Y tro cyntaf y bu Waldo yn Iwerddon, dywedodd wrthyf iddo orfod teithio 'mhell cyn y gallodd glywed y Wyddeleg yn cael ei siarad yn rhugl ac yn naturiol gan bobl wrth eu gwaith bob dydd.

'Trachwant,' meddwn i wrthyf fy hun yn hunan-gyfiawn, gan wybod fod yn gas gen i siopau, ac eithrio siopau llyfrau.

Caethiwo Eseciel Daeth llaw yr ARGLWYDD arnaf yno, a dywedodd wrthyf, Cod a dos i'r gwastadedd, ac fe lefaraf wrthyt yno.

Rydan ni wedi cael tri Sul mewn tri diwrnod meddai cyfaill wrthyf ar ol oedfa'r nos.

"Wel, wel," meddwn i wrthyf fy hun, yn cymryd y gadair gyferbyn, "mae rhyw brofedigaeth lem wedi ei gyfarfod." Ofnais y gwaethaf.

'Fe allet feddwl mai dim ond 'Cofio' a 'Menywod' 'rwy'i wedi sgrifennu erio'd!' meddai wrthyf un noson.

Gwyddwn rywfodd, cyn i Mam ddweud hynny wrthyf, mai hwn oedd y wyrcws yr oeddwn wedi clywed cymaint o sôn amdano, ac wedi dysgu ei gasa/ u a'i ofni cyn ei weld hyd yn oed.

Gwelwn ar unwaith hen frawd o'r enw Wil Owen Hen Dy yn dyfod ataf yn gweiddi a gweddio, ac fe ddywedodd wrthyf: 'Fachgen, yr oeddwn yn meddwl mai cyfeirio at dy dad yr oeddet,' (am fod ef wedi ei ladd mewn gwaith heb fod ymhell oddi yno).

Mynd lawr i Aberteifi wrthyf fy hun ar y 'coach' o Lanarth.

Dywedodd entomolegydd (person sy'n astudio pryfetach yn broffesiynol) wrthyf yn ystod un gaeaf caled fod y mathau sy'n gaeafu yn y ddaear yn treiddio'n ddyfnach fel y disgyn tymheredd pridd er mwyn ceisio amddiffyn eu hunain tuag at oroesi i dymor arall.

Yna dywedodd wrthyf, Fab dyn, bwyta'r hyn sydd o'th flaen; bwyta'r sgrôl hon, a dos a llefara wrth dŷ Israel.

"Deud yr oeddwn i wrth Snowt," meddai Rees wrthyf, "mai er mwyn y darlun y trefnais i'r arddangosfa.

Dywedodd wrthyf, Fab dyn, dos yn awr at dŷ Israel a llefara fy ngeiriau wrthynt.

Eisiau siarad â dyn yr oedd hi, dyn cymharol ifanc ddeng mlynedd yn ôl, a dywedai wrthyf, 'Mae hi'n unig yma, ac yr ydw i'n fed-up - yn union fel petai hi'n ferch ifanc heb oed, heb boints ar nos Sadwrn, yn defnyddio iaith a oedd yn gymhwysach i'r Chweched Dosbarth nag i Frenhines Llên y Cymry.

Dywedodd fy mam wrthyf drannoeth fod rhyw dderyn wedi dweud wrthi am y digwyddiad.Euthum i ddawns yn y Cei unwaith.Roedd fy ffrind, Twm Fowey House (y Dr Thomas Gwilym Jones, un o benaethiaid Lever Brothers Port Sunlight wedyn) yn fy nghynorthwyo i smyglo fy siwt orau o'r ty wrth i mi ei thaflu o ffenestr y garet i lawr ato ac yntau yn sefyll ar yr allt wrth dalcen y ty.

Drannoeth ar ôl glanio yn Dubai, daeth Salim ataf gan ddweud wrthyf ei fod am ddangos golygfa ryfedd imi.

Soniodd Syr Thomas Parry-Williams wrthyf un tro i gasgliad cyfoethog anghyffredin o lyfrau prin gyrraedd siop Galloway.

Erbyn inni ddychwelyd i'r fan y buasem yn holi ynghylch diogelwch y twnnel, yr oedd un o'r ffermwyr ieuainc, a ddywedasai wrthyf ei fod wedi prynu pedair erw a hanner o'r trac, yn trafod picwarch ryw ganllath oddi wrthym a gwaeddais arno'r cwestiwn pa ddefnydd y bwriadai ei wneud o'r llain hirgul a brynasai.

