Cofiaf i mi sylwi y bore hwnnw fod rhai o'r plant yn y dosbarth wedi eu gwisgo yn hollol yr un fath â'i gilydd - pedwar neu bump o fechgyn yn f'ymyl mewn siwt lwyd, dywyll, hynod o blaen, er yn lân, a rhai genethod mewn siwt o'r un lliw a defnydd, a'r un patrwm â'i gilydd yn union, gyda ffedogau gwynion, llaes a dwy lythyren wedi eu stampio arnynt.

Pleser oedd gwrando arno mewn dosbarth Ysgol Sul, a oedd yn flodeuog yn y dyddiau hynny.

A oes yna elfennau dosbarth ynghlwm yn y drefn bresennol, yn enwedig ymhlith rhieni plant yr ysgol Gymraeg mewn ardal di-Gymraeg?

Gan mai dydd Gwener oedd hi roedd yn rhaid iddo roi stop ar bopeth am wyth o'r gloch (hynny yw peidio â syllu'n wag ar y bocs tra sticiai ei ddychymyg binnau i ddelw gŵyr o Bethan) a mynd ar draws y comin i nôl Catrin o'i dosbarth bale.

Craig White, sydd heb chwarae gêm dosbarth cynta ers chwe wythnos, yw'r ffefryn i chwaraen ei le.

Rhain, yn anffodus, yw'r dosbarth sy'n cael eu gorfodi i gael benthyciadau gan y siarcs yn y strydoedd cefn.

Er y byddai'n bosibl, wedi i broject tair blynedd ddod i ben yn llwyddiannus, i'r Swyddfa Gymreig gytuno i ariannu project newydd yn yr un maes i'w gyflawni o fewn cyfnod penodol pellach, nid ystyrir fod profiad o gyflawni project blaenorol yn fwy manteisiol na phrofiad diweddar yn y dosbarth ac anarferol fyddai penodi swyddog project am ddau gyfnod yn olynol.

iaith ffurfiol mewn sefyllfa ddosbarth ond iaith fwy anffurfiol gyda grwpiau ac unigolion, - cyfrwng swyddogol y dosbarth yn ystod y cyfnodau athro-ganolog ond mamiaith y disgybl neu gynnal/datblygu'r ail-iaith yn ol anghenion yr unigolyn yn y sefyllfa plentyn-ganolog.ii) Ceisiwch osgoi gorlwytho'r drorau uchaf.

Ond roedd yr iaith a ddefnyddiodd i gyfleu ei sylwadau beirniadol yn nodweddiadol ddi-flewyn-ar-dafod, yn debyg i bawb o'i gyfoedion o'r un dosbarth.

Yn dilyn cyhoeddi sylwadau rhagfarnllyd yr archwilydd dosbarth ynglŷn ag ysgolion gwledig y sir mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg wedi ysgrifennu at Bwyllgor Addysg Ceredigion yn gofyn iddynt eu gwrthod.

Dichon nad oedd hynny'n ymddangos yn berthnasol iawn ar y pryd, ond y mae'r disgyblion a fu yn y dosbarth hwnnw'n cofio'r wybodaeth hyd heddiw.

EFFEITHIAU: AWYR, DWR, SWN UCHEL A DIRGRYNIAD Y TIR: Arolygir y rhain yn uniongyrchol gan y Grwp a chan Swyddog Iechyd yr Amgylchedd yr Awdurdod Dosbarth.

Codi'r Gymraeg yn brif fater gweinyddol y dosbarth a'r sir.

Un o ganlyniadau'r Diwygiad Efengylaidd oedd cynysgaeddu Cymru â dosbarth newydd o arweinwyr i ddisodli'r hen bersoniaid a'r sgweiriaid, sef, y gweinidogion, y pregethwyr, y blaenoriaid a'r personiaid llengar.

Gan mor rymus yw arferion cymdeithasol a gallu'r dosbarth breiniol i ddylanwadu ar y sawl a dybiant sy'n isradd iddynt, derbyniodd y Cymry Cymraeg y drefn hon heb fawr brotest.

