarlith 'Tynged yr Iaith'. Agor gwaith dur Llanwern.17 yn marw o'r frech wen yn Ne Cymru.

Cofiai ymweliad cyntaf Del â'r Neuadd Wen - ei hunig ymweliad fel y digwyddodd.

Diolchais i Dduw am y ddau brofiad anghyffredin a gawswn, gan wybod na fyddai "ond unwaith prin i'w dyfod hwy." Daeth trydydd ymweliad gan golomen wen mewn breuddwyd neu weledigaeth.

Yn yr un modd, yn Gaeaf yn Nrws y Coed, a'r eira yn blanced wen yn gorchuddio'r byd, gwelir ambell i ddafad yn crafu am welltyn glas ac yn llwyddo i gyfleu y ddelwedd gydnabyddedig o'r ddelfryd o'r gaeaf.

Er ei bod hi'n olaf a chryn hanner awr ar ôl y lleill yr oedd hi'n wên o glust i glust - yn amlwg wedi mwynhau ei phnawn.

Y môr yn gynnes a llawn heli cryf wrth inni nofio'n hyderus tuag at y dwr brown yn ein gwahodd ni tua'r traeth a gweld eglwys wen, fechan, ar y lan.

Ac wrth gwrs yr oedd Elias, Williams a Christmas yn grwydriaid mawr (yn wahanol, dyweder, i Griffith Hughes, y Groes- wen) a llawer mwy o bobl o ganlyniad yn dod o dan eu dylanwad.

Daliwch chi hi yn ei dillad bod dydd ac mae Lisa Victoria yn annwyl, yn hamddenol gyda llond wyneb o wen.

I ni fel plant rhywbeth i'w osgoi oedd y ddraenen ddu a'r ddraenen wen, eto roeddynt yn goed o werth yn yr hen ddyddiau.

..!" Yn olaf, cyn troi unwaith ac am byth at y drws, agorodd Morfudd y ddau fotwm uchaf ar ei choban wen er mwyn dangos rhyw fymryn pryfoclyd ar gnawd ei mynwes.

Doedd o erioed wedi gweld Cli%o cyn hyn gan fod Seimon yn byw yn Rhiwlas, heb fod ymhell o'r ysgol, ond roedd yn bur debyg i'r disgrifiad a gawsai ohoni hefyd; yn cyrraedd bron at ben-lin Seimon, côt wen lefn, gyda chlytiau o frown a du drosti, pwt bach o gynffon a chlustiau pigog, ond bod un o'r pigau'n troi at i lawr.

Toc cyn i Therosina gyrraedd, roedd dyn mewn siwt wen wedi gosod cyrn clustiau trwm am ei ben ac wedi gwasgu botymau ar banel bach yng nghornel yr ystafell.

Blwch Tylluan Wen

Mae digon o dystiolaeth o'r garreg cwarts wen yma, a dilyn haenau hon fyddai'r mwynwyr i chwilio am y copr.

Ei law wen yn ngafael llaw arw'i thad, ei wyneb yn llyfn yn ymyl gerwinder y llall.

Ond cyn cyrraedd y terfyn hwnnw rhaid i Rafe syrthio mewn cariad ag Evelyn (Kate Beckinsale) nyrs brydweddol y mae ei gwefusau cyn goched â'r haul a'i belydrau cochion ar faner wen Siapan.

'Madam Wen?

Ymhen rhyw ddwy funud, safai McClure, prif swyddog y labordai, yn y swyddfa, yn gwisgo'i gôt labordy wen o hyd.

Roedd llawr teils y gegin yn oer, a hithau'n droednoeth, a hen beth digon brau oedd y goban wen.

Cythruddodd yr athro beth wrth weled y wen, a'i geryddu mewn modd a barodd i weddill y dosbarth hyd yn oed anesmwytho.

Jones yn Y Winllan Wen (dyddiadur Stephen Hughes), a chan Nansi Selwood mewn nofel sy'n mapio ardal newydd ac yn creu naws hyfryd gyda'i thafodiaith, sef Brychan Dir.