"Samon ydi'n henw ni ar Roberts," meddai, "am ei fod o'n dwad o Nant Bach, lle da am samons." Roedd rhywbeth yn nhôn ei lais yn dweud wrthyf na theimlai'n garedig at yr athro, a soniais am y gurfa a gawsai'r bore hwnnw.

Ond o bryd i'w gilydd, wrth dân y rŵm ffrynt yn Nhy'r Ysgol, Coedybryn, 'rwy'n meddwl iddo adrodd wrthyf holl hanes ei fywyd.

Soniodd lawer wrthyf am y wefr a gawsai o forio 'rownd y byd', er iddo fy ngadael mewn peth dryswch pan hysbysodd fi, 'Rydw i wedi bod ar y chwe cyfandir bellach.'

"Roeddwn i wedi'ch gweld chi pan oeddach chi'n mudo i'r Cae Gwyn." meddai John wrthyf.

Y peth trist ynglŷn ag anifeilaid meddwn i wrthyf fy hun, yw eu bod yn peri i ddyn fynd yn dduw bach sy'n pennu eu ffawd ac yn gwybod y gwaethaf cyn i hynny ddigwydd iddynt.

Dywedodd wrthyf, Fab dyn, yr wyf yn dy anfon at blant Israel, at y genedl o wrthryfelwyr sydd wedi gwrthryfela yn fy erbyn; y maent hwy a'u tadau wedi troseddu yn fy erbyn hyd y dydd heddiw.

Adroddwyd straeon lawer wrthyf am y mulod hynny, ac un wraig a gymerth ataf lun, ar ba un yr oedd y teithwyr oddi mewn i'r trên, a mul yn eistedd ar y llwyfan y tu allan i'r cerbyd, ac yn ôl a welwn i yr oedd y mul yn dangos cymaint boddhad â'r bobl wrth deithio.

Yn sicr, mae'r math hwn o siopio yn rhywbeth y mae pobl wedi bod yn ei frolion fawr wrthyf i - yn bennaf oherwydd ei bod yn broses mor ddidrafferth.

Ar ôl iddo adrodd yr hanesyn wrthyf ryw noson, fe syrthiodd ysbaid hir o ddistawrwydd rhyngom (fel a ddigwyddai'n aml), ac yn ystod y distawrwydd hwnnw dyma fi (a oedd yn Meuryna llawer yn y dyddiau hynny) - yn ceisio gorffen y cwpled.

Ni ddywedodd Dafydd hynny wrthyf ac ni ddywedais innau wrtho ef; ond gwyddwn ein bod ein dau fel pe buasem o hyd yn disgwyl i Abel ddyfod i mewn.

Er bod Bedwyr wrthi'n traethu cerddodd Mrs R____ ar hyd yr ale/ i'r tu blaen, eistedd, edrych i fyw ei lygaid, a cherdded allan ar ei hunion y ffordd y daeth, gan ddweud wrth geidwad y drysau y tybiai hi mai DLlM a gyhoeddwyd i ddarlithio yno: "Dw-i wedi clŵad hwn o'r blaen." BLJ ei hun a ddywedodd y stori wrthyf i, gyda'r afiaith arferol hwnnw a gyffroai ei aelodau i gyd.

Dywedodd wrthyf y credai y câi ei hiacha/ u pe bawn i yn ei bendithio.

Dywedodd wrthyf un tro, fod ei fywyd bore oes i'w gael yn Y Pentre Gwyn - cyfnod y chwaraeon, y potsio, yr hel priciau yn y goedwig, y cyrchu dwfr o Ffynnon Dolafon, ac mai darlun ohono ef sydd yn 'John Ty Pell', ac yn Y Golud Gwell fel 'Arthur Puw,' sef y bachgen y byddai pobl yn gofyn i Betsi Puw - 'Ai eich bachgen chwi ydyw,' pryd yr atebai yn swta - 'Y fi sy'n ei fagu o'.

Yr oedd y swn yn yr ystafell yn fyddarol ac o fewn dau funud meddai wrthyf 'This is absurd come with me'.

Peidiwch a dweud wrthyf i, na fyddai'n well gan chwaewyr o Seland Newydd chwarae i'r Crysau Duon pe bydden nhw yn ddigon da.

