Mae'n teimlo ei fod yn dueddiad cyffredinol ym maes gwyddoniaeth: "Dydi'r diwylliant Cymraeg ddim yn ymwybodol o wyddoniaeth rhywsut.

Canolfan ymwelwyr newydd sy'n cyflwyno hanes a diwylliant y Celtiaid, pobl y bu eu diwylliant yn dylanwadu ar hanes Ewrop ers 3000 o flynyddoedd.

Polisi bwriadus gwladwriaeth wrth-Gymraeg a chwalodd iaith a diwylliant Cymru mewn cymaint o'r wlad.

Sethrir ar ddiwylliannau gwannach ran amlaf dan gochi lledaenu diwylliant ac addysg arall i wledydd estron.

Llenyddiaeth yw gwraidd a hanfod y diwylliant Cymraeg o hyd, ac o gyfeiriad llenyddiaeth y mae'r rhan fwyaf ohonom yn dod at fyd y ffilm.

Eilbeth, o ran pwysigrwydd, yw'r tir i fodolaeth y genedl, ond y mae'r ymwybyddiaeth o'r gorffennol hir sydd wedi ei grisialu yn y Gymraeg, a'r diwylliant sydd ynghlwm wrthi, yn hanfodol.

Etifeddion oeddynt i'r deffroad ym myd dysg a diwylliant yn y ddeunawfed ganrif a gysylltwn ag enwau megis Lewis Morris ac Ieuan Fardd.

Y mae tueddiad i ni anghofio mai grŵp bychan o blith trwch y gymdeithas yw aelodau'r mudiadau hyn a bod y rhelyw o'r Cymry Cymraeg o gyffelyb oedran yn cymdeithasu mewn cylchoedd gwahanol iawn nad ydynt o'r braidd yn dod i gysylltiad â'r diwylliant Cymraeg o gwbl yn eu cylchoedd hamdden.

Felly, beth bynnag a ddywedir i'r gwrthwyneb, y mae'n cyfrannu i'r diwylliant Saesneg, gan haeddu cerydd ei gyd-Gymry o'r herwydd.

Wrth fwrw ymaith yr iaith a'r hen sicrwydd, fe'i cafodd Huw Menai ei hun fel llong ar drugaredd y byd - yn enghraifft drawiadol o beryglon newid diwylliant yn rhy sydyn.

Yn achos Cymdeithas yr Iaith Gymraeg mae'r fytholeg gynhaliol yn neilltuol o gref gan bod blynyddoedd gwawrddydd y mudiad yn cydddigwydd â ffrwydriad diwylliant ieuenctid y chwedegau, cyfnod euraid yng nghof yr aelodau cynnar sy'n cysylltu genedigaeth y Gymdeithas â rhyddid a menter eu hieuenctid eu hunain ond sydd bellach wedi ymgolli ym mharchusrwydd canol oed.

Ac yr oedd addysg yn foddion pwerus iawn i ddyfnhau ymdeimlad y Cymry fod eu hiaith a'u diwylliant hwy'n bethau israddol.

Rhaid i farn gytbwys ynglŷn â diwylliant Ffrianc ac Ewrop yn ei chrynswth, wrth gwrs - gydnabod cyfraniad y Chwyldroadwr a'r Ceidwadwr, y Chwith a'r Dde i'w gwareiddiad, a chydnabod hefyd werth a dilysrwydd cyfraniadau'r ddwy garfan.

Yn yr hen amser yr Eglwysi oedd yr unig sefydliadau o bwys yn ein hardaloedd, ac yr oedd yr eglwysi anghydffurfiol o leiaf yn credu fod hyrwyddo diwylliant trwy gyfrwng eisteddfod yn rhan o'i gwaith.

Y mae diwylliant pob bro a rhanbarth yn wrthrych rhyw gymaint o nodded.

Prin fod angen pwysleisio cyfraniad yr Ysgol Sul i foes a diwylliant yr ardal yn y cyfnod hwnnw.

Mae adran helaeth arall (sef yr oriel barhaol) yn cyflwyno hanes, diwylliant ac amgylchedd Môn i'r cyhoedd, drwy gyfrwng cyfres o arddangosiadau llawn dychymyg.

