'Yng nghapel Bethesda yn y Wyddgrug ges i'r cyfle cynta', a mae'n rhaid i mi gyfadde bod fy nyled i i'r gweinidog, Eirian Davies, yn enfawr.

Yr oedd yr Wyddgrug yn un o ganolfannau pwysig y gweithgarwch yn y Gogledd am gyfnod, er na bu erioed mor bwysig â thref Caernarfon yn hanes y wasg Gymraeg.

Bydd y ddwy gyntaf yng Nghaerfyrddin a'r Wyddgrug a'r ddwy nesaf ym Mhorthmadog a Phontypridd.

Yr oedd yr Wyddgrug yn ddyledus am ei llwyddiant i'r chwyldro diwydiannol a chyfoeth mwynol y gymdogaeth.

Byddai'r frawddeg olaf yn cyfleu llawer mwy i gyfoeswyr Daniel Owen nag a gyflea i ni, oblegid bu dadlau brwd yr amser hwn rhwng yr Arminiaid a'r Calfiniaid, fel y dengys gwaith Thomas Jones, Dinbych, a fwriodd dymor yn yr Wyddgrug, a dadlau nid llai brwd rhwng y Calfiniaid a'r Uchel-Galfiniaid, dadl a fu mor chwerw yn Henaduriaeth Sir y Fflint fel y bu raid i'r Cyfundeb ymyrryd.

Ystyriwch wedyn fod y Rhos yn fwy o ran poblogaeth ac adnoddau artistig na'r Wyddgrug.

Wyddwn i ddim tan yn ddiweddar ble'r oedd Maes Garmon er y gwyddwn wrth gwrs am yr ysgol enwog sy'n dwyn yr enw a bod honno yn yr Wyddgrug.

Gorwedd y maes uwchlaw'r Wyddgrug ar y ffordd i Wernaffild, a maes hyfryd yw hefyd, eang a gwastad, ac yn ddelfrydol ar gyfer 'Steddfod Bro Delyn.

Cychwynnodd Y Cynniweirydd tra oedd yn yr Wyddgrug.

Yr oedd y Calfiniaid ymhlith y teilwriaid yn aelodau ym Methesda, capel gweithgar, bywiog a blaengar y Methodistiaid Calfinaidd yn yr Wyddgrug.

Yr oedd i lwyddiant diwydiannol yr Wyddgrug, fel i lwyddiant diwydiannol rhai o drefydd Deheudir Cymru, ei broblemau, a daeth tonnau'r llanw Seisnig cyntaf i effeithio ar y werin Gymreig dros Glawdd Offa, er bod hwnnw wedi ei godi ganrifoedd lawer ynghynt.

Yn absenoldeb technoleg bu'n rhaid defnyddio darnau o bapur er mwyn cofnodi yr hyn a ysgogodd pobl i ymwneud â'r Gymdeithas yn y lle cynta'. Bu'r grwp yma hefyd yn edrych yn ôl ar brotestiadau llwyddiannus ac aflwyddiannus - a chafwyd ychydig o chwerthin wrth glywed gan Siân Howys am y brotest waetha' a fuodd hi ynddi erioed - dim ond hi ag un dyn bach arall yr y stryd yn yr Wyddgrug.

"Dwi isio iddyn nhw gynnig pethau sy'n bwysig iddyn nhw, i'w hoedran nhw a'u hardal nhw." Dyna pam ei bod wedi mynd i ysgolion mewn ardaloedd tra gwahanol o'r wlad i chwilio am bobl ifainc i gymryd rhan yn y gyfres - Yr Wyddgrug, Llanfyllin, Llanfair Caereinion, Llanelli, Caernarfon, Blaenau Ffestiniog, Pontypridd a Chwmbran.

Daeth dwyieithrwydd i'r Wyddgrug gan ddwyn yn ei sgil ei ddrwg yn ogystal â'i dda.

Steddfod Yr Wyddgrug odd hi.

O ganlyniad, Gwent a gynhyrchodd Islwyn, bardd Cymraeg mwyaf y ganrif ddiwethaf, a ganed Daniel Owen, ein nofelydd mwyaf, yn Yr Wyddgrug, o fewn tair milltir i'r ffin Seisnig.

Os yw'n wir fod nofelau Daniel Owen yn tra rhagori ar waith y mwyafrif mewn amrywiol ffyrdd, fel y dangosodd lliaws o feirniaid erbyn hyn, mae'n rhesymol tybio na fyddai'r nofelydd o'r Wyddgrug yn fodlon ar atgynhyrchu na dulliau llenyddol nac agweddau cyfarwydd ei gyfnod.

r : roedd eich cyfrol hen lwybr a stori%au eraill ar restr fer llyfr y flwyddyn cyngor y celfyddydau eleni, a daeth hen lwybr yn agos at gipio'r fedal ryddiaith yn yr wyddgrug ddwy flynedd yn ôl.

"PA LE, PA FODD DECHREUAF": yw teitl llyfryn a gyhoeddwyd yn ddiweddar sy'n fraslun bywiog a blasus o fywyd a gwaith Dr Roger Edwards, yr Wyddgrug, - un o wyr athrylithgar y ganrif ddiwethaf.

Wythnos cyn y gêm rown i ac Ann yn Theatr Clwyd yr Wyddgrug yn gwylio drama ardderchog yn seiliedig ar waith Caradog Prichard 'Un Nos Ola Leuad'.

Yr oedd Bethesda'n arbennig fywiog a blaengar oherwydd fod yr Wyddgrug yn atynnu Cymry galluog i fyw ynddi, Cymry fel y Parch Owen Jones (Meudwy Môn), y Parch Roger Edwards, Andreas o Fôn ac eraill.

Ar hyn o bryd, mae'n chwarae i glwb Abertawe ar ôl cyfnod yn chwarae i glwb yr Wyddgrug.

A'r diweddglo oedd Idris Charles yn cyflwyno cyngerdd o Theatr Emlyn Williams yn Theatr Cymru Clwyd, Yr Wyddgrug.

Yr oedd o leiaf ddau gwmni argraffu yn yr Wyddgrug tua chanol y ganrif ddiwethaf.

Ac mi gafodd dyn 81 oed ei gludo mewn hofrennydd i Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan am driniaeth ar ôl damwain rhwng car a thractor rhwng Rhuthun a'r Wyddgrug.

Ymysg y siaradwyr yn Yr Wyddgrug mae Elin Haf Gruffydd Jones a Toni Schiavone.

Caewyd y gangen yn yr Wyddgrug ac fel 'P M Evans a'i Fab, Treffynnon', y mae'r cwmni'n fwyaf adnabyddus.

Gruffydd unwaith y gallai dyn fod mor blwyfol ym Mharis ag yn yr Wyddgrug.