Er mai yn y blynyddoedd 1909 ­ 1915 y cyrhaeddodd y Mudiad Rhamantaidd ei anterth, gyda 'Gwlad y Bryniau', 'Yr Haf' ac 'Eryri', yr oedd y llanw wedi troi yn erbyn Rhamantiaeth erbyn hynny, gan fod darllenwyr wedi syrffedu ar yr awdlau a'r pryddestau hyn a oedd wedi eu lleoli mewn rhyw orffennol chwedlonol, ac wedi syrffedu hefyd ar eirfa'r Rhamantwyr.

Tra yno, gweithiodd yn galed iawn i ennill diploma'r Llyfrgellwyr, - yr A.L A., trwy gyfrwng Cwis Cyfathrebu ac Ysgol Haf Birmingham, - tasg enfawr, a gymerodd flynyddoedd i'w chwblhau.

Ar ambell brynhawn Sadwrn yn yr haf âi â ni am dro i fyny at y Marchlyn am bicnic, ac yno ar lan y llyn adroddai hanesion am arwyr Cymru Fu wrthym.

Dylid sicrhau nad yw'r coed a'r llwyni sy'n wynebu eu haf cyntaf yn cael sychu.

Bydd yr hen dwb golchi sy'n nghefn y ty yn cael ei sbyddu am bryfaid genwair bach rhai rwyf wedi eu casglu'n ofalus drwy'r haf - a dyna fi'n barod am ymweliad â'r Ddyfrdwy i drotio am lasgangen yn ystod y tri mis hwn!

Yr enghraifft a ddenodd sylw yn syth oedd y ffaith fod Victoria 'Posh Spice' Adams a David 'Kicker' Beckham yn bwriadu prynu ty haf yn Abersoch -- lle gyda 64% o dai haf eisioes.

Yn ol un o ysgrifau Williams Parry, yr oedd WJ Gruffydd yn cael ei gyfrif yn 'ddi-Dduw.' Gwyddom hefyd fod bardd 'Ymadawiad Arthur' yn cyfeirio at fywyd yn ddiweddarach fel 'un ias ferr rhwng dwy nos faith.' Ac os clustfeiniwn ar eiriau bardd 'Yr Haf',cawn yng ngodidowgrwydd - yr awdl honno ei dagrau hefyd - sef dagrau pethau, yr ymwybod ag angau, ac a thymp a thempo amser.

Yn ystod Haf byr a ddaw i ardaloedd oer gogleddol y byd, mae'r eira a'r rhew yn diflannu a miliynau o blanhigion, blodau a phryfed yn ymddangos.

Eisteddasom ar gerrig oedd bron o'r golwg dan orchudd o fwsog a chen llwyd wyrdd ac oren a bonion clustog Fair yn argoeli gwledd o liw yn yr haf.

Pan ddeuai'r glaw trwm yn yr haf, byddai'r afon yn gorlifo, gan orfodi cannoedd o deuluoedd i ffoi o'u cartrefi rhag y dwr a'r carthion.

Felly, yr oedd Ioan Evans yn mynd a'i deulu i'r capel ar hyd yr haf am flynyddoedd gan wneud rhyw dair lîg a croesi dwy afon, ac yn y gwanwyn pan fyddai'r eira yn dadmar ar y mynyddoedd, 'roedd yr afonydd yn codi, a chawsom fwy nag un dychryn wrth ei mentro, gan fod yn dŵr yn dod i fewn i'r cerbyd.

I'r plant rhoes Gymru'r Plant, a llyfrau fel Llyfr del, Llyfr Nest, Llyfr Owen, Llyfr Haf.

Haf 1972, Hydref 1985, Gwanwyn 1997. Y ddarlith a newidiodd hanes Cymru.

Gweithredodd gan amharu ar y farchnad dai haf.

Mae'r rhain yn denu trychfilod yn yr haf yn ogystal â'r Nico sydd yn agor pennau'r hadau i chwilio am fwyd.

Ganol haf, a'r haul yn taro'r dyfroedd, ni welwch las tywyllach, disgleiriach, yn unman, ond heddiw llwydaidd, iasoer ydoedd.

Bu'n cynnal gwyl gerddorol yn y Faenol ger Bangor yn ystod yr haf.

Rydym wedi tynnu llun arbennig o olygfa oddi ar yr Ynys ar hwyrnos o haf.

