Hyd at ganol y ganrif ddiwethaf, er pwysiced y wladwriaeth, yr oedd yn bell iawn o fod yn oll-bwysig a hollalluog.

Roedd yr etifeddiaeth, fodd bynnag, yn cynnwys anghenfil y wladwriaeth gostus a oedd yn tagu'r wlad a'i phobl.

Ceir totalitariaeth pan dradyrchefir y wladwriaeth ar draul y gymdeithas genedlaethol a'r person unigol.

Yn ychwangeol, mae'n rhaid i'r sawl sy'n mynd a'r plentyn i'w gofrestru ac hefyd y sawl sydd yn cofrestru'r plentyn ar ran y wladwriaeth siarad ac ysgrifennu Cymraeg.

Cyfrifid bod yr Eglwys, y wladwriaeth a'r uned deuluol yn undod patriarchaidd a sylfaenesid ar ufudd-dod ac awdurdod.

Ceir elfennau dylanwadol yn arbennig yn Lloegr a Ffrainc sy'n wrthwynebol i ddyrchafu'r dalaith ar draul y genedl-wladwriaeth.

Aeth defnyddio Saesneg ym mhob cyfathrebu swyddogol yn gyfrwng i atgoffa'r Cymry o genhedlaeth i genhedlaeth na allent fwynhau ffafr y wladwriaeth ond i'r graddau yr oeddent yn dirmygu'r Gymraeg.

Cafodd y prif ddiwydiannau eu gwladoli, roedd perthynas glØs rhwng y wladwriaeth a'r undebau llafur, a chrewyd gwladwriaeth les enfawr.

Heb amheuaeth, yr oedd yn euog o deyrnfradwriaeth yn erbyn y wladwriaeth yr oedd yn ddinesydd ohoni.

Gwelir hyn yn hanes diweddar Cymru; chwyddo nerth a gogoniant y wladwriaeth Brydeinig fu swyddogaeth y genedl hon ers cenedlaethau.

c) mai realiti'r sefyllfa yw fod cyrff o fewn y tair sector (cyhoeddus preifat a gwirfoddol) yn gweithredu fel taw Saesneg yw iaith swyddogol y wladwriaeth, ac yn amlach na pheidio unig iaith swyddogol y wladwriaeth hefyd.

Nid oedd newid sylfaenol yng nghyfeiriad meddwl Hugh Hughes yn ei ysgrifau maith yn y Seren Ogleddol, felly, ond yn sicr yr oedd ei bwyslais yn dechrau symud o'r ymosodiad cyffredinol ar berthynas yr Eglwys a'r wladwriaeth, tuag at un agwedd arbennig ohono.

Os nad oes, mae o leiaf dwy ffactor y gellir eu hystyried:- (a) Mae'r hyn a wnaeth, wedi ei wneud pan oedd yn blentyn y byd hwn, yn ddieithryn i wladwriaeth Israel Duw, ac o dan lywodraeth tywysog llywodraeth yr awyr.

Bid siŵr y mae ymyrraeth Llywodraeth â bywyd cymdeithasol yn y Wladwriaeth Les yn cyrraedd ymhellach nag a ddychmygwyd yn y ganrif ddiwethaf.

Rhybuddia'r llyfr fod gyfyn bod ynm barhaol wyliadwrus a beirniadol yn wyneb pþer y wladwriaeth.

Daioni, meddid, oedd hanfod y bonheddwr; heb ddaioni ni allai gyflawni ei ddyletswyddau i'r wladwriaeth.

Dysgai ei ddawn i drin ei lys ei hyn iddo sut y gallai drin ei gymdogaeth a materion y wladwriaeth sofran.

Clywid dadl gref a chyffredin na ddylid caniatau unrhyw iaith ond Saesneg, rhag gwanhau awdurdod y wladwriaeth.

Parhaent yn genhedloedd er eu bod bellach yn gaeth a di-wladwriaeth.