Yn dilyn llwyddiant American Money, parhaodd Owen Money, y diddanwr parod ei wên, âi grwydr drwy America gyda A Few Dollars More.

"Dwi'n gwerthfawrogi gweithio efo nhw," meddai Carys, a fu tan yn ddiweddar yn Gyfarwyddwr Artistig cwmni theatr mewn addysg y Fran Wen.

Teimlwn fy ysbryd yn esgyn ac yn esgyn nes yr oeddwn "yn nofio mewn cariad a hedd." Dair wythnos wedi hyn, daeth profiad cyffrous iawn imi Disgynnodd colomen wen eto ar sil fy ffenestr.

Yn ardal Caerdydd, nid oedd pobl yn medru dewis rhwng Christmas a'i gymydog a'i ffrind, Griffith Hughes, y Groes-wen, pregethwr tebyg iawn i Christmas o ran ei ddull.

Deallwyd yn y ddeunawfed ganrif fod Cowpog yn diogelu rhag y Frech Wen ac o ganlyniad i hyn rhoddwyd cynnwys pothelli Cowpog i mewn i fraich person a oedd wedi bod gerllaw rhywun â'r Frech Wen.

Pan ddaeth ati ei hun gwelai belen wen gwallt ac wyneb pryderus ei thad yn plygu drosti ac yn dal ei phen yn ei ddwylo a chlywai ei lais o bell: 'Fy seren, o fy seren!

Am wddf pob un yr oedd cadwyn â loced fawr arni ar ffurf colomen wen.

Ac i baradwys wen brenhines y weirglodd y camasom o'r tywyllwch.

Ond rhyw ysbrydion amwys, anniddorol oedd y rhain - rhyw greaduriaid ffansi%ol, yn symud fel pe o dan blanced wen, ac mor ddigymeriad fel nad oedd modd gwybod eu rhyw, hyd yn oed; ac yn wir doedd dim sicrwydd fod ganddyn nhw ryw.

Bellach does ond ambell atgof yn aros o ran y ceffyl yng ngweithio't chwareli, a hynny dros ddegawdau lawer, ac hefyd ambell i enw, fel - Llwybr y Gaseg Wen a Llwybr y Ceffylau, - yn eco o'u rhan hanfodol ym mhatrwm y gweithio.

Dyma ddwy stori draddodiadol yn y gyfres Straeon Plant Bach gydag Eira Wen a tri Mochyn Bach wedi eu cyhoeddi yn barod.

Y Frech Wen

'Roedd yn wen o glust i glust erbyn hyn.

Ond mae'n rhaid wrth fam arall, llysfam neu Fam Wen, a dylanwad tadol, er mwyn galluogi Culhwch i brifio'n ddyn.

Ond yn troi'n win blasus - o brynu potelaid gan un o'r hen ddynion wyneb-lledr a mwstas Stalinaidd, gwyn, a chap stabal am ei ben, sy'n eistedd yng nghysgod olewydd efo rhesiad o boteli, heb labelau, ar wal wen isel ger y traeth.

Dal ei dir a wnai'r cawr ond gyda'i wen yn crebachu'n gyflym.

Popeth yn disgleirio, popeth yn gweitho fel cloc, a dim plant obiti i neud nyth llygoden o'r lle!' 'Na - tynnu dy goes wen i wedyn.

Mi basiais, er gwaethaf Madam Wen, a derbyniwyd fi'n ymgeisydd am y weinidogaeth.

Edrychwch yn ôl i gyfeiriad Pen-yr-ole-wen a throwch yn araf yn eich unfan draw at y Tryfan, "llofrudd o fynydd" chwedl Gwilym R Jones, heibio dannedd y Gribin at unigeddau'r Glyderau a'r Garn.

Rwy'n cofio diwrnod y te parti yn yr ysgol fod hi wedi ei gwisgo mewn gwisg wen, a roedd yn ferch landeg hefyd, a roedd yn eistedd wrth ryw fwrdd bach ac yn rhoi oren ac afal yn llaw bob plentyn a'r genethod yn rhoi "curtsie% iddi a'r bechgyn yn salwtio.