Ie, pysgota penhwyaid a physgota'r lasgangen sydd yn y parsel yma, nid eu bachu'n ddamweiniol achlysurol ym misoedd yr haf pan ar ôl prae arall - ond yn fwriadol systematig pan y maent yn anterth eu nerth.

Dyna ran o arwyddocad parodi Williams Parry ei hun ar ei awdl fawreddog, 'Yr Haf.' Yn 'Yr Hwyaden' y mae'n gwneud sbort am ben y confensiynau hurt a ddaeth i ffasiwn yn sgil 'Yr Haf': y macwyaid, y brodyr gwyn a du, holl gyfarpar yr awdl ramantaidd, a droes yn amherthnasol i'r oes.

Doedd y Cymry yn yr ardal lle y cafodd hi ei magu ddim yn gwrthwynebu tai haf, ac roedd nifer go lew ohonyn nhw o gwmpas: rhai'n perthyn i enwau cyfarwydd megis Mackintosh, Dunlop, a Rowntree, teuluoedd a oedd yn berchenogion ar geir crand a chychod hwylio.

Penderfyniad pwysicaf y cyfarfod oedd cynnal Ysgol Haf y flwyddyn ganlynol.

Ond nid yw popeth yn farw, fe heidia'r adar i'w brigau i chwilio am yr wyau a ddodwywyd gan y trychfilod a fu'n byw yno yn ystod misoedd yr haf.

Fel y nododd Gruffydd wrth adolygu'r ddrama yn Llenor yr haf hwnnw, ffurf newydd ydoedd na chai'r clod a haeddai er ei bod yn 'ymgais onest i dorri llwybr newydd.' Llwybr ydoedd a wyrai oddi ar gonfensiwn drama'r Gegin Gymreig yn null Beddau'r Proffwydi, o ran plot a hefyd o ran syniadaeth gynhaliol.

Cynulleidfaoedd da drwy'r haf a'r gaeaf cyntaf hwnnw, ac yna'n sydyn ym mis Mawrth, nifer fawr o bobl ddim yn eu seddau, a finne'n methu deall beth own i wedi gwneud, beth own i wedi dweud - ai gwir rhybudd Merfyn wedi'r cyfan?

A dyma'i chymar - un gangen eithin dal, a losgwyd yn ddu deryn haf ar erwau Brynhafod.

Fel rhan o Gwrs Cymraeg Ysgol Haf y Dysgwyr cynhelir gig yn y Fic, Porthaethwy ar nos Wener, Mehefin 29.

Dianc cyn dyfod yr oerni yw hanes yr adar a fu yma yn nythu ac yn magu yn nyddiau hir, llawn pryfed, yr haf.

"Hoff gennyf yw ateb y morwr hwnnw o Wlad yr Haf pan ofynnodd Coleridge iddo paham yr oedd wedi mentro ei fywyd i achub dyn na welsai erioed ac na wyddai enw na dim amdano : "Mae amcan gennym tuag at ein gilydd.' Meithrin yr amcan honno yw galwedigaeth greadigol dyn, ac wrth geisio gwneud byd teilwng o frawdoliaeth daw ef ei hun yn deilwng o'i fodolaeth.'

Gobaith y tîm rheoli newydd yw y bydd y gêm gyda Lloegr yn yr haf yn gychwyn patrwm newydd o gemau mwy cyson i Gymru.

Serch hynny, nid yw'r sioeau amaethyddol yr ydych yn ymweld a hwy yn ystod yr haf yn cynnwys dosbarthiadau ar gyfer y bridiau Cymreig yn unig.

Fe'u huriai i ymwelwyr yn yr haf, ond ni yr hogiau lleol fynddai'n mynd a nhw ar y dwr ddechrau'r tymor ermwyn i'w coed chwyddo - eu 'stanshio' nhw ys dywedem.

Ac i ffwrdd i haf arall tua'r de yr aiff adar fel y wennol a'r gôg.

yma, ym misoedd yr haf, byddai rhibyn o raean yn ymestyn o ganol yr afon, ond yn awr yr oedd cryn ddyfnder o ddŵr ^ r yn llyfu erchwyn lleithiog y lan, a rhai o ganghennau 'r helyg o boptu bron, bron yn cusanu wyneb yr afon.

Ei werth yw i storio dþr mewn pridd a chompost; nodwedd werthfawr iawn mewn haf fel llynedd neu i rwyddhau natur pridd cleiog, hynny yw, casglu gronynnau mân pridd cleiog at ei gilydd yn ronynnau mwy er mwyn hyrwyddo sychu tir felly ar gyfer ei drin.