Casgliad y llyfr yw mai mudiad oedolion ifainc dosbarth canol addysgiedig oedd y Gymdeithas rhwng 1962 a 1992, proffil sy'n gyffredin i lawer o fudiadau ymgyrchu eraill; yn wir, un o gryfderau'r astudiaeth hon yw'r modd y defnyddir astudiaethau ar fudiadau megis CND a Chyfeillion y Ddaear i oleuo datblygiad y Gymdeithas a'i rhoi hi yn ei chyd-destun fel mudiad pwyso.

Dylid nodi'n eglur gyfrifoldebau athrawon dosbarth ac athrawon eraill o safbwynt cydgysylltu'r ddarpariaeth a wneir gan yr ysgol a chan asiantaethau eraill.

A go brin y bydd y dosbarth canol Cymraeg yn rhuthro i gynghori eu merched i fod yn forwyn.

Yr argraff a geir yw rhagfarn ffroenuchel un dosbarth yn edrych i lawr ar y llall.

Gallai oedolyn mewn dosbarth nos achlysurol fod ag angen cyfnod hwy na hynny hyd yn oed i gyflawni'r gwaith.

Un o Bort Talbot oedd ef ac ar ol gweithio yn y diwydiant dur aeth i Goleg Harlech ac yna i Goleg y Brifysgol, Bangor, lle graddiodd gydag anrhydedd yn y dosbarth cyntaf mewn Almaeneg a chael gradd ychwanegol ag anrhydedd uchel mewn athroniaeth.

Cafwyd sioe sionc ac ysblennydd yn cynnwys eitem gan pob dosbarth a chyfraniad gan bob plentyn yn yr ysgol.

Ambell waith gwahoddai Miss un ohonyn nhw i ddod o flaen y dosbarth i siarad am ei gi.

Gwylltio efo un dosbarth oedd yn cau ateb cwestiynau.

Roeddwn wedi goddiweddu'r dosbarth.

Gollyngdod digamsyniol ar bnawn heulog o Fehefin i gaethion bach y desgiau pren fyddai edrych i fyny ar y manol yn entrychion yr ysgol a chofio fel yr oedd Wmffra a Nedw wedi treulio pnawn cyfan yn y seilin yn gollwng slumod wrth ben dosbarth y sgþl.

Ni fyddai'n dderbyniol i'r Pwyllgor petai'r ymwneud presennol yn y broses hon sydd gan athrawon a thiwtoriaid dosbarth o bob awdurdod lleol yng Nghymru yn cael ei leihau.

Rhoddodd amlinelliad o'r camau a gymerwyd i gwblhau'r gwaith, drwy adrodd bod y cynghorau cymuned yn edrych ar y sefyllfa o fewn eu hardal eu hunain ond bod y cynghorau sir a dosbarth yn edrych ar y sefyllfa strategol i ardal ehangach ac felly bod gwahaniaethau barn yn sicr o ddigwydd.

Dosbarth Carnedd: Mwynhaodd y dosbarth sgwrs ddifyr gan Mr Goronwy Evans, Llwyn Onn, am ddigwyddiadau ffermio mewn cyfnod o flwyddyn.

Rhaid ceisio gweld yr Adroddiadau fel esiamplau o anallu llwyr Dirprwywyr o gefndir cymdeithasol, crefyddol, cenedlaethol a dosbarth rhai tebyg i Lingen i ddeall sut y gallai unrhyw un feddwl am gefnogi'r fath fudiadau.

Mae moesau a chwrteisi Edward Vaughan a Harri yn curo rhai'r dosbarth is - Wil James, Terence a bechgyn y ffordd sydd angen arweiniad un o'r Vaughaniaid cyn diwygio'u ffyrdd.

Fel y nodwyd eisoes, mae'n rhaid i'r iaith gael ei defnyddio'n naturiol y tu allan i'r dosbarth.