O droi at hunangofiant Kate Roberts, Y Lon Wen, cawn ddigon o dystiolaeth fod hyn yn seiliedig ar gefndir teuluol yr awdures ei hun.

Yn y cofiant dyfynnir yr atgof diddorol hwn o gyfrol Kate Roberts, Y Lôn Wen (tud.

Y widdon wen ydyw'r lloer-fam, sy'n llewyrchu yn y nos; hi ydyw'r fam fewnblyg, ddiwylliadol, a'i merch, Olwen - y lloer-ferch - fel ymwybyddiaeth fewnol.

Dwy oferôl wen ar gyfer y siop.

'Roeddwn i wedi bod yn darllen Madam Wen ac wedi cael blas eithriadol ar y nofel gampus honno.

Yr unig gymorth i'r bobl hyn oedd pabell wen fechan a godwyd gan elusen Ffrengig, MÑdecins du Monde.

Safai o hyd ar flaenau'i thraed tua hanner ffordd ar draws llawr y gegin, yn ei choban wen, a'i breichiau ar led fel petai ar ganol cofleidio rhyw berson anghwmpasadwy, a'i llygaid wedi rhewi'n fawr a chrwn fel dau blât piwtar.

Mae'n disgrifio'r ymweliadau hyn yn ei atgofion mewn geiriau sy'n ei ddangoS 'ar ei elfedeiddiaf', a defnyddio ymadrodd Tegla: Ym mis Mawrth yr oedd cuwch ar Foel Famau heb nemor wen haul: ond gwen oedd ar y moelydd a dyffryn Alun fis Mai.

Gweinidogaethai Phylip Griffiths yntau yng Nghwm Nedd yn ogystal ag yn yr Allt-wen a Godre'r Rhos.

Rhannodd ei arian rhwng ei bedair poced a rhoi hances wen yn bigyn twt yn yr uchaf.

Gosododd rhyw 'awdurdod' neu'i gilydd fastiau dur anolygus yn enw cyfathrebu ar y Rhiw, ac y mae nifer y man feysydd carafannau wedi cynyddu fel pa bai 'Byclins' yn berwi drosodd wrth i ffermwyr sylweddoli fod carafan wen a Saeson brych yn llai o drafferth ac yn fwy proffidiol na defaid a gwartheg.

Mae'r Frech Wen wedi dychryn pobloedd y byd ar droeon di-rif.

Un bore, wrth ddihuno, gwelais golomen wen yn disgyn ar sil fy ffenestr Wrth edrych arni, meddyliais am y lleianod wrth y llyn, am fy nyweddi ac am rai eraill a oedd wedi marw, yr oedd cwlwm ysbrydol rhyngof a hwy.

"Bombacha% a "boots" duon, cot dywyll, het ffelt ddu a hances sidan wen am eo wddf.

Yma mae cartref y Glas y Dorlan prin coler wen yn gwibio yn ôl a blaen.

Mae'n debyg ei bod wedi newid ei thaid yn nain yn y nofel oherwydd bod hen wragedd o'r math yna yn elfen o bwys yn ei chymdeithas (sylwer ar y pwyslais ar ei nain a'i hen fodryb yn Y Lon Wen), ac hefyd fel bod Jane Gruffydd yn gallu ymuniaethu a hi.

Gafaelai'r rhew am ei gorff yr un fath â phawen arth wen yn glynu mewn morlo bach "Helpwch fi, ffrindiau annwyl, helpwch fi!' Ceisiodd Alphonse weiddi, ond syrthiodd yn llonydd ar y ddaear.

Yr eiliad honno sylwodd fod sach blastig wen wedi ei gwthio i'r dorlan, rhwng gwreiddiau'r goeden a'r llwybr uwchben.