Mewn cyfarfod arbennig yng Nghaerdydd heddiw, penderfynodd Awdurdod S4C y bydd 99% o'r arian a dderbynnir o'r DCMS (Adran Diwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon) yn 2000 a 2001 yn cael ei wario ar y gwasanaeth rhaglenni.

'Wel,' meddent, 'pam na ddylai criw bach gael eu hiaith a'u diwylliant eu hunain; mae e'n digwydd ym mhobman yn yr India.' Doedden ni a'n hiaith ddim yn un o ffeithiau ysgytwol bywyd iddynt mae hynny yn sicr.

Os yw'r rhyfel yn cael ei ymladd dros frenhiniaeth annemocrataidd sy'n coleddu agweddau tuag at drosedd a chosb, hawliau merched, a rhyddid yr unigolyn sy'n atgas i'n diwylliant ni, fe ddylai'r cyhoedd gael gwybod hynny hefyd.

I hyrwyddwyr ieithoedd lleiafrifol, iaith yw'r symbol grymusaf oll gan ei bod yn elfen hanfodol mewn unrhyw ymgais i godi ymwybyddiaeth a chyflwyno ideoleg, sef y camau cyntaf tuag at greu model o drosglwyddiad iaith a diwylliant hyfyw.

Mae holl weinyddiaeth y Cynulliad yn dal i ddilyn patrwm Saesneg y Swyddfa Gymreig ac yn dibynnu ar gyfieithu yn hytrach na cheisio newid diwylliant a sicrhau gweinyddu dwyieithog effeithiol.

Yn y fath sefyllfa, bwriad Cymrodoriaethau Ffilm Cydwladol y Cyngor Ffilm newydd yw cynnig yr union ffresni a'r newydd-deb syniadol na ellir ei gael yn ein diwylliant ni.

Gweithredai'r cymdeithasau Cymreigyddol fel man cyfarfod i wahanol ffrydiau'r deffroad cenedlaethol, ac ynddynt gellid gweld archddiacon Anglicanaidd ysgwydd wrth ysgwydd ag argraffydd o Fedyddiwr a saer o Undodwr yn yr ymdrech i goleddu'r Gymraeg a'i diwylliant.

bod i elfennau addysgol fel iaith a diwylliant werth parhaol i fywyd dinesig ar ôl gadael ysgol; Cydbwysedd - drwy amcanu i ymestyn y dysgu ymhellach na'r gofynion arholiadol ee.

Felly, yn ogystal â bod yn un o sgîl-gynhyrchion pwysicaf pob diwylliant, y mae iaith hefyd yn feithrinfa i ddiwylliant ac yn gyfrwng i sicrhau ei barhad.

Session in Wales - Bethan Elfyn a Huw Stephens Mae llwyddiant bandiau fel y Manic Street Preachers, Catatonia ar Stereophonics wedi gosod Cymru ar flaen y gad o ran diwylliant cwl, ffaith a gydnabyddir gan gyfres eithrio BBC Radio 1 Session in Wales, syn edrych ar dalent sylfaenol y sîn gerddoriaeth yng Nghymru.

Parhaodd y rhaglen My Dog's Got No Nose i fwrw golwg ddychanol ar nodweddion a diwylliant Cymru, diolch i dîm talentog o awduron a pherfformwyr sy'n adeiladu ar eu llwyddiant gyda chyfleoedd teledu.

I'r sawl sydd yn gallu cyfuno sylwadaeth fywiog a diwylliant eang ac sydd yn cael ei ysgogi gan gariad at ei fro, y mae ei filltir sgwar yn destun diddordeb di-ben-draw.

Cefnogaeth ariannol i hybu diwylliant ieuenctid Cymraeg.

gyda'n gilydd gallwn greu canolfan sy'n egni%ol ac effeithiol, ac yn deilwng o'n diwylliant, " meddai.

Meddai Raymond Williams eto, wrth drafod y diwylliant dominyddol: Mae o fewn y gymdeithas, felly, wahanol ffurfiau ar yr hyn a ystyrir yn 'synnwyr cyffredin', ac o fewn democratiaeth, rhaid i'r wladwriaeth gael ei gweld i fod yn cynnwys y rhain, hyd yn oed os ydynt weithiau yn sefyll mewn gwrthwynebiad i'w gwerthoedd hi.

