Y bore wedyn roedd Merêd yn awyddus i fynd i grwydro naill ai ar hyd yr arfordir i gyfeiriad An Spideal neu i fyny'r dyffryn i gyrion Loch Coirib er mwyn cael mwynhau'r golygfeydd a'r tawelwch digymar; ond mynnodd Dilys gysgu ymlaen ar ôl cyfeddach y noson cynt.

Brodor o Ddyffryn Nantlle, Gwynedd yw Emlyn Penny Jones a chafodd ei addysg yn Ysgol Dyffryn Nantlle a Choleg Caerlyr a Chaerdydd.

Y mae tair elfen felly yn perthyn i draddodiad barddol dyffryn Aman yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Llandudno a Dyffryn Conwy, y derbyniadau ariannol wrth y drws i Apel system dwymo newydd yn yr Institiwt.

Cawsom lawer o gyrddau arbennig, a chymanfaoedd, drwy'r Dyffryn.

Dyffryn afon Lledr yn llawn ffresni i gyfeiriad Bwlch y Groes a llethrau'r Drosgol, efo ambell oen bach yn prancio yn ei afiaith ar y llechwedd.

ysgafn droedia y feinir wridog a'i hysten odro yn ei llaw, ar hyd llenyrch meillionawg y dyffryn'.

Ychydig i lawr y dyffryn oddi wrth Hedd y Mynydd yr oedd ffermdy ynghanol y coed.

Griffiths, Golygfa'r Dyffryn, Trefriw.

dros y copaon i Nant Peris lle roedd un o hogia' Clwb Mynydd Dyffryn Ogwen yn disgwyl amdanynt efo diod poeth.

Rhaid croesi Bwlch Maloggia (Maloja) dros ugain milltir i ffwrdd ym mhen uchaf y dyffryn, i gyrraedd Chiavenna a Milan ond nid yw'r ffordd fawr yn gorfod ymdrechu yr ochr yma i'r bwlch hwnnw, dim ond dilyn cwrs Afon En (yr Inn yn Awstria) ar ei thaith dros y dolydd eang ac, yn agosach i'w tharddiad, trwy gyfres o lynnau mawr heb eu hafal.

Mae natur ac enw'r afon yn newid wrth iddi fynd ar ei thaith i lawr y dyffryn.

Dwysaodd y protestio yn Eisteddfod Dyffryn Lliw ym 1980.

Ar y grib nefolaidd cawsom hufen iâ, gwin a gwledd o olygfa i lawr dros y pîn i'r smotiau tai a'r twr eglwys a oedd fel rhithlun yn nhes haul y dyffryn.

ar y ffordd rhwng dyffryn Honddu a Llangamarch...' cyn gyrru ymlaen trwy Sir Faesyfed i Loegr a Llundain.

Pe gofynnech i un o hen lowyr dyffryn Aman am leoliad un o'r gwythiennau hyn fe ddywedai wrthych ar unwaith ei bod yn brigo i'r wyneb fan hyn, yn diflannu fan draw ac yn ymddangos drachefn mewn man arall.

`O gwmpas y dref, yn mhob cyfeiriad, y mae dyffryn wedi ei fritho â phalasau - rhai pur fawrion a gwychion, ac eraill llai; parciau, perllanau, a gerddi o'u cwmpas.

Y ffwrnesi mawrion a'u geneuau aethus yn chwydu allan golofnau mwg a fflamiau troellawg cymysgedig a gwreichion i'r nwyfre, ac megys o dan ei seiliau yn tarddu allan gornentydd tanllyd o feteloedd yn llifo i'w gwelyau, y peirianau nerthol yn chwythu iddynt trwy bibellau tanddaiarol fel pe bai diargryn wedi talu ymwdiad a'r dyffryn .

Gwynfor Griffiths, Golygfa'r Dyffryn, Trefriw.

Os am gdaw'ch bys ar byls adloniant cyfoes Cymraeg a mwynhau cystadleuthau'r W^yl, Mabirocion amdani!Yn ôl y trefnwyr y mae'n amlwg bod cystadleuthau Eisteddfod Dyffryn Nantlle ac Arfon wedi taro deuddeg gyda chystadlu ar bob un.

O'm blaen yn awr, Llwybr Afon Vallember tua'r dyffryn cul, mor gul nes bod hogiau'r hafod wedi medru hongian baner ddu hir hanner y ffordd rhwng ei ddau fur, tua mil o droedfeddi uwchben yr afon.

Drwy'r ffenestr agored y noson honno, y peth olaf a glywai'r plant oedd sŵn yr afon yn llithro'n dawel dros y cerrig ar ei gwely gro yng ngwaelod y dyffryn, sŵn y tylluanod yn hwtian yn y coed ar ei glannau a chyfarthiad pell y llwynog coch o'i ffau ar lethr y mynydd.

