Y tro cyntaf y bu Waldo yn Iwerddon, dywedodd wrthyf iddo orfod teithio 'mhell cyn y gallodd glywed y Wyddeleg yn cael ei siarad yn rhugl ac yn naturiol gan bobl wrth eu gwaith bob dydd.

Wrth arwyddo Cytundeb Belffast (neu Gytundeb Gwener y Groglith) roedd prif bleidiau gwleidyddol y gogledd, a holl bobl Iwerddon trwy refferendwm ddiwedd mis Mai eleni, yn derbyn y lle blaenllaw a roddwyd i'r Wyddeleg yn y Cytundeb.

Er y cyfeiriad yng Nghytundeb Belffast at ieithoedd eraill, i bob pwrpas siartr hybu'r Wyddeleg yw'r adran sy'n delio ag ieithoedd.

Ar ôl pymtheng mlynedd yn gweithio yn El Salvador gydag offeiriaid Gwyddelig, roedd tinc y Sbaeneg a'r Wyddeleg i'w clywed yn gymysg â'i hacen Gymreig.

Beth bynnag arall oedd ym meddyliau'r seneddwyr wrth basio deddfau o'r fath, y mae'n amlwg eu bod am ysbeilio'r Gymraeg a'r Wyddeleg o unrhyw statws cyfreithiol ac i wrthod unrhyw le iddynt ym mywyd gwleidyddol Cymru ac Iwerddon.

ar ddeilen yr Wyddeleg.

Yn draddodiadol Uladh (neu Wlster) oedd cadarnle'r Wyddeleg, ac fe barhaodd hyn wedi'r ymsefydliad Protestannaidd.

Ar y fersiwn Wyddeleg o Bacha hi Oma neu Blind Date - Cleamhnas - nid y merched syn rhoi cwestiynau bachog i'r bechgyn.

Arweiniodd ei ddarlith ar unwaith at sefydlu'r Gynghrair Gaeleg i adfer y Wyddeleg, a bu hynny'n drobwynt.

Fe fodlonodd Daniel O'Connell a'i gyd-weithwyr ganrif a hanner yn ôl i'r Wyddeleg farw.

Bryd hynny yr oedd Sinn Fein am ddisodli'r Blaid Wyddelig fel erfyn gwleidyddol y mudiad cenedlaethol; y Cynghrair Gwyddeleg yn ymdynghedu i edfryd yr iaith Wyddeleg; y Gymdeithas Wyddelig Athletaidd yn trefnu chwaraeon traddodiadol Gwyddelig; y Mudiad Cydweithredol Amaethyddol, y Mudiad Undebau Llafur dan arweiniad rai fel Connolly, y theatr, y cwbl yn rhannau o'r Mudiad Cenedlaethdol - heb sôn am yr l.RB Yr oedd y rhwyd wedi ei thaflu mor eang fel nad oedd angen i ŵr ifanc wneud mwy na mwynhau chwarae bando (...) ar brynhawn Sul, ac yr oedd wedi ei dynnu i fewn i'r mudiad.

Cyfieithodd hefyd o'r Ffrangeg, o'r Eidaleg, o'r Saesneg, ac ychydig o'r Wyddeleg a'r Llydaweg.

Wrth ysgrifennu nid yw dyfodol y cytundeb yn gwbl sicr, ac fe allai hynny fod broblem fawr i'r iaith, ond mae ymgyrchwyr yn weddol sicr fod yr agwedd tuag at y Wyddeleg wedi newid yn llwyr erbyn hyn.

Heb fentr newydd gwelir fel y gall y Wyddeleg ddirywio'n gyflym i fod yn ddim amgen na symbol ffurfiol o hunaniaeth y Gwyddyl.

Yn gyntaf, oherwydd fod yr Wyddeleg wedi gorfodi i'r cyfryngau dderbyn datganoli. Er yn sianel genedlaethol nid yn y brifddinas ymhlith y crach - a'r tinlyfwyr - ond ym mhen draw'r byd yng Ngonnemara mae'r pencadlys.

Ceisiai honno ysgymuno'r Wyddeleg yn llwyr allan o fywyd cyhoeddus swyddogol y dalaith.

TG4 yw'r sefydliad cyntaf i ddod â chwa o awyr iach, o gyffro ac o ieuenctid i'r iaith Wyddeleg.

ac ar adeg pan oedd pawb arall ar gysgu y gofynnodd Gerry Adams a chynrychiolwyr Sinn Féin am gael cynnwys y cymal holl bwysig ar y Wyddeleg.

Llefarai Hyde ddwy flynedd ar ôl yr hollt affwysol yn rhengoedd y Blaid Seneddol Wyddeleg.

Mynnodd rhai ysgolheigion fod awduron y Cyfandir wedi benthyca traddodiadau Celtaidd wrth gyfansoddi eu rhamantau am y ddau gariad, gan gymharu'r rhamantau hynny nid yn unig â'r deunydd prin yn y Gymraeg ond hefyd â chwedlau tebyg yn yr Wyddeleg.' Ar y llaw arall, mae dyddiad ansicr Ystorya Trystan yn ei ffurfiau presennol yn codi cwestiynau ynglŷn â phosibilrwydd dylanwad Ffrangeg ar ddatblygiad chwedl Trystan ac Esyllt yng Nghymru.

Heb gymoedd glo a gweithiau'r Deheudir troesai'r dylifiad pobl o Gymru wledig yn dranc i'r Gymraeg megis y bu'r newyn yn Iwerddon yn dranc i'r Wyddeleg.

Nid Adams oedd yr unig un i siarad Gwyddeleg yn ystod y sesiwn honno, defnyddiodd un o gynrychiolwyr yr SDLP yr iaith hefyd -- Bríd Rodgers -- arwydd allanol o un o'r datblygiadau mwyaf arwyddocaol ar gyfer dyfodol yr iaith Wyddeleg yng ngogledd Iwerddon.

Petai'r Cynulliad a'r sefydliadau eraill yn methu, mae ymgyrchwyr iaith yn hyderus y byddai'r Wyddeleg yn dal i ffynnu, oherwydd bod y fan y maent wedi'i gyrraedd nawr yn ffrwyth blynyddoedd lawer o waith nad oes modd ei ddadwneud.

Ond gwêl caredigion yr Wyddeleg erbyn heddiw yr angen am ailfywiogi'r genhadaeth a roddwyd yng ngofal y Gynghrair.

Os cewch gyfle, gwyliwch gêm hurling - ‘iomáint' yn yr Wyddeleg.