Awdl 'Yr Haf' yw un o awdlau gorau'r ugeinfed ganrif hyd y dydd hwn.

Gallai ei ganiatau greu cynsail i geisiadau eraill cyffelyb ac arwain at dai haf a.y.

Mi fydd yn benderfyniad anodd i Robert ar ôl dweud yn yr haf falle bod ei yrfa ryngwladol e ar ben.

Ymatebodd y cenedlaetholwyr mewn dwy ffordd i ergyd farwol y bleidlais nacaol, ymgyrchu o blaid cael y bedwaredd sianel i Gymru ac ymgyrchu yn erbyn problem gynyddol y tai haf.

Dywed y capten dros dro, Adrian Dale, y byddai'n hwb mawr i'r tîm tasai James yn gallu wynebu Gwlad yr Haf yng Nghaerdydd yfory.

'Yn aml iawn, mae chwilio ar y We yn Gymraeg wedi bod yn broblematig,' meddai Elin Haf Gruffydd Jones ar ran Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, 'ac mae'r Chwilotydd yn datrys y broblem mewn ffordd ddyfeisgar a syml.

Yn ystod sesiwn yr haf safai'r defnydd o'r Gymraeg ar 12.1% ond erbyn sesiwn yr Hydref (hyd 23 Tachwedd) roedd y defnydd o'r Gymraeg wedi disgyn i 10.8%. Efallai ar yr wyneb nad yw hyn yn ymddangos fel dirywiad sylweddol.

Ond bum hefyd ar ei gopa ynghanol mwynder haf a pherarogl y grug a blodau'r uchelfeydd.

Fe yw'r ffefryn i arwain y garfan uwch i Japan yr haf nesaf.

'Yr wyf yn cofio yn dda un prynhawn Sadwrn pai yn yr haf,' meddai, 'bod fy ewythr Dafydd Caeglas, yr hwn oedd yn ddyn effro a blaenllaw iawn gydag addysg yn yr ardal, yn sefyll yn nrws yr offis ac yn cynnig fod y gweithwyr yn talu ceiniog yn y bunt at roi ysgol i'r plant.

Yn Ysgol Haf y Weinidogaeth Iacha/ u yn Aberystwyth y gwelais i am y tro cyntaf berson yn cymryd arddodiad dwylo dros berson arall a oedd yn glaf.

Yn wir defnyddir y planhigyn yn helaeth yno Yn yr haf mae modd defnyddio'r dail gwyrdd mewn salad neu wedi eu coginio Ac yn y gaeaf ar ôl tyfu'r chicons gellir coginio'r gwraidd fel y gwneir yn gyffredinol yn Ffrainc.

noswyl haf oedd hi yr oeddynt i gyd yno ymdroellai'r gwynt yn ddiog drwy'r þd

Flynyddoedd yn ol, wrth aros yn Aberystwyth am wythnosau o ymchwil yn ystod yr haf, deuthum i adnabod Parry-Williams yn bur dda.

'Mae wedi bod yn dymor siomedig - mae'r haf i ffwrdd gynnon ni a rhaid i ni weithio'n galed ac edrych ymlaen i'r tymor nesa.

uwchlaw'r mor) o Durrboden ger Davos i S-chanf (ynganer tsi-tsianff) yr haf blaenorol, fodd bynnag.

Pleser digymysg oedd eistedd ar y staer yn y tþ lle 'roeddwn yn aros i wrando ar John Nicholas yn canu'r piano ar ryw noswaith dawel o haf yn y dyddiau cyn y rhyfel diwethaf.

Williams Parry, ennill gyda'i awdl ' Yr Haf' ym Mae Colwyn ddwy flynedd ynghynt, dyma un arall o'r to ifanc cyffrous newydd yn ennill ei gadair gyntaf ac yn creu hanes.

Yn dilyn yr haf tesog daeth gaeaf gerwin.

Gyda'r nos yn yr haf byddai'r meinciau i lawr ger Penycei yn llawn o ddynion mor, pawb a'i bibell yn ei ben yn hel atgofion am hynt a helynt cychod a llongau.Clywid enwau llefydd fel Valparaiso, Taltal, Callao, Buenos Aires, Cape Town, Hambro a Genoa yn amlach o lawer na llefydd fel Pwllheli a Chaernarfon.

Bu'r traffig trwm drwy'r pentref, yn enwedig yn yr haf yn bryder mawr i'r trigolion, ac yn beryglus iawn lawer tro.