Dywedodd Churchill mai ef oedd 'y Cymro mwyaf ers y Brenhinoedd Tuduraidd'. Sefydlodd y Wladwriaeth Les, arweiniodd Brydain drwy'r Rhyfel Mawr, a dinistriodd y Blaid Ryddfrydol.

Meddai Raymond Williams eto, wrth drafod y diwylliant dominyddol: Mae o fewn y gymdeithas, felly, wahanol ffurfiau ar yr hyn a ystyrir yn 'synnwyr cyffredin', ac o fewn democratiaeth, rhaid i'r wladwriaeth gael ei gweld i fod yn cynnwys y rhain, hyd yn oed os ydynt weithiau yn sefyll mewn gwrthwynebiad i'w gwerthoedd hi.

Pe byddai'n genedl byddai'n parhau wedi'r dileu'r wladwriaeth fel y parhaodd Cymru a'r Alban yn genhedloedd heb wladwriaeth.

Daeth y syniad am y 'dinesydd defnyddiol' yn gyfarwydd i wladweinwyr, sef y gwr cyffredin a allai wasanaethu'r wladwriaeth mewn sawl ffordd am ei fod yn llythrennog ac yn fwy hyblyg o'r herwydd, â'r gallu i fyw a gweithredu y tu allan i'w gylch pentrefol traddodiadol.

Tyfodd y wladwriaeth yn arswydus mewn grym, gan gasglu mwy a mwy o awdurdod i ddwylo clymblaid yn y canol.

Bwriad y Gronfa Gredyd yw i gynorthwyo pobl ar gyflogau isel neu sy'n dibynnu ar y wladwriaeth am gynhaliaeth, i helpu i gilydd drwy gynilo symiau bychain o arian, ac wedyn benthyca arian ar lôg isel.

Os esgeulusid hynny, amherchid y wladwriaeth a dinistrid eu hystadau preifat a'u holl fuddiannau.

Er ei bod ers canrifoedd yn gaeth a di-wladwriaeth, hen genedl yw Cymru.

Mae tynnu dirwyon o fudd-dal yn gam newydd gan y Wladwriaeth ac yn dangos nad oes gan berson di-waith yr hawl hyd yn oed i wrthod talu dirwy.

Felly, wrth i'r bedwaredd ganrif ar bymtheg fynd ymlaen - y syniadau am y dinesydd modern, buddiol neu am y genedl fel cwlwm o werthoedd yn ennill tir, gwelwn wrthdrawiad cymhleth rhyngddynt a hynny'n esgor ar nifer o batrymau addysgol yn ôl natur y wladwriaeth a datblygiad y broses foderneiddio.

Gall fod gan nifer o genhedloedd un wladwriaeth rhyngddynt, megis yn Awstria, Hwngari ddoe a Phrydain heddiw.

Eithriad oedd "AE" (George Russell), yn ymboeni ag egluro'i genedlaetholdeb mewn cyfrol The National Being, a'r myfyrdod dychmygol am wladwriaeth Iwerddon.

Eu braint a'u dyletswydd gyntaf oedd gwasanaethu ac amddiffyn y wladwriaeth a'r Ymerodraeth Brydeinig.

Buan y daeth y cyfreithwyr, y gweinyddwyr a'r dosbarthiadau breiniol i ystyried siarad Cymraeg mewn cylchoedd swyddogol fel her i awdurdod y ddeddf ac felly fel bygythiad i awdurdod y wladwriaeth.

Cyfeddyf i Blaton alltudio'r beirdd o'i wladwriaeth oherwydd 'anfoesoldeb eu disgrifiadau o'r duwiau', ond am farddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol, doedd dim culni ar ei chyfyl; eithriad oedd cael moesolwr fel Siôn Cent.

Tair blynedd yn ôl yr oedd Jaques Chirac yn gobeithio agor y drws i Wlad Pwyl, i Ungaria ac i'r Wladwriaeth Czech erbyn 2000.

Fodd bynnag, llaesodd y Gynghrair Geltaidd ei dwylo ar ôl sefydlu'r Wladwriaeth Rydd, a bron na chiliodd o'r maes.

