Yn ei lyfr rhagorol The Greening of America, dywed Charles Reich, Yn y sefyllfa argyfyngus sydd yng Nghymru y mae gweithredu effeithiol yn golygu gweithredu'n wleidyddol.

Jones ei Hysgrifennydd mwyaf dylanwadol, bu'r lleiafswm o ddamcaniaeth wleidyddol yn ddigon yn ei olwg.

O ran darllediadau newyddion, adlewyrchwyd effaith datganoli yn dda drwy gyflwyno rhaglenni newydd, a bellach mae angen dod o hyd i dalent ychwanegol a all ddarparu'r ansawdd o ddadansoddiad ac amgyffrediad angenrheidiol sy'n ofynnol o'r sefyllfa wleidyddol.

Ddwywaith yn ystod ei yrfa wleidyddol cafodd ei garcharu a'i arteithio gan y juntas milwrol.

Yn wleidyddol, roedd y penwythnos yn llwyddiant mawr, a gobeithio y bydd yr ad-drefnu sy'n cael ei argymell yn y cynnig newydd yn ffordd i ni osod seiliau cadarn i'r ymgyrch angenrheidiol yma dros ddeddf iaith sy'n perthyn i'r ganrif hon.

Prif nodwedd y diwinydd da yw ei allu i ddatgan bod Duw yn fwy nag unrhyw ddehongliad ohono: prif nodwedd y gwleidydd da yw ei allu i ddangos bod gwleidyddiaeth iach yn fwy nag unrhyw athroniaeth wleidyddol.

Digon iddo ef oedd cyfuno'i ddamcaniaeth wleidyddol â gweithredu ymarferol ar batrwm diwygiadau amaethyddol George N.

Bydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn cynnal Penwythnos Addysg Wleidyddol yr wythnos hon (Ionawr 15-17) fel rhan o'i pharatoadau ar gyfer dyfodiad y Cynulliad.

Roeddent am dorri i ffwrdd oddi wrth y rhwystredigaethau a gysylltent â'r ddelwedd wleidyddol statig honno.

Mae'r profiad hwnnw, a'r dadrith a'i dilynodd, yn ganolog yn ei waith ond, fel awdur a ddywedodd unwaith fod pob llenyddiaeth werth-chweil yn wleidyddol, mae wedi ymdrin yn ddeifiol hefyd ag agweddau cynharach a diweddarach ar hanes yr Almaen.

Wedi'r cyfan, fyddai hi ddim yn wleidyddol gymeradwy i America gythruddo yn ormodol Siapaneaid 2001 gydag anrhaith a ddigwyddodd ddechrau pedwar degau y ganrif ddiwethaf.

Wedi'r cyfnod hwn o ailddarganfod ffydd yn ei weledigaeth wleidyddol mae Lenz yn dychwelyd i Berlin.

Daw'r un diffyg manylder a chysondeb i'r amlwg pan drafodir y safbwyntiau sy'n deillio o dro%edigaeth wleidyddol Harri.

'Roedd yn rhaid sefydlu plaid wleidyddol newydd i amddiffyn yr Undebau.

Y gwahaniaeth pwysicaf rhwng y Gymdeithas a phlaid wleidyddol oedd y dulliau a ddefnyddid i sicrhau newid, sef lobïo a thorcyfraith yn hytrach nag ymladd etholiadau.

Ond tybed pa mor wleidyddol yw hi mewn gwirionedd?

Ceisia plaid wleidyddol feddiannu'r grym hwnnw iddi hi ei hun.

Yn wleidyddol bu nifer o newidiadau sy'n milwra'n erbyn buddiannau ysgolion bach gwledig.

Pan feddylia'n wleidyddol, dechrau gyda'r person unigol sy'n rhaid i'r Cristion, ac nid byth gyda rhyw haniaeth neu drefn.

