Ac fe ddaeth y dydd pan godwyd baneri ar ben pob glofa, uwch y ddrifft hon, a'r pwll acw, ac fe dynnwyd lluniau'r glowyr buddugoliaethus, gwynder eu gwenau yn hollti'r du%wch a orchuddiai'u hwynebau, yn dathlu'r dydd pan ddaeth y cyfan oll yn eiddo i blant yr addewid.
Wrth odre'r plwyf saif Plas Glandenis, sedd y diweddar William Jones, un o berchnogion Banc yr Eidon Du.
Rhwymwyd y llyfr mewn cas derw du.
Edrychodd unwaith eto ar y dyn du a oedd yn rheoli'r awyren.
Doedd y du a'r gwyn byth yn cymysgu, a rhwng y ddau eithaf roedd bywyd yn syml ac yn lliwgar.
Y ddau bennill allweddol, gennyf i, yw'r rhai hyn: Mae'n chwerthin eto'n aros ar y ffordd, A'n prudd-der eto 'nghadw ar y rhiw, Ac mae'n distawrwydd o'r naill du dan glo Yng nghoffrau creigiau Arfon heb na siw na miw.
Dau hogyn bach a chi du a gwyn yn pysgota ...
yr un teimlad ag a gâi wrth fynd i siopa 'da Janet i waelod Heol Eglwys Fair, wrth syllu ar y lamp fawr ar ffurf bachgen du'n dal gole yn y caffe crand gwyn 'na, a phawb yn wyn yn y siope, a'r tegane a phopeth, a'r bobl yn y llyfre - ar wahân i'r goliwogs - Jolly Wogs ...
Ond erbyn y ganrif ddilynol yr oedd yr hen ddelfrydiaeth yn pallu a'r ymosodiadau yn enwedig o du'r offeiriaid secwlar - yn amlhau.
Wedi trech y daith genhadol, yr oedd angen gorffwys ar y disgyblion a chyfle i adolygu'r genhadaeth gyda Christ; ac wedi marwolaeth ysgytiol Ioan Fedyddiwr a'r elyniaeth gynyddol o du'r Phariseaid a'r Herodianiaid i Grist, ar ben ei brysurdeb mawr gyda'i ddamhegion a'i wyrthiau, yr oedd angen encil ar yr Arglwydd Iesu hefyd.
Roedd sawl achos i'r llawenydd hwnnw, ond oy llawenydd mwyaf ohonynt i gyd o du'r beirdd oedd y llawenydd o garu'n ddilyffethair.
Clwstwr o ffrwythau mewn difri yw pob mwyaren, ffurf sydd wrth fodd y mân deloriaid sydd yn datgymalu'r swigod bach du fesul un tra'n cymryd seibiant ar eu taith mudol ym mis Medi.
Hyd at, efallai, os… Mae'r sefyllfa yn gofyn fod pobl yn gallu gweld gwahaniaethau mwy cynnil rhwng lliwiau gwleidyddol erbyn hyn na du a gwyn yn unig.
Mae'r Aderyn Du a'r Fronfraith yn bwyta'r aeron.
Gwallt du fel creigiau'n gwreichioni'n yr haul, dyna ddywedai Iestyn wrthi, a'i dannedd fel cregyn bach gwynion a lynai wrthynt yn cuddio tu ôl iddo.
Bu'r perthi a'r goedlan yn crynu er diwedd Chwefror gyda sgrech, chwiban a chrawcian, a gollyngwyd pob offer o law i wrando'r deryn du o'i gangen ar y pren ysgawen; ac yn y distawrwydd hwyrnosol, deuai nodau trist y gylfinir o'r ffridd uchaf drwy ffenestr ystafell fy ngwely.
Rhywbeth arall a anfonodd iasau llawer oerach i lawr fy nghefn i oedd gweld y papurau yn rhoi cymaint aceri o le i ychydig dywyrch a'r difrod a wnaed i ddelw garreg ond yn gwthio i gornel dalen ddiarffordd hanes am rywun yn rhoi matsen mewn dyn du o Birmingham ar ôl ei drochi mewn petrol.
Bydd rhywbeth wedii ysgrifennu mewn du yn blesion fawr iawn.
schon bist du ein Verfassungsfeind (...
Ydych chi am ffilmio'r plismon yn ymosod ar berson du, neu ydych chi am ffilmio'r hen wraig yn cael ei tharo gan ddyn sy'n digwydd bod yn groenddu?