I chi a mi heddiw mae'n ddrama hen ffasiwn iawn, yn llawn cymeriadau stoc, ond nid yw heb ei rhinweddau, a'r peth pwysicaf yn ei chylch yw ei bod yn llawn beirniadaeth gymdeithasol ar draha landlordiaid, rhagrith rhai crefyddwyr a pharchusrwydd cyfoglyd y dosbarth canol Cymreig newydd.

Bydd hyn yn golygu na fydd y dosbarth derbyn yn llai na 30 o ddisgyblion ac yn gorfodi i ddau ddosbarth uno'n un gan ddadwneud yr hyn oedd amcanion arian y Cynulliad.

Mewn un dosbarth o lenyddiaeth ganoloesol fe gynigir i ni bortread o Arthur sy'n gwbl groes i'r un arferol.

Cydnabuwyd ysgolheictod yn ei gyfanrwydd yn un o'r angenrheidiau pennaf yn natblygiad y dosbarth tirol, a'r prif gwrs astudiaeth a gymeradwywyd yn ôl traddodiad oedd rhethreg, mathemateg, seryddiaeth, barddoniaeth, prydyddiaeth, hanes, a gramadeg.

Ail flwyddyn y chweched, ac yn gyfarwydd ag enw merch o'r pumed dosbarth nad oedd yn neb.

Maent yn edrych ar: a) sut y mae rhaniadau rhwng grwpiau iaith yn cysylltu efo rhaniad dosbarth, ac efo cysylltiadau economaidd a gwleidyddol o fewn y fframwaith wladwriaethol b) y prosesau o rym sy'n bodoli o fewn y gymuned, a sut y mae cysylltiadau grym yn cael eu hadgynhyrchu c) natur y gwrthdaro sy'n digwydd o fewn cymunedau o ganlyniad i'r cysylltiadau grym sy'n bodoli.

Lle bo'r safonau'n anfoddhaol, bydd disgyblion yn ddihyder wrth siarad ac yn methu cyfathrebu'n effeithiol; dealltwriaeth gyfyngedig sydd ganddynt o'r hyn a glywant ac ni allant gynnal sgwrs estynedig; cyfyngedig yw'r rhan y maent yn ei chwarae mewn cyflwyniadau a thameidiog yw eu cyfraniadau at drafodaeth grŵp a dosbarth.

(dd)NODER yr awdurdodwyd yr Ysgrifennydd Dosbarth i arwyddo dyfarniadau ar geisiadau cynllunio.

CYFLWYNWYD adroddiad y Prif Swyddog Iechyd Amgylchedd fod y wasg wedi dangos cryn ddiddordeb yn adroddiad NURAS ar yr Arolwg Cyflwr Tai yn y Dosbarth a gyflwynwyd i gyfarfod arbennig o'r Pwyllgor ac ymatebwyd i nifer o holiadau ganddynt.

Eisiau siarad â dyn yr oedd hi, dyn cymharol ifanc ddeng mlynedd yn ôl, a dywedai wrthyf, 'Mae hi'n unig yma, ac yr ydw i'n fed-up - yn union fel petai hi'n ferch ifanc heb oed, heb boints ar nos Sadwrn, yn defnyddio iaith a oedd yn gymhwysach i'r Chweched Dosbarth nag i Frenhines Llên y Cymry.

c) mai bwriad ymchwil addysgol yw gwella'r hyn sydd yn digwydd yn y dosbarth.

Darlledwyd y rhaglen Gymraeg gyntaf ym mis Tachwedd, ond amharod oedd y BBC i ddefnyddio unrhyw iaith arall ac eithrio Saesneg, a hwnnw'n Saesneg ag acenion dosbarth canol Llundain.

Yn rhagarweiniad i'w gynllun ymunodd a dosbarth nos, er ei bod yn hwyr yn y tymor.

Yn ^ol Marx, mae'r uwch-ffurfiant yn cyflawni ei swyddogaeth o gyfreithloni'r cysylltiadau cynhyrchu sy'n bodoli yn yr is-ffurfiant trwy hyrwyddo ideoleg y dosbarth rheoli yn yr ysgolion, y cyfryngau, y gyfraith, etc.