Mae'r Cyngor Celfyddydau yn cydnabod - er nad yn hael gydnabod - hawliau diwylliant Cymraeg.

Daeth y clas yn Llanddewi Brefi'n ganolfan dysg a diwylliant yn ogystal â bod yn gartref i lawer o weithgarwch cenhadol.

Dylai'r Cynulliad ddatblygu ffyrdd o hybu diwylliant yng Nghymru sy'n gynrychioladol o bob agwedd ar fywyd yng Nghymru gan gynyddu yn benodol gyfleoedd i'r boblogaeth ddi-Gymraeg gyfranogi yn yr iaith Gymraeg.

Gan nad yw'n arfer yn Lloegr i roi unrhyw sylw yn yr ysgolion i'r diwylliant Cymreig, y mae trigolion y wlad honno at ei gilydd mewn anwybodaeth lwyr am gynnwys y diwylliant sy'n cael ei drosglwyddo o genhedlaeth i genhedlaeth trwy gyfrwng y Gymraeg.

Yr oedd traddodiad o gynnal Ysgolion Haf i hybu agweddau ar y diwylliant Cymreig yn - bod eisoes, a naturiol oedd i'r pwyllgor ddewis ffurf o'r fath.

Pan ystyrir dyfodol yr iaith, mae'n amlwg bod yn rhaid wrth gymdeithasau bychain, megis hon yn Llanaelhaearn, i gadw'n diwylliant a'n llenyddiaeth ni fel Cymry yn fyw.

Yn Angkor gwelsom olion y diwylliant gogoneddus a flodeuai rhwng y nawfed a'r bymthegfed ganrif ac yna a ddiflannodd yn sydyn.

Yn gyntaf y mae parhad y diwylliant gwledig ac amaethyddol yng nghanu prydyddion fel Ifor Cwm Gwys, Rhydderch Farfgoch a'r brodyr Eiddil Llwyn Celyn a Chawr Dâr.

Mae'r Cwrdiaid yn gweld y cynllun hwn i godi argae Ilusu a boddi eu terfi a'u pentrefi fel rhan o strategaeth fwriadol Twrci i ddinistrio eu diwylliant a'u ffordd o fyw unwaith ac am byth.

Dros amser, fe drodd dyneiddiaeth o fod yn fudiad a nodweddid yn bennaf gan barch at ddysg yr Hen Fyd, mudiad a wreiddid yn arbennig yn y diwylliant Lladin clasurol, i fod yn fudiad a oedd yn hybu'r ieithoedd brodorol, ac, i raddau llai, ddiwylliant brodorol yn ogystal.

Hiwmanist oedd Herder, un o'r Ewropeaid cyntaf i amddiffyn diwylliant yr Indiaid Cochion; ysbrydolwyd ef yn ifanc gan ganeuon gwerin y Latfiaid; a phroffwydai y byddai'r Slafiaid 'gynt mor hapus a diwyd ..

O leiaf os yw ein diwylliant yn cael ei ladd, caiff ei ladd gan garedigrwydd.

Ceir gwybodaeth cryno am Gymru, diwylliant Cymreig a phethau eraill gyda chysylltiadau Cymreig.

Ond mae Gwilym R. Tilsley hefyd yn gweld y gymdeithas yn newid, y patrwm gwaith yn mynd â phobl i weithio mewn swyddfeydd, a diwylliant roc a rol yr arddegau yn disodli cymdeithas y festri.

Dychwelant atynt byth a beunydd i ymdrybaeddu yn nirywiad ein diwylliant.

'Roedd tirlun Cymru yn ogystal ag economi a diwylliant y wlad yn newid, a gwlad y creithiau, nid gwlad y gweithiau, oedd hi bellach.

Eraill yn mynnu y dylai fod hawl gyda phob lleiafrif i ymarfer eu crefydd a'u diwylliant.

Diolch i Cwl Cymru mae bellach yn boblogaidd bod yn Gymro neu Gymraes, ac adlewyrchwyd y diwylliant ieuenctid Cymraeg yng nghynyrchiadau BBC Radio Cymru, yn arbennig y pwyslais ar slotiau cerddoriaeth gyfoes llawn bywyd a rhaglenni bywiog i ieuenctid.