Wrth edrych draw tua Betws y Coed a Dyffryn Lledr gwelwn fod y niwl wedi aros yn y dyffrynnoedd gydol y dydd gan adael y copaon fel llongau yn llygad yr haul.

TEITHIAU DIFYR (Teithiau Cerdded Cylch Hanes Dyffryn Ogwen): Cafwyd dwy daith hanes tu hwnt o ddifyr yn ystod Mai a Mehefin.

Tra yn byw yno, bu cartref Mrs Freeman yn lety i lawer o'r teithwyr blin rhwng Dyffryn Camwy a'r Andes.

Byddai'r cyfan yn cael ei roi yn y bwlch ym mhen draw'r dyffryn wrth iddynt adael yr ardal.

Gwyddys hefyd fod canu baledi yn weithgarwch poblogaidd ymhlith rhai o drigolion y dyffryn, a'r rheini'n aml yn wŷr a brofodd ddyddiau gwell, megis Evan Nathaniel, brodor o'r Alltwen yn wreiddiol, a fu'n crwydro'r cymoedd yn canu a gwerthu baledi.

Thomas yn cytuno â Rowlands ac yn gweld 'Cafnan' yn ffurf ar 'Cafn y Nant', sy'n enw digon priodol, yn enwedig o ystyried natur rhan isaf y dyffryn hwn.

Cyraeddasai cyflogau'r dyffryn hwn y gwaelod isaf.

Y rheswm dros y cynnwrf oedd y cysgodion duon oedd i'w gweld yn llinyn tywyll ar lawr y dyffryn.

Y dyffryn rhyngof a bannau Calabria fel carped, a'r ffyrdd a'r pentrefi yn batrymau amryliw arno.

Dyma lle yr oeddynt hwy a'u teuluoedd yn preswylio - yn byw yn foethus yng nghanol eu llawnder - yn ymdroi mewn porffor a lliain main ac yn cymryd byd da yn helaethwych beunydd eu plantations ar y dyffryn, neu hwyrach tua glannau y Mississippi, yn cael eu gweithio ymlaen gan eu niggers, ac overseers uwch eu pennau.

Daethant yn ol i fyw i'r Dyffryn i ardal Moriah i Homer gael mynd i'r ysgol.

Erbyn diwedd y ganrif, fodd bynnag, wedi i'r diwydianwyr a'r cyfoethogion ddod i'r sêt fawr, adeiladau pur wahanol i'r tai cyrddau moel a phlaen hyn a godwyd ar lawr y dyffryn, a'u pensaerni%aeth Gothig yn adlewyrchu byd gwell y gymdeithas ddiwydiannol newydd.

Tua chanol nos, a'r gelyn yn cysgu'n drwm yn y dyffryn isod, rhoes Gideon arwydd a thorrodd pob gŵr ei biser a dechrau chwifio'r ffagl dân a bloeddio pob un ei utgorn nes i'r dyffryn grynu.

COFIO FFRANCON THOMAS: Y mae'n siŵr mai un o'r cerddorion mwyaf amlwg i ddod o ardal Dyffryn Ogwen oedd y diweddar William Ffrancon Thomas - gŵr a wnaeth argaff fawr fel cyfeilydd, organydd a phianydd, arweinydd ac athro.

Byddwn yn y cysgod o hyn i ddiwedd y daith, yn wir ychydig iawn o haul a wêl yr ochr yma i'r dyffryn i lawr i Nant Peris dros fisoedd y gaeaf.

Ond fe lwyddodd rhai Eisteddfod Dyffryn Nantlle ac Arfon i ddod i ben â hi yn effeithiol iawn, ychwanega.

Weithiau eraill dolefai'n blentynnaidd o'r dyffryn a redai at ei fferm o'r dwyrain.

dyna ddigon o reswm dros i 'r tri tri fynd i lawr hyd lan yr afon ar ôl te, a mynd a ffred gyda nhw i ddangos iddo un o ryfeddodau tymhorol y dyffryn.

Yr hyn a barodd y gofid mwyaf i Elisabeth ai thad-cu oedd bod byddin y Senedd yn cyrchi i Frycheiniog am fod Brenhinwyr Dyffryn Wysg yn bygwth codi a chipio Aberrhonddu.

JT Roberts, BA, a oedd yn Weinidog ar y pryd ar Eglwysi Tan-y-fron a Phen-y-cefn, yn Henaduriaeth Dyffryn Clwyd.

Bu nifer o bobl o gylch 'Y Pentan' yn brysur iawn yn Eisteddfod Casnewydd, yn enwedig o gofio mai hon oedd yr eisteddfod olaf cyn Eisteddfod Dyffryn Conwy a'r Cyffiniau y flwyddyn nesaf.