Fel dinesydd yr ystyriant y person dynol yn y lle cyntaf, a chyfrwng i borthi mawredd y wladwriaeth yw'r gymdeithas genedlaethol.

Mae ymgyrchwyr amgylcheddol, cenedlaetholwyr Cwrdaidd a'u cefnogwyr yn ymgyrchu yn erbyn y llywodraeth Llafur Llundain a'i bwriad i roi cymorth economaidd i wladwriaeth Twrci adeiladu argae a fydd yn golygu boddi ugeiniau o bentrefi Cwrdaidd.

Swyddogaeth gwladwriaeth yw gwasanaethu'r genedl, fel y mae'r wladwriaeth Brydeinig yn gwasanaethu Lloegr, a thrwy hynny gryfhau a chyfoethogi ei bywyd cymdeithasol a thraddodiadol Yn amgylchiadau'r ugeinfed ganrif y mae bron yn amhosibl i genedl ymgynnal heb wladwriaeth i'w gwasanaethu; edwino a dirywio yw tynged pob cenedl ddi-wladwriaeth.

Y broses allblygol; rhannu doniau â chefn gwlad; adlewyrchu'r goludoedd a fuasai'n hanfod ei gyff ei hun ac a ddangosai y 'mawredd a chymeriad' a feithrinai ' o gadw tŷ gwedi y tad': y nodweddion allblygol hynny a roddai ystyr i fywyd yr uchelwr; hebddynt ni allai ei gyfiawnhau ei hun yng ngolwg ei geraint, ei gymdogaeth, na'r wladwriaeth a roesai iddo wisg gydnabyddedig ei statws gweinyddol.

'Roedd celf a fynegai Ddyheadau Cenedlaethol pobl orthrymedig dan lach y wladwriaeth.

Pan gaiff Cymru a'r Alban safle cenedlaethol cyflawn bydd y wladwriaeth Brydeinig yn darfod amdani.

Nid o safbwynt y wladwriaeth y meddylia ond o safbwynt yr un person dynol; a rhaid pwysleisio mai person unigol yw hwnnw ac nid unigolyn.

Gwelir ymhob un wlad debyg yr un ufudd-dod gwasaidd i'r wladwriaeth ymhlith trwch y bobl, a'r un annheyrngarwch cywilyddus i'r genedl sydd o dan ei phawen.

I'r ddeuddyn hynny y cyfrennid iddynt ddawn Duw y rhoddwyd yn llawn y fraint o fwynhau ' oes winwydd mewn gras union'.Er cryfed ydoedd yr elfen dylwythol ac er mor anodd ydoedd ymwrthod ag awdurdod y tad dehonglid yr ystad briodasol yn bartneriaeth Gristnogol, a phywsleisid yr angen am undod o fewn y briodas honno a allai adlewyrchu undod y wladwriaeth dan y Goron.

Canlyniad yr adroddiadau hyn gan yr ysbi%wyr yw fod y Llywodraeth yn eu derbyn â chroeso ac yn penderfynu ar gyfundrefn newydd o addysg gan y wladwriaeth, ac mae'r cythreuliaid wrth eu bodd, ac yn hedfan yn ôl i Gymru'n orfoleddus (tt.

Unwaith y sefydlwyd Lloegr fel cenedl-wladwriaeth, yr oedd hi'n anochel y byddai'i brenhinoedd yn meddiannu Cymru, yn rhannol, wrth gwrs, am fod brenhinoedd yn y dyddiau hynny yn hoffi meddiannu llefydd, ond hefyd am y byddai Cymru yn fygythiad parhaus i Loegr, boed yn fygythiad uniongyrchol o du'r Cymry eu hunain neu o du gelynion tramor.

Mewn imperialaeth a thotalitariaeth y wladwriaeth sydd ben; fe'u ceir mewn gwledydd comwinyddol yn ogystal â chyfalafol.