Yr haf hwnnw, penderfynodd y pâr fynd ar wyliau i Sbaen, a doedd byw na marw gan yr hen wraig na fuasai hithau yn cael mynd i'w canlyn.

Mae yn ganol haf yma - dyddiau poeth difrifol - ddoe gydag echdoe bron yn gant, heddiw dipyn bach o awel.

Yr oedd traddodiad o gynnal Ysgolion Haf i hybu agweddau ar y diwylliant Cymreig yn - bod eisoes, a naturiol oedd i'r pwyllgor ddewis ffurf o'r fath.

Ar noson y trawsnewid o un hanner o'r flwyddyn i'r llall, yr oedd nerthoedd goruwch-naturiol yn cael tragwyddol heol, felly amser i gymryd gofal yn ogystal ag i lawenhau yn nyfodiad haf oedd Calan Mai.

Cwilt pobol ddiog yw'r cwilt erbyn hyn a'r clytiau o las Gwanwyn a melyn Haf ac aur Hydref wedi mynd yn fawr ac yn ychydig, a'r tractorau a'u gwehyddion a'u casglwyr silwair a'u combeiniau yn llusgo hyd yr erwau agored fel chwilod mawr, boliog yn ysu'r cnydau.

Fydd yno'r un tenant, mi fydd y tŷ yn dŷ haf ac yn ganolfan i bysgotwyr a saethwyr.

Byddwn yn aml yn mynd gyda'r pysgotwyr ben bore, tua phump o'r gloch fel arfer yn yr haf i ddal mecryll.Dysgais y gamp o ddal pollock a sut i 'redeg rhwydi' a dal sgadan hefyd.

Mae'n debyg fod costau petrol a'r ofnau yn sgîl llosgi rhai tai haf wedi helpu ymhellach yn y cyfeiriad hwn.

Pob parch i bawb sy'n cael Cerddi'r Gaeaf at eu chwaeth (ac 'rwyf innau yn eu mysg) ond yr un parch i'r rhai y mae eu barn yn amau'r clod a roir i 'Awdl yr Haf' ('rwyf ymysg y rheini hefyd).

Bydd Cymru'n cynnal rownd o gyfres rygbi saith-bob-ochr y byd yr haf nesa.

Bydd dewiswyr y Llewod yn cyfarfod heddiw i ddethol y 37 fydd yn mynd i Awstralia yn yr haf.

Llosgid darnau o goed megis ffawydd, gwern, helyg a derw yn araf ac yn fud mewn pyllau mawr caeedig dros amser hir yn yr haf i gynhyrchu tanwydd ar gyfer y diwydiant haearn a diwydiannau eraill.

Y tu cefn i'r straeon doniol, mae yna ochr arall ac, wrth fynd i ffilmio mewn gwersyll haf i blant mwya' addawol y wlad, y cefais i fy mhrofiad mwya' ysgytwol yn Libya.

Eira a barrug trwy Chwefror, poeth trwy'r haf.

Wrth i bobol fynd ati i baratoi ar gyfer eu gwyliau haf mae dermatolegwyr yn rhybuddio pobol am beryglon torheulo.

Poblogaidd dros ben oedd y teithiau ar nosweithiau'r Haf a drefnwyd gan Vernon Thomas, Coedrhyd, Pentwyn.

Ond yn sydyn, dechreuodd wichian yn afreolus wrth i'w frychau tywyll welwi fel brychni'r haf yn y gaeaf.

Erys gwledd i'r synhwyrau o'n blaenau wrth gerdded tua phen pella'r trwyn, ffresni tyfiant ifanc y gwanwyn, aeddfedrwydd cynnes y rhedyn a'r eithin ar bnawn o haf, lliwiau machlud tanbaid yr hydref ac awyrgylch gysglyd y gaeaf yn aros y deffro cyfarwydd, gyfareddol.

Fuasai neb yn debygol o ddod o hyd iddo yno, gan na fyddai neb bron yn mynd i'r ynys, heblaw yng nghanol yr haf.

BYDD Hollywood yn dod i Gwynedd dros yr haf, wrth i dwy 'blocbystar' gael ei filmio yma.

Yn 1999 dychwelodd eto i dreulio'r haf gyda Cassie a chafodd 'fling' gyda Dic Deryn.