Mae gogwydd wleidyddol y nofel yn cael ei phennu gan y ffaith mai'r aristocrat ifanc, Harri Vaughan, yw'r prif ladmerydd.

Mae'n annheg, yn eu barn hwy, fod gan y Prydeinwyr bedwar cyfle - a ninnau, fel hwythau, yn un cyfundrefn wleidyddol.

Erthygl Saunders Lewis sy'n sefyll allan o blith y tair, er eu bod oll yn rhyfeddol o ffres o'u cymharu a'r rhan fwyaf o newyddiaduraeth wleidyddol hanner cant oed.

Bydd y pedair prif blaid wleidyddol yn cael eu cynrychioli mewn cyfarfod cyhoeddus drefnir gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg yng Ngwesty'r Angel, Caerdydd, Nos Fawrth Mai 16eg am 7.30.

O ganlyniad i ddatganoli cafodd y rhaglen wleidyddol Maniffesto ei hymestyn i awr o hyd o fis Medi a pharhaodd y drafodaeth ar faterion llosg yn y gyfres hynod lwyddiannus, Pawb ai Farn, a oedd yn cynnwys cyfraniadau e-bost byw gan aelodau o'r cyhoedd am y tro cyntaf.

O dan ei ddwylo efyn anad neb y tyfodd y nofel Gymraeg yn arf lled wleidyddol am y tro cyntaf.

Yn ail mae'r frenhiniaeth yn arwydd o'r diffyg democratiaeth yn ein gwlad, yr annhegwch cymdeithasol ac amharodrwydd y drefn wleidyddol i addasu a moderneiddio.

Yn ôl rhai sylwebyddion gallai Twrci ddefnyddio argae Ilusu fel arf wleidyddol drwy atal llifr afon Tigris i Irác a Syria.

Does dim safonau gwisg, 'does dim rhaid siarad Cymraeg, 'does dim rheol oedran, dim agenda wleidyddol gudd, ac felly dim problemau.

Gyda'i pholisïau ar ystod eang o feysydd, ymdebyga'r Gymdeithas yn fwyfwy i blaid wleidyddol.

Blaenoriaeth arall i'r Cynulliad ddylai fod i sicrhau datblygu Cwricwlwm Cymreig sy'n gwricwlwm eang, cytbwys a pherthnasol gan roi lle arbennig i ddealltwriaeth gymunedol a fyddai'n cynnwys addysg wleidyddol, addysg amgylcheddol, addysg datblygiad byd ac astudiaethau heddwch.

Wedi fy arswydo gan dlodi difenwol fy mhobl sy'n byw mewn gwlad gyfoethog; wedi fy nhrallodi gan y modd y cawsant eu hymylu yn wleidyddol a'u mygu yn economaidd; wedi fy nghynddeiriogi oherwydd y difrod wnaed i'w tir, eu hetifeddiaeth gain; yn pryderu tros eu hawl i fyw ac i fywyd gweddus, ac yn benderfynol o weld cyflwyno trefn deg a democrataidd drwy'r wlad yn gyfan, un fydd yn amddiffyn pawb a phob grwp ethnig gan roi i bob un ohonom hawl ddilys i fywyd gwâr, cysegrais fy adnoddau deallusol a materol, fy mywyd, i achos yr wyf yn credu'n angerddol ynddo, ac ni fynnaf gael fy nychryn na'm blacmêlio rhag cadw at yr argyhoeddiad hwn.

Yn gyntaf, rhaid ystyried y broblem wleidyddol ganolog a oedd yn codi.

Disgwyliwn i'r Cynulliad beidio canoli grym mewn un lle a galwn am ddatganoli'r Cynulliad ar dri safle drwy Gymru a galwn ymhellach am ddatblygiad o drefn wleidyddol lle datganolir grym i gymunedau Cymru drwy'r Cynghorau Cymuned a'r Awdurdodau Lleol.