"Mae gwaith Robin Llywelyn, ynghyd â'r derbyniad a gafodd ei waith, yn fan cychwyn dihafal ar gyfer dadansoddi'r berthynas gymhleth rhwng awdur, darllenydd a chymdeithas yng nghyd-destun diwylliant llenyddol cyfoes y Gymraeg," eglura.

Anodd dirnad y siom a achosodd y llythyr i fachgen ifanc, gorfrwdfrydig a llawn syniadau ynglŷn â gweddnewid ein diwylliant.

Er gwaethaf yr holl Seisnigrwydd, yr oedd yn yr Eglwys Wladol yn hanner cyntaf y ganrif ddiwethaf nifer o offeiriaid a oedd yn fawr eu gofal dros y diwylliant Cymraeg ac a ymdrechai i Gymreigio bywyd yr Eglwys.

Mae hinsawdd o'r fath yn gymorth i hyrwyddo brwdfrydedd ar ran disgyblion i fanteisio ar bob cyfle y gall addysg Gymraeg ei gynnig drwy elwa'n llawn ar gyrsiau trwy gyfrwng y Gymraeg a phrofi agweddau amrywiol o'r diwylliant Cymraeg.

Ond, fe garwn i eich cyflwyno i lên gwerin sydd yn fyw ac yn iach heddiw, sydd yn cael ei chreu a'i chynnal yn ein cymdeithas a'n diwylliant cyfoes.

Nid amherthnasol yn y cyd-destun yma yw sôn am lyfr T Hudson- Williams, Y Groegiaid Gynt, er nad yw'r awdur yn honni fod y gyfrol honno yn fwy na llyfr rhagarweiniol, a ysgrifennwyd gyda'r amcan o roi rhyw syniad am gymeriad a diwylliant y Groegiaid i ddarllenwyr heb unrhyw gefndir o addysg glasurol.

Her addysg Gymraeg yw cyflwyno gwerthoedd gorau ein diwylliant er mwyn galluogi ein disgyblion i fanteisio ar ragoriaethau dau ddiwylliant.

Troid y lle hwnnw gan yr Esgob ar y pryd yn un o ganolfannau prysuraf a bywiocaf diwylliant a llên Cymru.

Nid ymwrthod yn ymwybodol a'r diwylliant Lladinaidd er mwyn hybu'r diwylliant brodorol a wnaed.

Mae'r hegemoni sy'n gweithio drwy'r gymdeithas yn gweithredu tuag at y nod o integreiddio'r holl gymdeithas i mewn i'r drefn ddominyddol - er enghraifft, mae'r system addysg yn gyfrwng tra effeithiol o gyflwyno'r diwylliant dominyddol, a gwneir hyn trwy ddewis a dethol yr wybodaeth sy'n 'berthnasol', 'gwerthfawr', etc., (er nad yw hon yn broses fwriadus ac ymwybodol, fel y nododd Gramsci) - ond mae rhannau o'r gymdeithas nad ydynt yn cael eu hintegreiddio'n llwyr.

Er mai o'r dwyrain yn bennaf y daeth diwylliant yr oes honno i ganolbarth Cymru, daeth peth hefyd o Iwerddon.

Rhaid trawsnewid y diwylliant sy'n cadw'r Gymraeg ar y cyrion a sefydlu'r Gymraeg yn elfen integredig o bob agwedd ar bolisi, gweinyddiaeth a gwasanaeth yng Nghymru.

Y mae'r diwylliant Cymreig sydd, i raddau helaeth, yn un â'r iaith Gymraeg, mewn perygl einioes, fel y gwyddoch.

Ai dyma'r ffordd i ddenu'r di- Gymraeg i ddysgu'r iaith ac i ymddiddori yn ein diwylliant?

Mae'n rhaid trawsnewid diwylliant dwyieithrwydd o fewn gwleidydda a llywodraethu os ydym am gael mwy na façade ddwyieithog i Adeilad y Cynulliad.

Fel y dylai pob detholiad gwerth chweil o gerddi fod, y mae hwn yn adlewyrchu yn bendant iawn chwaeth a diwylliant y detholydd.

Dylai'r Cynulliad ddatblygu ffyrdd newydd o hybu diwylliant ieuenctid byw yn y Gymraeg a'r Saesneg trwy gryfhau cefnogaeth i bobl ifanc gymryd rhan mewn cyhoeddi ac adloniant.