Hoff iawn oedd Megan o ganu - a hawdd Iawn iddi oedd rhannu; Rhoes oes i waith yr Iesu A dewr fu'n yr oriau du.
'Nid dyn yw e, ond Sais', meddai glowyr y fro wrth durio'n chwyslyd am 'ddiemwnt du' dros eu meistr estron.
Yma, mewn man gwag yn cynnwys fflagiau siâp hecsagon, taenwyd hen ryg Twrcaidd coch ar lawr ac ar y ryg roedd cadair olwyn, ac yn y gadair olwyn roedd gŵr oedrannus, yn amlwg yn darfod, yn ein gwylio ni'n dod gyda llygaid du y diffoddwyd yr holl dân ynddynt ers amser maith, ond a gynhwysai o hyd uniongyrchedd glo-ddu y llygaid yn y darlun a grogai uwchben y silff ben tân yn y cyntedd.
Dyna ran o arwyddocad parodi Williams Parry ei hun ar ei awdl fawreddog, 'Yr Haf.' Yn 'Yr Hwyaden' y mae'n gwneud sbort am ben y confensiynau hurt a ddaeth i ffasiwn yn sgil 'Yr Haf': y macwyaid, y brodyr gwyn a du, holl gyfarpar yr awdl ramantaidd, a droes yn amherthnasol i'r oes.
Gall sleidiau lliw o safon dda ddod â phobl a lleoedd yn llawer nes atom na'r lluniau du a gwyn gorau, diolch yn bennaf i'w hansawdd clir, eu manylion a'u realiti.
Testun du a gwyn (gyda clawr lliw o bosib) Testun dau-liw â chlawr lliw llawn Testun a chlawr lliw llawn
Byddaf yn rhyfeddu þ a diau fod pawb arall a'i gwêl yn rhyfeddu yn yr un modd þ fel y tyf tyfiant iraidd y gwanwyn allan o'r marwor du.
Ond be am y du%wch?
Ta waeth, roedd y profiad o ymdrochi mewn dwr cynnes iawn a gorchuddio pob modfedd o'm corff mewn mwd folcanig, meddal, du, tua throedfedd o drwch yn brofiad bythgofiadwy.
Poster du, heb lun arno, y gobaith o ddenu cynulleidfaoedd ehangach, si ei fod yn gynhyrchiad gwahanol - "arbrofol" hyd yn oed!
ond mae detholiad 'gwerthfawr' yno o binwydd Alban, Corsica, Lodgepole ac ati, ond wedi dweud hyn, du-bol-buwch yw y coedwigoedd, cuddfan y llwynog - a dim llawer mwy.
Yn y gyfrol hon ceir atgofion Eifion Roberts am Gefn Brith a'r cyffiniau, bro beirdd megis Edward Morris, Perthillwydion, a Jac Glan-y-gors, Thomas Jones, Bryn Du (Cerrigelltgwm Isa, Ysbyty Ifan, wedi hynny), a Tomi Jones, Cernioge Bach ac Aelwyd Brys.
Fe welir fod Gwyn, yn y sefyllfa yma, rywfaint yn nes ymlaen mewn 'datblygiad', gan ei fod wedi Castellu, a chan fod yn rhaid i Du gael dau ddarn mawr arall allan cyn y gall ef wneud hynny.
Llywodraeth De Affrica yn penderfynu cyflwyno'r awenau i lywodraeth â mwya frif du.
Dathlodd Dafydd Du agoriad hanesyddol Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar yr awyr gyda Carnifal y Cynulliad yn fyw o dir Castell Caerdydd.
Os na fyddai'r tei yn un du neu'n un llwyd fe fyddai'r dyn llyfr bach yn gwgu drwy'r oedfa.
A Rachel druan yng nghaledi ei gweddw-dod ifanc yn dafodrydd ei hatgofion ac yn ail-flasu'r bywyd oedd arni yng nghegin Y Plas lle ceid cig eidon a reis berw a chaws a bara cartref, - er taw bara du oedd hwnnw, meddai mam.
Merched du llachar yw gwragedd Cwffra, merched cryf, llon, ac yn eu plith ambell un dawel, feingorff, na fyddai ei symud drwy'r tŷ yn ddim amgenach na chwyth o berarogl neu dincial isel tlysau arian.