Ddaru Anti Nel nabod cwch Uncle Danial ar unwaith - "Pluan Wen" ydi 'i enw o - a dyna lle roedd o wrthi'n dadlwytho pysgod, a'r cap doniol 'na sgynno fo yn gam ar ei ben.

Yn dilyn llwyddiant American Money, parhaodd Owen Money, y diddanwr parod ei wên, â'i grwydr drwy America gyda A Few Dollars More. Aeth Frank Hennessy, ffefryn arall ar y radio, Down Under i edrych ar y dylanwadau cerddorol yn Awstralia a chafwyd trydedd gyfres o Roy Noble on Common Ground gyda'r cymeriad bywiog hwnnw, Roy Noble, sydd â gwobr RTS i'w enw.

Chwith meddwl na welwn eto y wen yn llenwi ei hwyneb, nac ychwaith glywed ei llais cyfoethog pan fyddai yn cyfarfod a'i chyn-ddisgyblion.

Mae'r Dylluan Wen yn mynd i hela." Yna diflannodd i'r gwyll a Jean Marcel yn syllu'n geg agored ar ei ôl.

Yna rhoddodd fenyg am ei dwylo, sgarff am ei gwddw ac ofyrôl wen dros bob dim gan gynnwys ei chôt.

Yr hyn am dychrynodd i fwyaf oedd y wên ar wyneb cyflwynwraig y rhaglen wrthy iddi wylior anifail yn cael ei amddifadu o'i wrywdod.

Megis y daeth cennad ar ffurf alarch wen o'r nef, yn ehedeg o'r man lle y machludodd yr haul, i ddweud wrth Anatiomaros yng ngherdd T.

Cofia hwiangerddi'r fam 'Ymhabell wen fy mebyd' a gwres 'Aelwyd fach anwyliaid fu/ At un tân, gynt yn tynnu!' Dychwelyd o'i grwydro a chael yr hen le yn furddun ger y môr a' i gyrrodd, o'r diwedd, i'r wlad bell lle ailgyfannir yr aelwyd gynt gan atgofion a dychmygion.

Cymeriad adnabyddus arall oedd Williarn Jonff y Gof, neu 'Wil Fach-wen' fel y'i gelwid.

Madam Wen.' Edrychodd yn ddryslyd arnaf am funud.

Pob un yn garreg wen yn union yr un hyd a'r un maint.

Ond pan fo'r ddraenen wen yn wych hau dy had boed sych neu wlyb." Mewn geiriau eraill mae'n iawn i beidio rhuthro i hau nes bo'r ddraenen wen yn ei blodau ond mae hynny ymhell i ffwrdd eleni.

Fy enaid, gwêl i ben Calfaria Draw, rhyfeddod mwya' erioed, Creawdwr nefoedd wen yn marw A'r ddraig yn trengi tan ei droed...

"Bydd y Dylluan Wen yn dibynnu arnat ti," ychwanegodd Henri.

17 yn marw o'r frech wen yn Ne Cymru.

Daeth hefyd ran o un chwarel i gael ei hadnabod fel 'Dyfn y Ceffyl Gwyn'; tra fod llwybr yn hanes cynnar chwarel arall yn cael ei alw'n 'Llwybr y Gaseg Wen'.

Nofel ydi Madam Wen.

Yn ei lyfr Meistri'r Moroedd, y mae Mr Aled Eames yn sôn am y "munudau tawel ar nos braf, ac yn y distawrwydd clywed Mrs Pritchard yn canu'r piano yn y caban a'r Capten yn ei lais bariton cyfoethog yn canu 'The harp that once through Tara's Hall' neu Dafydd y Garreg Wen Claddwyd Mrs Pritchard yn Laurenco Marques a gallwn ddychmygu y tristwch ar y llong ymysg y criw ac yn enwedig tristwch Capten Pritchard o adael ei wraig mewn bedd ar dir estron.

Megis Perseffone'n cael ei galw'n ferch i Demeter, er mai dwy agwedd ar y Fam Fawr oeddynt, mae'r Widdon Wen yn dilyn, neu'n disodli'r, Widdon Ddu.