Symudodd y plant i'r dosbarth newydd ym mis Ionawr.

Does dim pwynt dweud wrth rywun am fynychu dosbarth unwaith yr wythnos am flwyddyn os ydy e neu hi am fod yn rhugl ar ddiwedd y flwyddyn honno.

Go brin y credodd y fanhadlen wrth grymu i'r glaw ac ildio i'r gwres y byddai ffurf ei thyfiant rhyw ddydd yn ateb gofynion gosodreg blodau mewn dosbarth nos!

Cilwenodd y dosbarth, er i'r ferch a gynorthwywyd gan Hector ymgadw rhag dangos ei gwerthfawrogiad o ergyd yr athro.

Mewn gwirionedd yr oedd yn flwyddyn dda i Goleg Bangor oherwydd dau arall a raddiodd yn y dosbarth cyntaf oedd Gwilym Bowyer a Hywel D.Lewis, ond mai Athroniaeth oedd eu pwnc hwy.

Rhaid fod ganddynt rywfaint o Ladin i fedru adrodd y gwasanaethau ond tebyg mai digon diddysg oeddynt fel dosbarth.

Yr her i'r cwrs teledu, y Cwricwlwm Cenedlaethol neu i'r cwrs yn y dosbarth yw symud o batrwm i batrwm mewn modd cyfathrebol.

Doedd dim son am weddill y dosbarth.

Mae'n anodd heddiw deall pa mor chwyldroadol oedd y Stryd pan gychwynnodd: cyfres am bobl gyffredin o'r dosbarth gweithiol yng ngogledd Lloegr gyda cherddoriaeth agoriadol ddigalon.

Gan fod offeiriad Aberdâr wedi ymosod yn benodol ar Ymneilltuaeth, gan honni mai hynny, ynghyd â chryfder yr iaith Gymraeg oedd i gyfrif bod bywyd y dosbarth gweithiol yn yr ardaloedd diwydiannol yn isel ac anfoesol, yr oedd y dadleuon yn gorgyffwrdd â'i gilydd, a Ieuan Gwynedd yn ymddangos fel amddiffynnydd 'gwir Gymreictod'.

Mae yma gofnod trawiadol o'r modd yr oedd gafael y wasg radicalaidd yn niwedd y ganrif ddiwethaf yn cael ei gweld fel bygythiad difrifol gan y dosbarth llywodraethol Prydeinig a hynny nid yn lleiaf am mai yn yr iaith Gymraeg yr oedd y wasg honno yn ei mynegi ei hun.

Doedd dim ysgol sgio heddiw, ond oherwydd prinder yr eira a amlder y rhew dyma benderfynu ymuno a dosbarth o ddechreuwyr.

Galwodd Mrs Q D Leavis, gwraig y beirniad F R Leavis, sylw at ryfeddod y dosbarth hwn yn Lloegr, ac nid oedd ei ryfeddod yng Nghymru yn llai.

Clywir rhai o'r dosbarth hwn yn ymesgusodi weithiau trwy ddweud eu bod wedi arfer gwneud, ac mai peth anodd yw newid hen arfer.

Mae hynny ynddo'i hun yn arwyddocaol; mae'n ein gwneud yn ymwybodol o'r tyndra rhwng y grefydd 'newydd' a'r hen fywyd, ac yn pwysleisio mai mudiad gwerinol yw Methodistiaeth, ond ein bod ni yn y nofel yng nghwmni arweinwyr y mudiad - teulu cefnog Gwern Hywel (ac i Saunders Lewis y dosbarth pendefigaidd hwnnw, uchelwyr mawr neu fach, yw'r rhai sydd a'u gwreiddiau ddyfnaf mewn hanes), a'r uchelwyr newydd - y gweinidogion.