Roedd gan yr hogiau lenni du bits ar eu ffenest: syniad gwych Dad oedd yn bwriadu defnyddio'u llofft yn stafell dywyll i ddatblygu lluniau rywbryd, ymhen tuag ugain mlynedd, ar ôl iddyn nhw adael cartre.
Ond y mae llun syml du a gwyn yn dangos pobl a'r problemau y maent yn gorfod ymgodymu â hwy yn llawer iawn mwy effeithiol.
Roedd ei du mewn yn troi, ei anadl yn fyr a hithau'n ei gusanu'n galetach a chaletach.
Meddyliais am fy nhŷ gwag; fawr o ddim yno ar wahân i ddau wy, tamaid o gaws a choffi du i swper, a'r awydd i fwyta mwy ond heb yr hawl i wneud hynny.
Yr oedd Angharad yn un o'r pedwar plentyn ar hugain a anwyd i wraig Risiart ab Einion o Fuellt, deuddeg mab a deuddeg merch a phob un ohonynt gydag un llygad du ac un llygad glas.
Yn wyneb y sefyllfa hon penderfynodd Awdurdod Addysg Dyfed ymateb i'r gwasgu a fu arnynt of du undebau a mudiadau tebyg i UCAC a Chymdeithas yr iaith.
Dro arall, pan yn aros yn Du/ lainn, mewn pabell, yr oedd yr hogia'n mynd bob bore i'r dref gyfagos Lios Du/ in Bhearna i 'molchi yn un o'r gwestai mawr sydd yno.
Os trof fy wyneb tua'r gogledd, dros y bencydd moel a'r rhosydd llaith, heibio i Gnwc-y-frân a thros afon Carrog ar hyd Cefn Du ac ymyl Penlanolau, dof at fy hen gartref yng nghysgod y graig yn ymyl y llyn.
.' (neu 'ffisig coch', 'ffisig gwyrdd' neu 'ffisig du', yn ôl y galw.) Un gaeaf pan oeddwn yn llanc, o fethu â chael gwared â pheswch go gyndyn, nid oedd dim amdani ond galw yn Llys Meddyg i ddweud fy nghwyn.
Wyneb 'mor sur â phot llaeth cadw' sydd gan Huw yn y stori 'Gobaith', ac i Poli, mae'r nam ar y diwrnod y bu'n dyheu amdano 'fel pry du wedi disgyn i lefrith' ('Mis Medi').
Ond fe ddaeth ei thaid o du ei thad o Lyn yn bedair oed gyda'i rieni.
Croesewir y cynnydd yn y nawdd a ddaw o du'r llywodraeth, ond y mae ystadegau yn dangos fod yr anghenion ymhell o'u diwallu.
Gwahoddir pawb i fynd allan efo paent du i ychwanegu'r gair ILDIWCH i'r arwyddion uniaith Saesneg 'GIVE WAY' yn ystod y cyfnod gan fod y Swyddfa Gymreig mewn cyfnod o ymgynghori ynglyn ag arwyddion ffyrdd.
Mam hwnnw mewn côt croen dafad tu ôl i'r gwydr, yn syllu a rhythu wrth wylio'i bachgen bach gwyn hi'n nofio'n ofnus ar hyd a lled Pwll yr Ymerodraeth, a dau lamhidydd bach du'n nofio o'i amgylch ac ar 'i draws, er mwyn cadw golwg arno fe!
Mewm un cornel o'r stafell y tu ôl i un o'r pileri, roedd mintai fechan o ddynion wedi troi'u cefnau ar y dawnswyr ac yn crynhoi eu sylw ar y dis bach du a gwyn a daflwyd gan y naill ar ôl y llall ar y bwrdd.
Er i'r teimlad yma o fod allan yn yr oerfel fod yn gyffredin, bu cryn gefnogaeth i athrawon meithrin o du argyhoeddiad ymgynghorwyr ac athrawon ymgynghorol yr Awdurdodau Addysg Lleol.
Erbyn i ni gyrraedd Lavernock mae'r marl gwyrdd wedi troi i fod bron yn ddu, ac yn yr haenau du yma ceir olion esgyrn pysgod ac ymlusgiaid mawr.
Dangoswyd y ffilm (a enillodd wobr Bafta Cymru eleni am y Sinematograffi Gorau: Ffeithiol a'r Rhaglen Ddogfen Orau yn y Coupe Icare Festival International du Film de Vol Libre), ar y rhwydwaith.