Roedd y cwbwl ar dâp - y dagrau, y gweiddi, menyw'n llewygu dan y gwres a'r emosiwn, wynebau oer a gynnau cadarn y milwyr Israelaidd, a baner y wladwriaeth Iddewig yn chwifio'n herfeiddiol ar dir y daeth yn amlwg imi nad oes ganddynt y bwriad lleia' o'i ddychwelyd i'w wir drigolion.

Ac ymhellach, beth a barodd i Simwnt Fychan ddisgrifio plasty newydd un o'i noddwyr yn 'gyflawnder cyfiawnder' a 'derwen o wladwriaeth' os nad ei gred fod cynhaliaeth lawer amgenach na bwyd a llety i'w chael ynddo?

Yr oedd gwneud y fath hawl, wrth gwrs, yn mynd at wreiddyn a sylfaen y berthynas rhwng Cymru a Lloegr, yn tanseilio'r berthynas honno, ac yn gosod i fyny deyrngarwch newydd yn lle'r teyrngarwch i'r wladwriaeth Brydeinig y disgwylid i bob Cymro, fel pob Sais, ei roddi a'i arddel yn rhinwedd ei ddinasyddiaeth.

Ychwanegir at hyn bellach bwysau llethol y datblygiadau technolegol sy'n galluogi grymusterau heblaw'r wladwriaeth i drin a moldio bywyd pobl.

Yr hyn y mae'r adroddwr yn chwilio amdano yw person sydd â hunaniaeth sydd yn annibynnol ar y naill Almaen a'r llall, un sydd yn medru siarad heb fod ei eiriau yn adlewyrchu syniadaeth y naill wladwriaeth na'r llall.

Gwariodd yn helaeth ar wladwriaeth les; un o'r blaenoriaethau oedd dymchwel yr hen gartrefi sinc a chodi tai newydd.

Mae'r strategaeth felly yn symbol o'r consensws newydd sy'n bodoli ym myd busnes a datblygu economaidd yng Nghymru ac yn Ewrop ac sy'n anwybyddu'r hen wrthgyferbyniad rhwng y 'Wladwriaeth' a'r 'Farchnad' a lywiodd gymaint o'r trafod yn yr wythdegau, a hynny trwy osod nod strategol sy'n ymgais i gyfuno buddiannau pawb yn y gymdeithas ar lefel ranbarthol.

Gall cenedl fodoli heb wladwriaeth.

Ond nid oedd yn ymgroesi rhag arddel peth cysylltiad â'r wladwriaeth.

Wele'r dadleuon yn sownd yn y tywod ers i Thomas Charles ysgrifennu'r Welsh Methodists Vindicated - yr Eglwys Sefydledig yn amddiffyn ei safle drwy gyhuddo'r radicaliaid o ffurfio clymblaid annuwiol gyda'r Pabyddion er mwyn disodli'r wladwriaeth ei hun.

Etholwyd Llywodraeth Lafur yn 1945, gyda chymeradwyaeth trwch poblogaeth Cymru, a sefydlu'r wladwriaeth les a'r gwasanaeth iechyd cenedlaethol, yn creu sustem i gefnogi'r diwydiant amaeth, yn gwladoli nifer o ddiwydiannau – polisïau sy'n cael mesur helaeth o gefnogaeth, o leiaf tan y 1970au.

Y mae yma wladwriaeth Brydeinig ond nid oes genedl Brydeinig.

Gellir dadlau, mae'n wir, fod ei charedigion wedi sicrhau mynediad iddi i ysgolion y wladwriaeth drwy gynllunio strategaeth ac ymarfer tactegau cyfrwys i drechu'r rhagfarn na fynnai weld yr iaith ond fel gwreiddyn stwbwrn '...' .

d) dod a statws y Gymraeg yng Nghymru i gydymffurfio a statws ieithoedd llewyrchus eraill yn Ewrop nad ydynt yn brif iaith y wladwriaeth, yn hytrach na bod y Gymraeg yn aros yn answyddogol ynghyd ag ieithoedd mwy difreinteidig na hi.

