Nid na wnaent yr un fath o waith yn hollol : byddai'r ddau yn aredig a hau a medi ; ond yr oedd gwahaniaeth ysbrydol hanfodol rhynghddynt.

Ni sy'n gweld chwithdod y sefyllfa honno, nid cenhedlaeth Elfed; gweld yr angen am hyrwyddo'r Saesneg a wnaent hwy ynddi, nid gweld troi cefn ar y Gymraeg.

Cofiodd iddi hi glywed ymadroddion fel 'Môr yn berwi' a 'Creigiau'n hollti' gan mai canu am ddydd mawr y farn a wnaent.

I'r gwrthwyneb, eu gwahardd a'u llesteirio a wnaent fel arfer.

Nid oedd bywyd hyd yn oed yn yr harbwr heno, dim ond hen lwydni tesog yn erlid pob argoelo lesni ac yn corlannu cysgodion o ddu%wch ar y gorwel., Gobeithio'r annwyl nad darogan ystorm a wnaent.

Nid darparu ystod anhygoel o eang o nwyddau yn unig a wnaent ond gweithredu fel bancwyr di-dal a chynghorywr parod i wrando.

Flynyddoedd yn ôl, yma byddai poblogaeth yr ardal yn dod i ymochel rhag yr Arab slave traders a hefyd rhag byddin Buganda pan wnaent ymosod arnom." Wrth y myfyrwyr dywedodd: Rydych chwi, fel Buganda hefyd, y rhai cyntaf i ddod yma.