Sgrîn - cefnogir asiantaeth cyfryngau Cymru, sy'n hyrwyddo'r diwylliant a'r diwydiant ffilm a theledu yng Nghymru gan ddarlledwyr, y WDA, TAC ac eraill.

mae'r rhaglen gylchgrawn The wRap (ar yr awyr ddwywaith yr wythnos ar ddydd Mawrth a dydd Iau) wedi cyflwyno pynciau ychwanegol yn ogystal â chyflwyno ei detholiad arferol o ffyrdd o fyw, chwaraeon, newyddion, adloniant a diwylliant tra profodd After Midnight, sioe jukebox fideo fywiog wedii chyflwyno gan Lisa Matthews, yn boblogaidd iawn.

Sonia am bobl sy'n arwain diwylliant yn llywodraethu syniadau am gelfyddyd:

Un canlyniad yw fod disgynyddion y goresgynwyr cyntaf yn rhyfeddu at anniolchgarwch y brodorion pan ddechreuant ymgyrchu o blaid eu hiaith a'u diwylliant eu hunain.

Mae ymgais llenyddol felly nid yn unig yn peri i'r Groegiaid ymddangos yn fwy fel bodau dynol ac yn nes at fyd a diwylliant y darllenydd o Gymro, ond hefyd yn rhoi tras uchel ac urddasol, fel petai, i un o ffurfiau llenyddiaeth Gymraeg, trwy ddangos ei bod, os nad yn tarddu yn uniongyrchol o'r ffurf gyffelyb mewn Groeg neu Ladin, o leiaf yn ddigon tebyg iddi i haeddu parch cyfartal.

Dewisodd ef safleodd y tu allan i'r rhain ar gyfer ei weithiau, gan greu diwylliant arbennig ar gyfer pobl gyffredin Cymru.

Echrydus oedd effaith y blynyddoedd hyn a'r rhyfel a'u dilynodd ar ysbryd, diwylliant a sefydliadau'r Cymry, yn arbennig ar y capeli.

Ond a'n gwaredo ni, ym myd theatr plant, rhag gwthio ein diwylliant, rhag dyrchafu ein credoau a'n hargyhoeddiadau fel y rhai gorau a'r rhai mwyaf gwaraidd, ar draul rhai eraill.

Rhai ymhlith yr aelodau seneddol Cymreig a wasgodd ar y Llywodraeth nad rhaid wrth Gymraeg hyd yn oed mewn swyddi yn ymwneud â diwylliant Cymreig yng Nghymru.

Mewn sawl ffordd, diwylliant dirgel yw'r diwylliant Cymraeg ac y mae'i ogoniannau yn anhysbys hyd yn oed i'r Cymry hynny nad ydynt yn siarad Cymraeg, fel y gall y Cymry Cymraeg anrhydeddu Cymro enwog na fyddai gan y Saeson sy'n byw yn yr un stryd a hwy mo'r syniad lleiaf pwy ydyw.

Ailenwi Pwyllgor Diogelu Diwylliant Cymru, a sefydlwyd ym 1939, yn Undeb Cymru Fydd.

Prin yw delweddau felly - ond yn ystod yr şyl y mae'r cyfle i chwilio am ddelweddau yn adderchog gan fod y dewis mor eang ac yn gyfoethog, yn syfrdanol o amrywiol ac yn wirioneddol ryngwladol, ac eto'n Gymreig yn yr ystyr orau; yn fodern; yn gyffrous, yn gyfeillgar, yn barod i groesawu diwylliant pentre'r byd.

Un elfen arall gyffredin: yr oedd y genhedlaeth newydd hon o feirdd yng Nghymru yn wŷr llydan eu diwylliant a'u darllen, ac yr oedd rhai ohonynt wedi teithio ar y Cyfandir.

Yn y sefyllfa hon gwelir bwysiced yw diwylliant ac iaith Cymru fel gwrthglawdd i amddiffyn dynoliaeth ac urddas y bobl.