Mi gofiaf y dull haerllug y penderfynasom yn union fel y rhannai brenhinoedd Sbaen a Phortiwgal yn yr Oesoedd Canol y byd rhyngddynt - fod John Bwlchyllan yn mynd i helpu i sefydlu mudiad iaith, a minnau i edrych ar ôl yr agwedd wleidyddol.

Achosir yr argyfwng sy'n poeni'r genedl gan bwysau gwleidyddol; felly y mae'n rhaid ei ddatrys yn wleidyddol.

Undod Arabaidd oedd y cymhelliad ar gyfer pob gweithred wleidyddol, a'r allwedd i ddatblygiad athroniaethol Gadaffi.

Ym Mhþyl y mae annibyniaeth wleidyddol wedi cerdded law yn llaw gydag annibyniaeth artistig.

Myn Saunders Lewis mai 'i gyfraniad i athroniaeth wleidyddol yw ei gyfraniad pwysicaf.

Ond mae pobl Cuba yn ddigon call i sylweddoli hefyd na all unrhyw system wleidyddol ddiwallu pob angen.

Da ni'n rhy debyg i'n gilydd yn ôl y plant a dydw i ddim yn siwr ydyn nhw'n golygu hynny fel gair o ganmoliaeth ynteu awgrym o feirniadaeth ond y mae yna rywbeth yn braf cael eich hystyried fel rhywun cwbl wleidyddol anghydnaws.

O ganlyniad i'r newidiadau yn naearyddiaeth wleidyddol y DG cafwyd slot Cymreig yn ystod Newsnight, sef Wales at Eleven, wedii gyflwyno gan Sian Lloyd.

Cais syml i benderfynu sylfeini ydoedd, ac ni synnai "A.E" pe byddai "cenhedloedd penllwyd gan ddoethineb wleidyddol" yn dirmygu'r ymgais i "sefydlu meddwl gwleidyddol gan genedl hunan- lywodraethol newydd, neu ddamcaniaethau am wareiddiad yn cael eu trin o gwmpas crud Gwladwriaeth yn ei babandod".

Gwelodd rhai y 'rhywbeth' hwnnw yn nhermau athroniaeth wleidyddol, ond roedd eraill yn meddwl amdano yn nhermau'r pwysigrwydd i feithrin y meddwl gwyddonol tuag at bopeth - yr ymagwedd a grisialwyd yn y geiriau, 'oni chaf weled .

Gan fod y llywodraeth ganolog yn Delhi Newydd mor bell oddi wrthynt ac mor esgeulus ohonynt mae llawero'r casiaid ifainc yn cefnogi'r mudiad sy'n hawlio anibyniaeth wleidyddol i'w pobol - pobol sy'n ymwybodol iawn o'u tras a'u traddodiadau hynafol.

Yr undod Arabaidd yma oedd y cymhelliad ar gyfer pob gweithred wleidyddol a'r allwedd i ddatblygiad athroniaeth Gadaffi.

Wrth ddewis ymdrin a llipryn o brif gymeriad, clwtyn llestri o ragrithiwr a neidiodd ar wagen y Rhyfel Degwm er mwyn taflunio delwedd arwrol ohono'i hun i dwyllo cymdeithas hygoelus a ffug-barchus, yr oedd Tegla fel petai'n ensynio'n anuniongyrchol mai tan siafins oedd y frwydr wleidyddol, ac nad oedd yr holl helyntion ond rhyw ddrama ddisylwedd.

Mae'n debyg mai fel chwiw dros dro y bwriadwyd i'w dro%edigaeth wleidyddol gael ei darlunio gan nad yw'r dadrith yn brofiad ingol iawn i Harri; o reidrwydd felly gan fod y nofelydd yn paratoi Harri ar gyfer tro%edigaeth ysbrydol barchusach o lawer.

Uwch paned mewn caffi yn adeilad y Senedd, fe geisiodd esbonio beth oedd y sefyllfa wleidyddol; fel yr oedd Sajudis wedi chwalu ar ôl cael annibyniaeth.