Y flwyddyn ganlynol yn Ysgol Haf y Weinidogaeth Iacha/ u yn Aberystwyth, cymerais fendith dros ferch bedair ar ddeg oed a fu'n dioddef ers rhyw ddeng mlynedd gan ffurf ar y cryd cymalau a enwir ar ôl Syr George Frederic Still - y gŵr a wnaeth ymchwil yn y maes hwn - yn Salwch Still.

Mae'n debyg mai patrwm y tywydd yn ystod Mehefin a ddywed wrthym a ydym yn cael haf cynnar neu hwyr.

Ond bydd y ddau'n ffit ar gyfer eu teithiau haf, y naill gyda'r Llewod, y llall gyda Chymru.

mynd yn nos o gwbwl yn y rhan honno o orllewin Iwerddon yr amser hwnnw o'r flwyddyn - sef canol haf.

Un gwahaniaeth gwerth tynnu sylw ato yw bod yna amryw o arwyddion o ddiwedd yr haf a dechrau'r gaeaf yng Ngwlad Pþyl yn darogan y tywydd ymhell i'r flwyddyn ganlynol.

Gobeithiaf y bydd yn damaid bach i aros pryd ac yn ddigon i godi blys ar y darllenydd i fynd ati i chwilota drosto'i hun yn nechrau'r haf.

Fe gyhoeddir yn swyddogol amser cinio mai Graham Henry fydd hyfforddwr y Llewod ar y daith i Awstralia haf nesaf.

Y fwyaf oedd Reading a Leeds yr haf diwethaf.

Addas i'r haf yw'r cawl oer a wneir o stribedi betys, sug oren, iogurt a dŵr cyw iar.

Fe fu'n cynnal Dosbarth Allanol yn Nhalgarreg am flynyddoedd, ac fe fu'n arferiad ganddo draddodi 'darlith haf' ar ben yr hen odyn galch ar draeth Cwmtydu, bob mis Awst.

Mae'n cyhoeddi cyfrol o Drafodion (mae cyfrol 1999 ar gael yn awr) ac yn cynnal tri achlysur arbennig pob blwyddyn- Cyfarfod y Gwanwyn, gwibdaith yr Haf a'r Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol gyda siaradwr gwadd.

Er bod y dyddiau'n prysur fyrhau roedd yr haul yn dal i dywynnu gwres yr haf drwy'r ffenestri.

Cafwyd adroddiadau dyddiol o'r Gelli yn ystod yr wyl yn May in Hay ac ar gyfer y ddadl flynyddol Debate at Hay a ofynnodd sut y mae Cymrun bodlonir disgrifiad Cool Cymru. Bu cyflwynwyr eraill BBC Radio Wales ar daith hefyd gydag Owen Money yn ymddangos mewn amrywiaeth o leoliadau ar gyfer Sioe Deithiol Haf BBC Radio Wales a Kevin Hughes, sydd fel arfer yn cyflwynor sioe siartiau wythnosol gyda gwestai enwog a phosau, yn mynd âi babell i wyl Glastonbury yn Carry on Camping.

Porfa las yn Ionawr, bydd bwyd yn brin yn yr haf.

Profiad bendithiol i gapel llawn oedd hynny, yn arbennig pan adroddodd Lowri Haf Morgan brofiad y bobl ifainc eu hunain.

Marw i fyw mae'r haf o hyd.

Ond mae'n brydferth yn yr haf hefyd.

Ni chawsom wyliau yr haf hwnnw, felly dyna benderfynu'n sydyn y buasai pythefnos ar y cyfandir yn gwneud lles i ni er ei bod yn ddiweddar yn y flwyddyn.

Meddyliais am ei gysuro wrth sôn am yr hyn ddigwyddodd i mi a'm gwraig yr haf hwnnw ddwy flynedd yn ôl.

Yn ystod yr haf, cyhoeddir Ystadegaeth Elfennol (Gwasg Prifysgol Cymru) gan y Dr Gwyn Chambers sydd yn ddarllenydd yn Adran Fathemateg Coleg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor.

Byddai yn arfer mynd i lan y mor i Madryn am rai wythnosau yn yr haf.

Ar hyn o bryd mae Mrs Freeman yn byw y gaeaf gyda Rita yn Trelew, ac yn ystod yr haf, ar y ffarm gyda Homer.

Ar ddiwedd arholiadau'r haf gofynnwyd i mi ddechrau cymryd fy nhro ar organ Capel Seion, ond teimlwn y byddai'n fuddiol i mi gael practis go iawn arni'n gyntaf.