Mae Cwmni Gwerin Pont-y-Pwl yn ceisio cadw'n fyw diwylliant a thraddodiad dawnsio mewn arddangosfeydd, twmpathau a gwyliau gwerin.

canlyniad y diffyg diwylliant llenyddol Cymraeg yn fy Nhad a'm Mam, oedd nad oedd ganddyn nhw ddim ohono i'w drosglwyddo i ni'r plant.

O'i fewn y ffynnai'r diwylliant a'r grymusterau gwareiddiol hynny a roesai hynodrwydd i deulu ac ardal ac a luniai undod unigryw mewnblygol a safai dros werthoedd cynhenid y gymdeithas.

Yn wahanol i aelodau seneddol yr wythdegau edrychai Hyde yn ôl i gof y genedl, i'w hen wareiddiad Gwyddelig a'i iaith, a'i len a'i hanes, a chredai y gellid eu troi'n wrthglawdd yn ebryn y diwylliant Seisneg oedd yn brysur Seisnigo Iwerddon.

ehangu terfynau ein diwylliant Cymraeg, ystwytho a chymhathu ein Cymreigrwydd i gynnwys a mynegi'r gwareiddiad dinesig diwydiannol yr ydym yn byw ynddo heddiw.

Ac wrth i'r chwareli gau, nid diwydiant yn unig a gollwyd, ond diwylliant arbennig bröydd y chwareli.

O safbwynt Hanes, Daeareg, Bywyd Gwyllt, cysylltiadau crefyddol, a diwylliant prin bod yr un ardal arall yng Nghymru neu wledydd Prydain yn cynnig gymaint.

Dylifodd estroniaid wrth y miloedd i gefn gwlad a bwriwyd yr iaith Gymraeg a'r diwylliant traddodiadol i enbydrwydd.

Cymuned o bobl wledig oedd hi, heb sefydliadau, a chyn bo hir heb noddwyr i'w diwylliant.

A hyd yn oed yn ail hanner yr ugeinfed ganrif, yn y flwyddyn 1952, yn Siarter y Gorfforaeth Ddarlledu Brydeinig, er yr holl newid a fu yn agwedd a meddwl arweinwyr addysg a diwylliant, fe ofalwyd peidio ag enwi'r iaith Gymraeg yn gynneddf anhepgor ar reolwr a chadeirydd i Gymru.

Yr ydych yn tybio mai traddodiad Cymru yw'r grefydd Gatholig, am mai hi oedd ein crefydd pan oedd ein llenyddiaeth a'n diwylliant ar ei orau; felly am eich bod yn gwybod gwerth traddodiad yr ydych yn tueddu (a siarad yn gynnil) i ddywedyd mai ennill fyddai i Gymru fyned yn Babyddol.

Ychydig iawn o ddefnydd sydd wedi dod o'r darganfyddiadau hyn, ond yn ffodus mae gwledydd yn fodlon ariannu rhywbeth sy'n rhan o'n diwylliant.

Tynnai'r rhain oll nerth a swcwr at eu hamcanion o'r cynnydd mewn masnach, addysg, celfyddyd, diwylliant a balchter gwladol a lleol y buwyd yn cyfeirio atynt eisoes.

O dan 'cynnwys' sonia am y llinynnau sy'n clymu dynion - (a) iaith gyffredin, (b) tir cyffredin, (c) diwylliant cyffredin, a (ch) bywyd economaidd cyffredin.

Ceir darlun gwahanol o Gymru a'i diwylliant o safbwynt Americanes yn y gyfrol, yn ogystal â'r problemau enbyd mae rhywun yn ei gael wrth ddysgu'r iaith.

Cawn edrych yn gyntaf ar rai agweddau at y Groegiaid a'u diwylliant a geir yn y cyfnod dan sylw.

Tystiodd y rhai a fynychodd y penwythnosau uchod iddynt fwynhau eu hunain yn fawr iawn a chael llawer o fudd wrth gymdeithasu yn y Gymraeg a dod yn gyfarwydd ag agweddau newydd ar y diwylliant Cymraeg.

Tudur Jones - Diwylliant Colegau Ymneilltuol y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg.

A'r cymhellion hyn yn goruwchreoli yng Nghymru, nid oedd disgwyl cael ymdrech hunanaberthol i gynnal y gymdeithas a'r diwylliant Cymreig ac i sicrhau'r amodau gwleidyddol a warantai ddyfodol iddynt.