'Yn ôl,' meddai Pedr, 'mae y Meistr wedi dweud wrthyf am fynd.' Aeth Iago yn ôl at y disgyblion yn bur ddistaw, a moryn mawr yn dod wedyn ac yn taro'r hen gwch nes ei hanner syfrdanu.

Ni ddatgelodd neb erioed wrthyf beth oedd gwaith tad Talfan, ond fe wyddwn drwy reddf ei fod yn perthyn i broffesiwn bur wahanol i'm tad i.

Daeth i lawr o'i chartref yn Llandeilo'r Fân yn ddiweddar i dž ei brawd, Tom Davies, ym Mhontsenni, i sôn wrthyf am y fro a'u hatgofion ohoni.

Y noson waethaf imi ei threulio 'rioed !" Dywedodd wrthyf am fynd i chwilio am y morwr ar unwaith iddo gael gair ag ef, ac wedi imi ddod o hyd iddo dychwelodd gyda mi.

Yna dywedodd wrthyf, Fab dyn, gwrando ar yr holl eiriau yr wyf yn eu llefaru wrthyt, a derbyn hwy i'th galon.

Cipar oedd, ac fe ddywedodd wrthyf ei fod wedi cael y feddyginiaeth gan hen sipsi.

Rydw i'n gobeithio'n fawr," meddai wrthyf innau, "y bydd eich ysgrif chwi yn Y Gwyliwr yn help i'w ddarbwyllo fo." "Byth!" meddai Sam, yn bendant.

'It's Mrs Thatcher's Secretary here' meddai'r llais menywaidd Seisnig ac annwyl hwn wrthyf.

Am na wyddai neb mai dymuniad pennaf Abel oedd imi fynd i'r coleg, ac am na ddywedodd efe wrth un enaid byw ond wrthyf fi fy hun na chawn fod mewn eisiau o geiniog tra byddwn yno, ac am imi ystyried Siop y Gornel fel fy nghartref bob amser.

Gosod Eseciel yn Wyliwr Ar ddiwedd y saith diwrnod daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud: Fab dyn, gosodais di yn wyliwr i dŷ Israel; byddi'n clywed gair o'm genau ac yn rhoi rhybudd iddynt oddi wrthyf.

Heb i neb ddweud gair wrthyf.

Glynai Modryb Lisi wrthyf fel gelen, er i mi awgrymu'n gynnil y byddwn yn ei chyfarfod hi a Miss Lloyd yn nes ymlaen yn y lle a'r lle ar yr adeg a'r adeg.

"Bu+m chwant rhoi'r gorau i'r gegin gawl a drefnwn yn y fan hon ond mae fy ngweithwyr yn dweud wrthyf mai'r cawl a'r bara sy'n cael eu rhannu gan y Genhadaeth yw'r unig fwyd a gaiff rhai o'r trueiniaid yno." Ar ôl iddi hi gyrraedd, yr hyn a welodd Pamela oedd anferth o ddyn a barf drwchus ganddo yn dringo i'r llwyfan i bregethu.

Daeth i eistedd wrth fy ochr a dywedodd wrthyf y buasai yn hoffi i mi ddweud y frawddeg drosodd a throsodd nes iddi hi fy stopio.

Byddai fy mam yn dweud wrthyf fel y pwyswyd ar fy nain i fynd i'r Eidal i gael ei hyfforddi yno, ond nid oedd ei rhieni'n fodlon.

Dywedodd wrthyf ei fod wedi meddwl cystadlu am y gadair yn eisteddfod Blaenconin ar y testun 'Branwen Ferch Llŷr'.

Ni soniodd neb wrthyf am yr un.

'Mae y Meistr wedi dweud wrthyf am fynd,' meddai Pedr, a moryn arall yn dod.

Yn eistedd led mainc oddi wrthyf yng nghanol Caerdydd bnawn Sadwrn yr oedd dau yn amlwg i lawr o Abertawe ar gyfer y gêm rygbi.

Dyna a ddywedodd wrthyf cyn fy ngadael, gan ychwanegu'n ddireidus, Mi ddeuda i wrthyn nhw fod y rihyrsal drosodd.

Meddai wrthyf cyn diflannu i weithio ar ei haraith 'Diolch i chwi am ei gwneud yn hawdd i mi drwy eu rhoi yn y mwd iawn gyda'r stori wych.' Wel, yr oedd yn gwybod sut i blesio a gwerthfawrogi--yn wahanol iawn i'w rhagflaenydd swta!!