Cofiaf ddychwelyd i gaban Saoseo a'i gael yn gyfangwbl ar ein cyfer ni, ar wahan i chwiorydd ffraeth yr hen lanc o geidwad a oedd wedi cerdded i fyny o'r dyffryn i roi trefn ar y gegin.

Ar hyd dyffryn yr Hudson, i fryniau Valley Forge, ac ar hyd dyffryn yr afon Schuylkill lle bu cymaint o Gymry yn byw.

Bu Llanwrtyd a'i ffynhonnau yn gyrchfan boblogaidd gan lowyr a gweithwyr alcan dyffryn Aman yn ystod y cyfnod hwn, ac yma y treuliai Gwilym Meudwy yntau fisoedd yr haf, gan ddychwelyd i Frynaman, Llanelli, neu Abertawe bob gaeaf.

yr oedd eira chwefror a glawogydd tros w ^ ŵyl ddewi wedi chwyddo nentydd yr ardal a chreu rhaeadrau yn hafnau 'r bryniau, a 'r cwbl yn llifo i afon afon nes ei bod hi, erbyn cyrraedd y dyffryn lle safai aberdeuddwr, yn genllif gwyllt gwyn, ar frys i gyrraedd y dolydd tu hwnt i trillwyn isa lle gallai orlifo i 'r caeau a chael ymwared a 'i ffyrnigrwydd.

Mae llun Y Ffin a berfformiwyd yn Eisteddfod Dyffryn Clwyd yn cynnig darlun o gyfeillgarwch clos sy'n cael ei herio a'i falu gan eiddigedd rhywiol.

Ac yntau'n Llywydd Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, âi ar ei hald nid yn unig i'w chynghorau a'i haml bwyllgorau hi ond hefyd i feirniadu neu lywyddu yn Eisteddfodau Talwrn a Dyffryn Ogwen a Mynytho a Môn.

Y rhan o'r Beibl sy'n ei gynnig ei hun fel un addas wrth weddi%o tros ein heglwysi heddiw yw Gweledigaeth Dyffryn yr Esgyrn Sychion.

cafodd griff tomos afael ar seth harris, ei gymydog, i ddod gyda nhw, a chyda gethin ym mlaen y car gyda 'r sarsiant cychwynasant am y ffordd a arweiniai i lawr y dyffryn ymron ochr yn ochr ag afon afon.

Dyna weddillion yr hen briffordd a gysylltai gwr uchaf Dyffryn Gwy â Gogledd Ceredigion yn yr oesau a fu.

Am ddeg o'r gloch y bore bydd aelodau o'r mudiad yn mynd i Ganolfan y Celfyddydau Dyffryn Madog, Porthmadog, lle bydd Pwyllgor Gogledd Cymru Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cwrdd.

Mae'n disgrifio'r ymweliadau hyn yn ei atgofion mewn geiriau sy'n ei ddangoS 'ar ei elfedeiddiaf', a defnyddio ymadrodd Tegla: Ym mis Mawrth yr oedd cuwch ar Foel Famau heb nemor wen haul: ond gwen oedd ar y moelydd a dyffryn Alun fis Mai.

Yn niwedd y pedwar-degau prynodd ffermwr Bryscyni, Capel Uchaf, Clynnog, geffyl a oedd wedi arfer gweithio yn Chwarel Dorothea, Dyffryn Nantlle, ar gyfer y cynhaeaf gwair.

Mae enwau fel y Wythi%en Goch, Gwythien Bryn-lloi, gwythi%en y Bresen Fach a Gwythi%en yr Harnlo yn gyfarwydd ddigon i drigolion cylch dyffryn Aman.

Trigent mewn cutiau ar y bryniau, uwchlaw coed y dyffryn y claddent eu meirw dan gromlechi.

Sefydlwyd rhai canghennau newydd yn ystod y flwyddyn, yng Nghoed-poeth, y Bermo, Penrhyndeudraeth, Dyffryn Teifi, Wdig ac Abergwaun, Maesteg, y Rhondda, ail gangen yn Llanelli, a changen ymhlith staff Cyngor Dosbarth Castell Nedd.

Confucius a ddywedodd; "Eistedd i lawr mewn hedd - Os siglo y bo'r gadwyn Cynhesach fydd y sedd." Glyn Roberts (Llanarmon Dyffryn Ceiriog)

Ond mater arall yw mentro i Dyffryn Ogwen ym mis Tachwedd bryd hynny, rydych angen gwres canolog effeithiol a thrwch o ddeunydd insiwleiddio o'ch cwmpas rhwng y gragen fewnol a'r gragen allanol.

Gelwir y dyfnant coediog hwn, a'r Rheilffordd o Gaerwen i Amlwch yn dilyn ei llwybr, yn The Dingle, ond 'does dim dwywaith mai ei henw gwreiddiol oedd Nant y Pandy." Enw arall ar y rhan hon o'r dyffryn, ac un hynod o addas ag ystyried sut y'i crewyd yn y lle cyntaf, oedd Nant y Dilyw.