Hanai fy nau dad-cu o sir Gar Thomas Griffiths o Lannon, Llanelli a Thomas Bowen o'r Pwll, Penbre yn agos i Lanelli, a'm mam-gu o du fy nhad, Dinah Davies o'r Bwlchnewydd, Llannewydd, yn ymyl Caerfyrddin.
Dywed: 'Wedi tipyn o ymholi cefais y llyfr cyntaf, llyfr du welais yn y cyfarfodydd lawer gwaith.
Cododd y lleisiau yn uwch ac yn y diwedd dyma lanc yn neidio i ben wal y ffynhonnau gan daflu ei wallt cyrliog du yn ôl a chodi ei ddwrn i'r awyr.
Felly mae'r Aderyn Du, y Robin Goch a'r Drudwy yn bwydo ar y ddaear.
Mil o fyfyrwyr du yn cynnal protest yn Alabama yn erbyn neilltuad.
Adeilad pren ydyw, fel cymaint o'r tai du a gwyn sydd i'w gweld ar y ffin rhwng Cymru a Lloegr.
Yn ffodus, ac oherwydd pwysau cyson a pharhaol o du'r undebau amaethyddol, mae'n fwy na thebyg y caiff gwaharddiad parhaol ar yr hormon yma gael ei gyflwyno maes o law.
Doedd o erioed wedi gweld Cli%o cyn hyn gan fod Seimon yn byw yn Rhiwlas, heb fod ymhell o'r ysgol, ond roedd yn bur debyg i'r disgrifiad a gawsai ohoni hefyd; yn cyrraedd bron at ben-lin Seimon, côt wen lefn, gyda chlytiau o frown a du drosti, pwt bach o gynffon a chlustiau pigog, ond bod un o'r pigau'n troi at i lawr.
O'r diwedd, gallai weld pedrongl y ffenestr yn amlinelliad llwyd yn erbyn y muriau du.
Diffoddodd goleuadau'r glannau o un i un, a llyncwyd ni yng nghrombil du y mar agored.
A lleidr y perthi yn ei gap du a'i wasgod sgarlad, cythraul mewn croen yn ôl y garddwyr ond wiw ei ddifa.
Ac un o'r rhai lleiaf sicr o gadw ei le sgoriodd gais gyntaf Cymru - Dafydd James yn gwthio'i wrthwynebydd o'r naill du cyn rhedeg yn glir ar ôl ychydig dros ddeng munud.
mae'n amlwg fod Bouchard gyda'i wallt du afreolus, ei aeliau dramatig a'i Ffrangeg delweddus wedi cymryd mantell Rene Levesque, fel ymgorfforiad o genedligrwydd Que/ bec.
Ar y llaw arall, gallai fod wedi codi o du'r arweinyddiaeth annibynnol sy'n ymddwyn fel petaent wedi cael eu swyno gan Brad Roynon.
Un fawr oedd hi (du a gwyn wrth gwrs), a drysau anferth ar ei blaen, 'run fath â drysau wardrob oes 'Victoria'.
Materion du a gwyn - o gyfeiliornad neu wirionedd - ydoedd y rhain i Hugh Hughes, a materion cwbl ddiriaethol hefyd.
Mae rhai ohona ni yn dal yn ddigon hen i gofio'r dyddiau du hynny pan oedd y goleuadau yn diffodd fesul un ag un drwy Brydain ben-baladr - a'n pobl ifanc, goreuon eu cenhedlaeth yn aml, yn gwneud dim byd mwy difrifol yn y tywyllwch dudew hwnnw na blasu siocled.
schon bist du ein Verfassungsfeind.
Ond ar Santorini tywod du, folcanig, sydd dan eich traed ar y traethau - ond wrth ichi blymio dan wyneb y dwr, a'ch snorcel a'ch masg am eich pen, mae'r pysgod amryliw i'w gweld yn eglur mewn dwr glân a'i lesni eang yn ymestyn ymhell o'ch blaen.
Fe geisia i afael yn y wifren sy'n hongian o du ôl y llong.
Mae'n werth gofyn i'r trydanwr sicrhau fod lampau niwl y car yn datgysylltu wrth i'r plwg fynd i mewn, neu fel arall fe all yr adlewyrchiad ar du blaen y garafan fod yn ddiflas pe baech angen defnyddio lamp niwl y garafan.
Gellir defnyddio matiau gwellt, neu bolythen du, yn lle gwellt naturiol ar gyfer hyn.