Y nos Sul gyntaf i mi yno, ar ôl i mi ddod o'r capel, meddai Mam wrthyf, "Rhaid i ti godi'n fore i fynd i'r ysgol fory." Doeddwn i ddim yn rhyw falch iawn o glywed hynny gan mai peth go fawr i fachgen swil yw mynd i ysgol newydd, i ganol plant dieithr.

clywn fi'n dweud wrthyf fy hun, 'paid â ffrwcsio, gwna bethau'n ofalus bendith y tad i chdi.' Cymerais fy rhwyd o'm gwregys a'i hagor.

Yna daeth yr ysbryd arnaf a'm codi ar fy nhraed, a llefarodd wrthyf a dweud, Dos a chau arnat dy hun yn dy dŷ.

Dywedodd wrthyf iddo geisio droeon lunio cymhares i'r llinell i wneud cwpled, ond iddo fethu.

Mae'n wir i'm mam lwyddo i roi enw 'crand' i'm brawd a aned dair blynedd o'm blaen, a chofiaf iddi ddweud wrthyf beth oedd yr enw hwnnw.

Ofnwn fod Rhagluniaeth wedi dweud yn eglur nad oeddwn i fynd i'r coleg, ac os felly ei bod yn dweud ychwaneg sef nad oeddwn i bregethu; oblegid dywedasai Abel wrthyf fwy nag unwaith na ddylai un gŵr ieuanc yn y dyddiau goleuedig hyn feddwl am y weinidogaeth os nad oedd yn penderfynu treulio rhai blynyddoedd yn yr athrofa; a thybiwn y pryd hynny fod yn amhosibl ymron i Abel gyfeiliorni mewn barn.

Dywedodd Derek Laws wrthyf fod rhywun wedi penderfynu y buasai yn beth da i Margaret Thatcher agor ei haraith i'r gynhadledd gydag ychydig o eiriau yn Gymraeg.

Roedd y dramodwyr yn pregethu wrthyf o bulpud eu llwyfan, yn awgrymu'n gryf wrthyf fy mod yn rhy ddwl i ddeall negeseuon y ddrama ac yn fy nharo gyda gordd y bregeth.

Galw Eseciel Wedi imi weld, syrthiais ar fy wyneb, a chlywais lais yn siarad, ac yn dweud wrthyf, Fab dyn, saf ar dy draed, ac fe siaradaf â thi.

Gwingais gan boen ei sathriad a cheisio'i wthio ymaith oddi wrthyf.

Yna dywedodd wrthyf, Edrych, fe ganiatâf iti ddefnyddio tail gwartheg yn lle carthion dyn i grasu dy fara.

'Rwy'n methu cofio pwy ddywedodd wrthyf ar ôl i'r Weinyddiaeth daflu dŵr oer ar ein cynlluniau: "Dyna ti wedi gorffen 'nawr .

A mwyaf a feddyliwn am hyn, mwyaf oll a dosturiwn wrthyf fy hun, ac amharotaf oeddwn i ddygymod â'r drefn.

Ei ferch, Janet Hazell, fyddai'n son wrthyf am y troeon hyn yn ystod ei hymweliadau blynyddol â Chricieth.

Wedyn dywedodd wrthyf fod Nain Fawr ddim yn cofio am bethau diweddar, dim ond am yr hyn a ddigwyddodd flynyddoedd yn gynt.

." Dechreuodd fwmian yn aneglur a phellhau oddi wrthyf unwaith eto.

Yn ardal Little Havana, Miami, dywedodd alltudion eraill wrthyf eu bod wedi rhoi eu tai ar werth, fel y cam cyntaf cyn dychwelyd adref.

'Onid ydyw y Meistr wedi dweud wrthyf am fynd?'

"Wel, dyma ffordd Gristionogol grand o wynebu problemau, hogia bach!" meddaf innau wrthyf fy hun.

Esboniodd un wraig tŷ wrthyf ei bod hi'n hen gyfarwydd ag aros mewn rhes am bedair awr bob dydd.

Credai hefyd - fel y dywedodd wrthyf droeon - ei fod wedi darganfod y gymdeithas ddelfrydol ymysg ffermwyr Sir Benfro - lle'r oedd cyd-weithio a chyd-lawenhau, heb sôn am gyd-ddioddef, wedi ei gwneud yn gymdeithas glos, lawen a chydweithredol.