Nid yw'r camau sydd wedi arwain at dro%edigaeth wleidyddol Harri wedi eu llunio'n fwriadol ofalus yn y lle cyntaf, felly nid yw'n syndod ei fod yn diosg ei blisgyn Comiwnyddol mor hawdd.

Ys dywedodd Marti, 'Dyw annibyniaeth wleidyddol ddim yn bosibl heb annibyniaeth economaidd' - yr union beth sy'n amhosibl mewn gwlad fechan heb fawr o adnoddau naturiol cyfoethog.

O ran darllediadau newyddion, adlewyrchwyd effaith datganoli yn dda drwy gyflwyno rhaglenni newydd, a bellach mae angen dod o hyd i dalent ychwanegol a all ddarparur ansawdd o ddadansoddiad ac amgyffrediad angenrheidiol syn ofynnol o'r sefyllfa wleidyddol.

Yr etholiad hwnnw, mewn gwirionedd, oedd dechrau ei gyrfa fel plaid wleidyddol yn anelu at gyrraedd ei nod trwy gyfrwng etholiadau.

O ganlyniad i ddatganoli cafodd y rhaglen wleidyddol Maniffesto ei hymestyn i awr o hyd o fis Medi a pharhaodd y drafodaeth ar faterion llosg yn y gyfres hynod lwyddiannus, Pawb a'i Farn, a oedd yn cynnwys cyfraniadau e-bost byw gan aelodau o'r cyhoedd am y tro cyntaf.

Does dim amdani bellach ond hunanlywodraeth; rhaid gosod yr ymgyrch dros Senedd i Gymru ar flaen ein rhaglen wleidyddol.

Nofelau yn dilyn hynt yr enaid unigol yw'r ddwy nofel am Leifior yn hytrach na gweithiau sy'n dehongli'n wrthrychol wleidyddol strwythur ein cymdeithas.

Ond yr oedd o hyd un dewis hanfodol arall i'w wneuthur, a'r wythnos ddiwethaf wrth edrych trwy fy nodiadau, cefais hyd i nodyn a wnaethpwyd gennym mewn cyfarfod arall eto o'r grŵp yng Nghaergrawnt - wrth drafod a ddylai'r Blaid fod yn grŵp gwleidyddol ymwthiol neu'n blaid wleidyddol, ac y mae'r gwahaniaeth yn bwysig dros ben.

Roedd e'n gwbl sarrug ynglŷn a gwleidyddion yn gyffredinol - nid Mrs Gahandi yn arbennig, ond gwleidyddion fel brid, gyda'u golwg ar bŵer a'r gem wleidyddol bleidiol.

Maen rhaid ei fod yn sylweddoli mai'r un peth sydd debycaf o adfer ei ffawd wleidyddol yw lluniau teuluol o'r arweinydd Ceidwadol yn gwenun garuaidd wrth i Fabi Hague gymryd ei gamau cyntaf.

Gymanwlad yn Kuala Lumpur ymgymerodd y darlledwr chwaraeon Iolo ap Dafydd â swyddogaeth darlledwr newyddion yn gwbl ddidrafferth, gan aros ymlaen wedi'r Gêmau i adrodd yn ôl ar y sefyllfa wleidyddol a'r terfysgoedd ym Malaysia.

Yn hanesyddol ac yn gwbl ddigynsail, mae arweinwyr y tair carfan wleidyddol ar Gyngor Sir Gâr wedi uno trwy anfon llythyr ar y cyd at Gymdeithas yr Iaith Gymraeg yn condemnio ein beirniadaeth ar Brad Roynon, prif weithredwr y cyngor, ac yn pledio am werthfawrogiad o bolisi iaith y Cyngor.

Mae Harri wedi ei ganfod ei hun yn wleidyddol mewn termau negyddol.