(ii) Adroddiad y Dirprwy Brif Swyddog Cynllunio bod y Cyngor, mewn cydweithrediad gyda'r Cyngor Sir a'r cynghorau cymuned, wedi gwneud arolwg llawn o holl lwybrau cyhoeddus y Dosbarth gyda'r bwriad o resymoli'r rhwydwaith a gwella'r ddarpariaeth ar gyfer cerddwyr.

Nid meithrin dosbarth dethol o ddysgedigion a fynnai ef, ond cadw gwerin Cymru'n grefyddol a'i gwneuthur yn ddarllengar a goleuedig.

Ehangwyd gwaith yr Adran Gofal a Thrwsio i gynnwys dosbarth Dwyfor.

R'yn ni'n trio gwitho'n galed a joio hefyd." Mae Rhys Evans sy'n actio'r prif gymeriad ar y llwyfan bron trwy gydol y perfformiad - dyna pam yr aeth Laurel Davies am ddisgybl chweched dosbarth ar gyfer y gwaith.

Yn ogystal â hyn bydd arddangosfa symudol yn ymweld â threfi a phentrefi penodol yn mhob cyngor cymuned a thref yn ystod y cyfnod ynghyd â phamffled yn egluro pwrpas a swyddogaeth y cynllun lleol ynghyd â hysbysu'r cyhoedd o'r arddangosfa yn cael ei ddosbarthu i bob cartref yn y Dosbarth.

Yn ystod y flwyddyn, bu sawl dosbarth o dan arweiniad amryw o "athrawon" trylwyr eu paratoadau.

Dosbarth ar lefelau ariannu yn y dyfodol.

Pwrpas yr arian oedd i sicrhau bod y dosbarth plant pump oed efo llai na 30 o ddisgyblion.

Y mae'r dosbarth cyntaf yn cynnwys cyfarfodydd a chynadleddau, dadorchuddio cofgolofnau a gwrthdystiadau ffurfiol.

Cyfeiriodd rhai o'r aelodau at safon uchel y gwaith cynhaliaeth ar y tai Cyngor yn y Dosbarth ac fod y tenantiaid yn gwerthfawrogi hynny.

Mewn dosbarth nos yn Llanfairynghornwy, Môn, y clywais i gynta am y broffwydoliaeth ryfedd honno a oedd yn darogan diwedd y byd yn 'un naw naw un'.

Ryw ddiwrnod dyma hi'n galw arnaf wrth fy enw ac yn fy ngorchymyn i eistedd mewn cadair uchel o flaen y dosbarth i ddweud stori.

Yng nghorff y penodau blaenorol nodwyd nifer o bwyntiau cyffredinol ac ymarferol o safbwynt dysgu yn y dosbarth sydd yn codi o'r ymchwil.

Gellid ymgymryd ag ymchwil dosbarth, treialu a gwerthuso deunydd/sefyllfaoedd penodol a.y.y.b.

Trefnu gwaith llafar fel rhan naturiol organig o waith y dosbarth.

Cofiaf am un wers pan oedd Anti yn dweud wrth ei dosbarth am weddio mewn anawsterau, neu er mwyn cael help i ddysgu eu gwersi yn iawn.

Mentrodd edrych o gwmpas y dosbarth.

Bwriad yr arolwg fyddai mesur yr angen yng nghymunedau gwledig a threfol y dosbarth ynghyd â chyflwyno tystiolaeth am y math o angen lleol, boed hynny yn gartrefi ar gyfer yr henoed, pobl ifanc, teuluoedd ar incwm isel a.y.

O'r holl alwedigaethau proffesiynol y gymhwysaf i'r dosbarth egniol hwn oedd y gyfraith.

Yn ôl Branwen Brian Evans, cyd-gadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg mae'n warthus fod yr Archwilydd Dosbarth yn ceisio gorfodi polisi addysg arbennig ar y cyngor ac ar y sir.

Dwi'n poeni na fydd seilia' ar gyfer lefel A mor gadarn ag y buon nhw ac y bydd yn rhaid gostwng safon gwaith dosbarth chwech.