Cymerodd y wladwriaeth y prif gyfranddaliadau yn y cwmnËau olew, a gwladolwyd Banc Barclays.

Twf anferth y wladwriaeth a'r technegau modern a barodd fod yn rhaid gweithredu'n effeithiol os yw'r genedl i fyw.

Da oedd bod cnewyllyn o Gymry cadarn a deallus na chydymffurfiai â'r Wladwriaeth Seisnig yn ei gwedd grefyddol, ac a fyddai'n arddel radicaliaeth a ystyriwyd hefyd yn fygythiad i'r drefn.

Pan oedd y Gristnogaeth yn ymledu yn ninasoedd yr Ymerodraeth ni fynnai'r arweinwyr roi amlygrwydd i'r gweddau ar waith Iesu a fwriai her i ddrygau'r wladwriaeth.

Mewn oes pan nad oedd hanner poblogaeth Cymru yn mynychu na chapel nac eglwys, meddai ef: '...' Gellid dadlai mai nai%vete/ a barodd iddo wrthod derbyn yr un ddimai goch o arian y wladwriaeth i gynnal ysgolion yng Nghymru, a breuddwyd gwrach oedd disgwyl i enwadau, yr oedd eu culni a'u heiddigedd o'i gilydd yn ddihareb, ymuno'n frwd â chynllun a fyddai'n cymell gwerinwyr tlawd i gyfrannu swllt y pen bob blwyddyn yn enw addysg grefyddol wirfoddol.

Daeth effeithiau'r safle hwn yn amlwg ar ôl y chwyldro diwydiannol gyda thwf enfawr y wladwriaeth.

Mae rheidrwydd cyfreithiol ar wasanaeth erlyniad y wladwriaeth i atal cyhoeddi'r papur newydd, ond nid yw wedi gwneud hynny.

Yn ystod arlywyddiaeth Pero/ n yn y pedwardegau a'r pumdegau cynnar, daeth hyn yn gyfystyr ag ymyrraeth yn yr economi gan y wladwriaeth.

Wyddoch chi ddim am ddioddefaint y rhai a gafodd eu herlid gan y wladwriaeth.'

Dinesydd o Brydeiniwr yw pob Cymro fel deiliad o'r wladwriaeth Brydeinig.

Ynddo defnyddid gweledigaethau hynod, arwyddion a delweddau dirgel, rhifau cyfrin, a disgrifiadau nerthol i ddynodi chwerwder y frwydr rhwng y wladwriaeth a phobl Dduw; a'r sicrwydd hefyd mai gan Dduw oedd yr oruchafiaeth ac mai Iesu a gyhoeddid yn y diwedd Yn Frenin brenhinoedd ac Arglwydd arglwyddi.

Dibynnai llawer ar natur y wladwriaeth.

Ystyrir Lloegr a'r Alban - drwy 'ddamwain' brenhinllin unwyd dwy wladwriaeth a pheidiodd casineb.

Ond ar y llaw arall gallai fod yn llaith ac yn ddrafftiog yn y gaeaf A dyna ichwi dystiolaeth fod gennyf ffydd nid ychydig yn y Wladwriaeth Les a'i darpariaeth dai, a minnau mor beryglus o agos i'm hoedran ymddeol, heb arlliw o fwthyn uncorn o dŷ haf na dim arall i droi iddo pan fydd raid troi o'r annedd steil ar ben stôl y gwelodd yr Eglwys yng Nghymru neu ddamwain hanes imi drigo ynddi nawr'.

Esbonia `hyn agwedd negyddol haneswyr y cenhedloedd di-wladwriaeth tuag at Absoliwtiaeth Oleuedig fel cyfnod o ganoli, o 'almaeneiddio', 'rwsegeiddio' neu o 'ddigenedlaetholi' yn gyffredinol.

Gwynedd, wrth gwrs, yw'r corff llywodraethol mwyaf drwy'r wladwriaeth i gyd sy'n gweithredu'n fewnol mewn iaith ar wahân i Saesneg.