Fel arfer y mae'n mynnu cael gwladwriaeth i'w gwasanaethu gan na ellir sicrhau'r amodau sy'n angenrheidiol i fywyd cyflawn heb drefn wleidyddol.

Fe'm trawyd yn rhyfedd ar fy ymweliad cyntaf ag Ysgol Haf o'r Blaid fod pobl yn tybio mai plaid wleidyddol oedd y cyfrwng priodol ar gyfer gweithredu uniongyrchiol, pa un a oedd y weithred honno yn un y gellid ei chyfiawnhau ai peidio.

Tra bu Evita yn ffyddlon i Pero/ n, trodd Zulema yn ffyrnig yn erbyn strategaeth wleidyddol ei gwr.

Credai'n ddiau nad lle nofelydd oedd cynhyrfu'r dyfroedd politicaidd, ac mai nofel sal fyddai honno a ddarluniai bethau yn ol rhyw ideoleg wleidyddol ddu-a-gwyn.

Ond, ers dod i Gymru i fyw, bymtheng mlynedd yn ôl, fe roddodd fwy o'i hamser i ymgyrchu'n wleidyddol.

Yn ei hanfod, cenedlaetholdeb diwylliannol yn hytrach nag annibyniaeth wleidyddol y dymunai ef i'r blaid newydd fabwysiadu - awgrymodd y gallai annibyniaeth wleidyddol awrain at drais a gormes.

Yn hanesyddol ac yn gwbl ddigynsail, mae arweinwyr y dair carfan wleidyddol ar Gyngor Sir Gâr wedi uno trwy ddanfon llythyr ar y cyd at Gymdeithas yr Iaith yn condemnio ein beirniadaeth ar Brad Roynon (Prif Weithredwr y Cyngor), ac yn pledio am werthfawrogiad o bolisi iaith y Cyngor.

Un ohonynt oedd yr Oleuedigaeth, a sbardunai lywodraethau (yn arbennig yn ei ffurf wleidyddol, Unbennaeth Oleuedig) i geisio moderneiddio eu tiriogaethau ffiwdal, gan roi gweinyddiaeth ganolog, effeithiol iddynt.

Yn ystod y tridegau y magwyd syniadau Pero/ n, y gwr a oedd i osod agenda wleidyddol Ariannin am drigain mlynedd.

Tra'n byw yn Cwrdistan roedd Kamarin yn un o'r rhai oedd yn gweithredu'n wleidyddol er mwyn dangos eu gwrthwynebiad i Hussein.

Wrth gwrs, roedden ni'n delio â gwledydd a oedd yn wleidyddol sensitif a does gyda ni ddim ein llywodraeth ein hunain gyda'i buddiannau a'i buddsoddiadau ariannol ac ideolegol ar draws y byd i greu `lein' i ni ei dilyn.

Wrth gwrs yr oedd yn gofyn ysbaid o amser i sicrhau'n cyf newid hwn o fod yn grŵp gwleidyddol effeithiol i fod yn blaid wleidyddol.

Hebddynt hwy buasai'r sefyllfa Gymreig yn fwy afiach nag y bu, yn wleidyddol a chymdeithasol yn ogystal â chrefyddol.

Hanfod Peronistiaeth oedd iawnder cymdeithasol, annibyniaeth economaidd, a sofraniaeth wleidyddol i'r wlad; mewn geiriau eraill, math o sosialaeth genedlaethol.

Dyma un her i'r hinsawdd wleidyddol Gymreig newydd: creu diwylliant gwleidydda a llywodraethu yng Nghymru sydd yn weithredol ddwyieithog.

O ganlyniad i'r newidiadau yn naearyddiaeth wleidyddol y DG cafwyd slot Cymreig yn ystod Newsnight, sef Wales at Eleven, wedi'i gyflwyno gan Sian Lloyd.