Yr un yw'r croeso i Mrs Joy Glyn sy'n cynorthwyo plant dosbarth Tryfan.

Penderfynodd Cyngor Llŷn y blynyddoedd rheini, cyn iddo gael ei foddi yn Nwyfor, fod angen un cynllun cynhwysfawr ar gyfer y dosbarth cyfan a dewiswyd Llyn Cwmstradllyn fel prif gronfa.

Wrth wneud gwaith drama ar hysbysebion efo disgyblion ysgol Uwchradd, 'roeddwn wastad yn ymwybodol fod y fformiwlau yr oeddem yn eu trafod yn y dosbarth yn hen ffasiwn ac or-syml.

Mae'r ysgolfeistr yn ceisio rheoli'r gêm yn union fel y byddai athro yn ceisio rheoli dosbarth.

Esbonio beth yw arwyddocâd hynny ar gyfer cwrs teledu, cwricwlwm cenedlaethol, gwaith yn y dosbarth, neu'n gryno ddigwafers - ar gyfer adfer yr iaith Gymraeg o gwbl.

Ymateb rhai plant i'r digwyddiad hwn fu crio ond ymatebodd un o ferched y dosbarth trwy ysgrifennu darn i ddisgrifio'r amgylchiad.

Y dosbarth hwn hefyd, fel y cawn weld, a ddaeth yn brif noddwyr y beirdd proffesiynol Cymraeg.

Sylweddolodd Rhys fod dau fachgen bach o'r dosbarth cyntaf wedi bod yn eu gwylio.

PIGION Eisteddfodau lleol: Aeth tymor yr eisteddfodau lleol heibio bellach am eleni, ac yn ardal y Plu cafwyd dwy wyl yn y dosbarth yma, sef eisteddfod Seilo a'r Foel.

Ceid yr arferion hyn ymysg y dosbarth gweithiol a rhai rhywfaint yn well eu byd.

Yr un modd, diniweidrwydd a barodd iddo gyhoeddi Y Gymraes (neu 'Merched Cymru', yn ôl y pennawd gwreiddiol), ei lenwi â chynghorion doeth ynglŷn â moes a buchedd yn unol â gwerthoedd y dosbarth canol parchus, a chredu y byddai'n apelio at ferched cyffredin.

Gwyddai hefyd y byddai ei fam - fel rhyw fath o ymddiheuriad dros beidio â' i amddiffyn pan gosbid ef - yn gwthio chwecheiniog, neu hyd yn oed swllt, yn llechwraidd i'w law, ac roedd hynny'n ei blesio'n iawn ac yn tanseilio datganiad f'ewythr, "Wel, os na halwn ni ef bant i'r ysgol, rhaid ei gadw fe'n brin o arian a chadw disgyblaeth iawn arno." Pan ddechreuodd Dic fynd i Ysgol Ramadeg Derwen, i'r Dosbarth Cyntaf, roedd yn cael mwy o arian poced mewn wythnos nag a gawn i am fis pan oeddwn yn y Chweched Dosbarth.

Yn y dosbarth hwn mae'r oedolion a'u hepil yn barasitig, gan amlaf ar naill ai aderyn neu famolyn.

Mae un genre rhamantus arall wedi canolbwyntio ar dirluniau tywyll a phortreadau dosbarth gweithiol.

O ganlyniad, daw gwerthoedd y dosbarth rheoli yn rhan o 'synnwyr cyffredin' bron bawb yn y gymdeithas.

Credai'r Gweithgor y gallai'r Athrawon Bro gynnig arweiniad i'r athrawon ail iaith yn y dosbarth.

Ar y lefel hon fe ddathla'r broses lle cymer y dosbarth canol Cymreig newydd feddiant ar freintiau a swyddogaethau'r hen ddosbarth bonheddig.

Graddiodd dau arall gydag ef yn y dosbarth cyntaf, sef Idris Foster, Coleg Iesu, Rhydychen, yn ddiweddarach, ac A. O. H. Jarman, Athro'r Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Caerdydd ar ôl hynny.