Dacw nghariad ar y dyffryn Llygad hwch a dannedd mochyn A dau droed fel gwadn arad Fel tylluan y mae'n siarad.

Wedi pwyllgor sydyn, penderfynwyd gyrru negesydd at y fyddin oedd ar lawr y dyffryn gan gynnig ychydig gig, ychydig fara, ychydig win ac ychydig olew iddynt.

Tyfodd y ddinas yn y lle cyntaf yn y dyffryn lle y mae Afon Sheaf(sydd yn rhoi ei henw i Sheffield) yn cyfarfod â'r Afon Don.

Clywed rhai enwogion hen Ysgol Ramadeg (Cyfun wedi hynny) Dyffryn Aman yn cael eu rhestru ar Radio Cymru ddechrau'r wythnos, wnaeth i mi feddwl.

Hanai ei dad o'r Cwm, Sir y Fflint, a'i fam o Lanfair Dyffryn Clwyd.

Digwyddodd terfysgoedd pellach yn Nhonypandy, Pen-y-graig, Aberaman yng Nghwm Cynon, Dyffryn Clydach, Blaenclydach a Phen-y-graig yn ystod yr wyth mis nesaf.

Dyffryn cul yw Cwm Garw, a thai gl**owyr wedi'u codi yn rhesi ar hyd bob ochor; yn wir, yr unig le fflat yw'r ffordd fawr sy'n arwain at bentref Blaengarw ym mhen ucha'r cwm, y rheilffordd a'r afon a oedd, yn nyddiau fy mhlentyndod, yn ddu, ddu o lwch y glo.

BRENHINES Y DYFFRYN Yn fy marn i brenhines Dyffryn Clwyd yw Rhuthun, y ddinas goch godwyd ar y bryn.

Yn wyneb y bygythiad hwn, darbwyllwyd y Llywodraeth i newid ei meddwl a chaniatáu sefydlu S4C ar ôl trafodaeth rhwng yr Ysgrifennydd Cartref a dirprwyaeth a ffurfiwyd yn Eisteddfod Dyffryn Lliw, dan arweiniad Cledwyn Hughes.

Yr oedd y fyddin hon wedi bod mewn pump neu chwech o'r prif frwydrau diweddaf - brwydrau ag y mae eu henwau a'u hanes yn dra adnabyddus i ni oll, sef brwydrau caerfa Fisher, Wilmington, Dyffryn, Shenandoah, Petersburgh, a Richmond .

Ar lawr y dyffryn, ar ochr y ffordd, roedd y bwthyn bach rhyfeddaf a welwyd erioed - y waliau wedi'u gwneud o fara brith, y to o fara ceirch, a'r ffenestri o siwgwr candi.

Mae'r enw hwn yn sicr yn cyd-fynd â ffurf ddaearyddol Dyffryn Cefni, yn enwedig felly'r rhan ohono sydd uwchlaw Llangefni.

Chwech oed oedd Maggie pan aeth yr afon drosodd gan 'sgubo ymaith pob dim ar wyneb y dyffryn.

Gofynnwyd am awgrymiadau yngl^yn a lle i gadw'r baneri ac yn y blaen, a phenderfynwyd y dylai'r swyddogion wneud ymholiadau yng Nglynllifon ac Ysgol Dyffryn Nantlle.

Newydd adael y cwm cul yr oedd e ac wedi cyrraedd dyffryn toreithiog o feysydd gleision.

Mae'r enwau yno o hyd - Welsh Valley Road, Bryn Mawr, Bala a Cynwyd a Thre'r Dyffryn.

Y tair ysgol yn y cynllun ydy Ysgol Dyffryn Conwy, Llanrwst, Ysgol John Bright, Llandudno ac Ysgol Aberconwy, Conwy.

Wrth adael y ffordd a charlamu i lawr trwy'r pinwydd at gyrrau S-chanf, fodd bynnag, a gweld y dyffryn yn ymestyn o blwyf i blwyf tua'r gorllewin, teimlwn fy mod 'wedi croesi'r Alpau' lawn cymaint a Wordsworth a Robert Jones Llangynhafal, yn dod i lawr y Simplon, gynt.

Nid oedd cymaint â hynny o enwau glowyr yno, nid oedd neb o deulu Nant y Gro, dim un o deulu'r Culheol ac Oakvilla a Thre'r Gât, ond roedd yna enwau dwbwl baril, enwau gyda Syr ac Arglwydd o'u blaen ac ni chollodd yr un o weision y Powell-Dyffryn, a'r Amalgamated Anthracite gyfle i fod yn aelod o'r Byrddau rheoli.