Dywedodd wrthyf fod rhywun wedi rhoi ar wybod iddynt, hynny yw, i Mrs Thatcher, mai fi oedd y person allai roi gwybod iddi a oedd dyn neu ddynes trin gwallt weddol ddibynadwy yn Llandudno.

Yn ystod y bore fe ddaeth John Hughes, Bryntirion ataf, ac fe ddywedodd wrthyf:

Cofiaf iddo ddweud wrthyf ei fod wedi dechrau barddoni - yn Saesneg - pan oedd yn if anc iawn.

Agorais fy ngheg, a rhoddodd imi'r sgrôl i'w bwyta, a dweud wrthyf, Fab dyn, bwyda dy hun a llanw dy fol â'r sgrôl hon yr wyf yn ei rhoi iti.

Dywedodd wrthyf: 'Os clywi di'r gloch yn canu, aros ar unwaith, mi 'dwi am roi'r hen labwst hen foi na sy'n gwneud twrw i lawr heddiw.' 'Doedd dim troi arno.

Pan ddaeth yr amser, dywedodd un o'm cyfeillion wrthyf yn ddistaw ei fod wedi rhoi hanner potelaid o frandi yn y geudy (ty bach), os medrwn gael mynd yno.

Sosialydd, meddai Bernard wrthyf.

Ond dywedodd rhywun arall wrthyf waeth faint o sylw a roir i natur a'i arwyddion, y gwahaniaeth rhwng ffermwr da a ffermwr gwael yw ychydig ddyddiau.

Byddwn yn treulio llawer o amser yn nhy fy nain.Dywedodd hi rywbeth syfrdanol wrthyf flynyddoedd ynghynt wrth fy nghymell i fwyta 'Bwyta di ddigon y ngwas i' meddai 'i ti gael cefn cry; fydd dy dad ddim yn fyw yn hir iawn eto, ac mi fydd yn rhaid iti helpu dy fam' Cawsai fy Nhad lwch ar ei frest ac 'roedd yn ddifrifol o fyglyd.

Yna yn sydyn distawrwydd mawr a dim ond hi a fi ar y podiwm a pawb yn disgwyl wrthyf fi.

Ac un o bobl y wlad honno a ddywedodd wrthyf mai felly y cynlluniwyd y rheilffordd honno, ac mai bwriad y rhai a'i cynlluniodd oedd defnyddio dau rym.

"Pregethwr sâl yw'r hen Archddiacon North, mam." Ffromodd wrthyf.

Yr oedd yn gwmniwr diddan a byddai'n dda gennyf pe bawn wedi cofnodi llawer o'r pethau diddorol, ac yn wir hanesyddol bwysig a adroddai wrthyf am y teulu ac am fy hen ardal.

Ac adroddwyd wrthyf i'r mulod ddysgu yn fuan i redeg i gefn y trên wedi iddynt gael eu datgysylltu ar y pen blaen, fel y gallent esgyn i'r llwyfan.

"Os na fyddi di'n hogyn da, mi gei di fynd i'r wyrcws." Dyna fyddai bygythiad Mam wrthyf lawer gwaith wedi i mi ei digio.

Fe wrandewais innau ar y cyfan, a gadael i Alis ei thywys hi oddi wrthyf ar hyd y prom.

Fe'i clywn wrthi'n anadlu ac yn sipian, ac yna, er syndod, dyma'i glywed yn sisial (nid wrthyf i, ond wrtho'i hunan) y sibrydion hyn a gofiaf yn eglur hyd heddiw: .

Wrth i ni ddisgwyl am ysbaid ar waelod y grisiau i fynd i fewn i'r ystafell meddai wrthyf 'Are you nervous?' Fy ateb oedd 'Terrified' meddai hi wrthyf 'Don't worry that makes two of us'.

"Dywedwyd wrthyf erioed y dylwn wthio fy hunan mor bell ag y gallai fy nghorff fynd.

Tan yr eiliad olaf, hyd nes i mi gamu ar y gangway i'r awyren, dywedwn wrthyf fy hun: Cansla, telegram tri gair ac fe fyddi di'n rhydd o'i afael!

Dwed wrth Athel dy fod wedi dod oddi wrthyf fi.

Cyn derbyn y fendith ar gyfer y ferch a ddioddefai gan Salwch Still, dywedodd Bryn Roberts wrthyf y byddai o help i'r ferch dderbyn iachâd pe bawn yn ceisio ei gweld yn fy nychymyg eisoes yn iach ac yn llawen.