Ymwelodd â'i bapurach pwysig â Gilfach-yr-haidd a Gwybedog, â Brynmeheryn a Ffosywhyaid, â Llawr-y-dolau ac â Ffynnon Dafydd Bevan.

Gorweddai yn ei gwely bach pren mewn twll yng nghlawdd y cae haidd yn troi a throsi, yn ysu am weld golau dydd.

Ond nid felly mae hi hefo'r haidd.

Rydw i'n eu cofio nhw i gyd: Hugh Cae Haidd, Wil Pant, Shem Pandy, Wil Jones Happy Valley, Ifan Morgan, Ellis Nant, Wil Thomas Bryn Hyfryd, Rolant Gruffydd Felin Hen a William Ifans Glasgoed.

Rhwng hyn a llai yn cael ei dyfu'n gyffredinol trwy'r cynllun neilltuo tir fe fydd haidd gwanwyn yn brin y gaeaf nesaf ac felly hefyd y gwellt sydd yn bwysig i ffermwyr yr ardal yma.

Cyrhaeddodd y gog eisoes a gelwir haidd wedi ei hau'n ddiweddar, ac felly'n gildio'n wael, yn haid y gog.

Mae potensial haidd yn nhermau cynnyrch yn lleihau o gant i gant a chwarter yr erw am bob wythbos o oedi yn yr hau ar ol dechrau Mawrth.

Mae gwyddonwyr modern wedi datrys dirgelwch y dynion a droes yn fleiddiaid - caed yr ateb mewn rhywbeth mor ddiniwed â gwenith, haidd a barlys.

Rwy'n cofio pwyllgorau'r eisteddfod gyda'r hen Evans Gilfach- yr-haidd.

meddai wrthi ei hun, ac o, oedd, - roedd pryd o rawn haidd yn syth o'r cae yn flasus dros ben hefyd." "O, mi wnes i fwynhau'r chwedl yna, hen ŵr," meddai un o'r genethod.

Ryw noson, a Rondol ar waelod y grisiau cefn heb yr un ddima i godi'r glicied, fe gredai yn y cyflwr hwnnw mai yn ei wylltineb y creodd y Creawdwr gors Bodwrog, ond ei fod wedi dod ato'i hun pan greodd feysydd haidd yr ardal, a esgorodd ar y wyrth o fedru gwneud cwrw; ac fe gydsyniodd a fo'i hun nad oedd yn iawn fod yr hyn a elwir yn ddim yn medru sefyll rhyngddo fo a'i beint.

Byddi'n ei fwyta yn deisen haidd wedi ei chrasu yng ngŵydd y bobl ar gynnud o garthion dyn.

Cymer iti wenith a haidd, ffa a phys, miled a cheirch, a'u rhoi mewn un llestr, a gwna fara ohonynt; byddi'n ei fwyta yn ystod y tri chant naw deg o ddyddiau y byddi'n gorwedd ar dy ochr.