Fe ddylen ni fod yn ddiogel felly rhag unrhyw derfysgaeth o du'r Palestiniaid, ac i mewn â ni ar fore Sul, heibio i'r rheolfa filwrol ar gyrion y dref.
Ac yn awr dyma gyrraedd gwlad fwy mynyddig, yn llawn cymoedd cul a gelltydd trwchus, du.
Du oedd ei helmed a'i fenig hefyd.
A'r nos a'i lluoedd ser a'i lleddfol si, Ei gwlith a'i haden lwyd a'i dwyfol daw, Ni chawn i weini a'i heneidiol glwy; Ond gwyllt ymwibiai rheswm yma a thraw Drwy'r cread mawr a thrwy'r diddymdra mwy, Nes dyfod Cwsg ac Angau law yn llaw, I'm hudo dan eu du adennydd hwy.
Dichon y daw llawenydd annisgwyl i'n rhan; dichon y bydd tristwch du yn ein goddiweddyd.
Twll du yn ymddangos fel blot yn un o'r tanciau blaen.
Gyda chasetiau a CDs yn disodli'r feinyl du, lansiwyd y record honno - gan Datblygu, Ifor ap Glyn a Llwybr Llaethog - fel y sengl Gymraeg olaf, gan ddefnyddio logo cyntaf cwmni Sain arni.
Gallai weld cysgod du yng nghornel yr ystafell yn agos at droed y gwely.
Ac fe gefais gyfarwyddiadau - manwl; pwy ffordd i'w dilyn allan o Langolwyn, troi i'r chwith wrth eglwys y Santes Fair, a dilyn y ffordd fawr am ryw ddwy filltir, troi oddi ar honno wedyn wrth westy'r Tarw Du, a dilyn y ffordd gulach i fyny'r llechwedd; troi heibio talcen capel Methodus a dilyn ffordd y chwarel garreg galch; yna, ar grib rhiw go serth, ac yng nghanol y wlad yr oedd Trem Arfon.
Ac yn ail gallwn ddychmygu'r propaganda senoffobig a ddeilliai o du'r wasg adweithiol.
Roedd gan y swyddog fwstas twt, du, imperialaidd, llygaid du, poeth a chaled fel y glo, a golwg cyffredinol dyn y byddai'n talu i gyd-dynnu ag o.
Byddai Mrs Owen, Cae Du, yno i "swnio yr alaw% iddynt.
Mae pethau'n dechrau torri lawr rhyngon ni - elli di ddim gwadu hynny - a wela'i ddim sut y gall gadael i'n cariad ni farw gyfrannu mewn unrhyw ffordd at wneud iawn am farwolaeth Heledd." Rhedodd Marc ei fysedd drwy ei wallt du, cyrliog a dechrau cerdded yn ol ac ymlaen ar draws yr ystafell.
Coeden weddol fechan yw hon ond gwna iawn am ei diffyg maint trwy fod yn llawn o aeron cochion yn yr hydref - arlwy hyfryd i'r Aderyn Du, y Drudwy, Coch y Berllan a'r Fronfraith.
I'r 'gwirfoddolwr', Ieuan Gwynedd, y bygythiad i'r 'genedl Anghydffurfiol' o du'r Eglwys oedd craidd y ddadl yn erbyn derbyn arian y Llywodraeth i ariannu ysgolion.
Gan glymu un pen i'r rhaff o gwmpas boncyff coeden gollyngodd ei hun i mewn i'r twll du, drewllyd.
Yr oeddem yn y drws yn barod i gychwyn yn y car modur a dyna dwmpath o rywbeth du yn sleifio i mewn i'r porth.
schon bist du ein Verfassungsfeind, sy'n gymysgedd o'r gwir a'r dychmygol, yn delio â'r effaith y mae'r amheuon hyn yn eu cael ar y darpar athro, Kleff.
Er mai Saesneg oedd yr iaith swyddogol a orfodwyd o du allan, trwy gyfrwng y Gymraeg y bu i'r trigolion hyn ymwneud â'i gilydd a diffinio eu hunaniaeth.
Bob hyn a hyn, dâi fflach o olau tanbaid o'r du%wch.
Codais beint o'r du, a phwy welwn yn eistedd ar stôl yng nghornel y bar ond gyrrwr y bws.
Ond er mwyn i'r iawn fod yn un dilys, byddai'n rhaid iddo darddu o du dyn.