Ond nid oedd ar unrhyw adeg am weld plaid wleidyddol gwir Gymreig yn cau'r drws ar y posibilrwydd o weithredu'n aghyfansoddiadol ddi-drais.

Y drefn wleidyddol, nid y person dynol a'i gymdeithas, a gafodd y flaenoriaeth yn hanes y wlad fach hon.

Yn gyntaf, cenedlaetholdeb fel ffenomen wleidyddol.

Diolch i'r drefn, er gwaethaf eu cefndiroedd cwbl ddrygionus weithiau, cafwyd modd i ddyrchafu'r broses wleidyddol yng Ngogledd Iwerddon.

Cylchgrawn Eglwys Seilo Caernarfon Er i ni gael blwyddyn ddigon diflas ar y cyfan o ran tywydd, ac er y bu achwyn yma ac acw parthed y sefyllfa wleidyddol ac economaidd fregys o fewn ein gwlad ac yn y byd tu allan, nid dyna'r stori i gyd.

Mae wedi'i fynegi mewn termau a oedd yn gwbl nodweddiadol o'r dosbarth yna yng nghymdeithas oes Victoria yr oedd ei addysg a'i gefndir wedi ei ragbaratoi i fod ar y brig yn feddyliol, yn gymdeithasol ac yn wleidyddol.

rhoi addysg bersonol a chymdeithasol dan bynciau fel gofal iechyd, cynllunio gyrfa, ymddygiad moesol, ymwybyddiaeth wleidyddol/ economaidd ayb.

Mewn Llythyr Rheolaeth diweddar at aelodau'r Pwyllgor Addysg mae'r Archifydd Dosbarth yn ceisio dylanwadu ar benderfyniadau'r Pwyllgor drwy ganfasio'n wleidyddol dros un opsiwn arbennig a fyddai'n golygu cau nifer o ysgolion gwledig y sir.

Sawl gwaith y clywais i hyn gael un o aelodau staff Cymdeithas yr Iaith (wel, yr unig aelod arall o'r staff a dweud y gwir), cyn i ni fentro i Bentre Ifan ar gyfer y Penwythnos Addysg Wleidyddol ym mis Ionawr.

Mae hefyd yn tanlinellu'r ofn fod i Islam apêl wleidyddol i ddynion sy'n erfyn dihangfa o'r chwalfa economiadd.

Mae'r camau diweddaraf hyn wedi uno cenedlaetholwyr o bob math gyda chynrychiolwyr o bob plaid wleidyddol, ynghyd â mudiadau eraill, yn cynnal protest enfawr yn Donostia yn erbyn y penderfyniad i gau'r papur newydd.

Mae rhai gwleidyddion a chefnogwyr y diffynyddion yn dweud bod criminaleiddio lloches i'r Basgiaid yn arwydd o erydu'r hawl i loches wleidyddol.

Does dim dirgelwch ynghylch sut i dorri tir newydd mewn modd llwyddianus, ond, rhaid wrth ewyllys wleidyddol i herio llesgedd a meddylfryd ceidwadol ac israddol.

Pan cyflwynodd Cymdeithas yr Iaith ddogfen am ddyfodol addysg Gymraeg ac addysg gymunedol y Sir i'r Pwyllgor Addysg, taflwyd yr argymhellion allan heb drafodaeth, ar y sail eu bod yn 'rhy wleidyddol'. Mae'r penderfyniad anhygoel yma yn ei gwneud hi'n amlwg bod polisi'r Blaid Lafur tuag at Quangos yn hollol anhrefnus ac aneglur, os oes un yn bodoli o gwbl.

Nid oes gennyf amheuaeth ei bod yn ddyletswydd ar bob Undebwr gwerth ei halen ymladd deddf mor wleidyddol anghyfiawn a'r ddeddf hon.

Pedair plaid wleidyddol Cymru yn derbyn Adroddiad Gittins y dylai pob disgybl cynradd yng Nghymru gael y siawns i ddysgu Cymraeg.