Daeth pobl yr ardal i wybod am yr helynt, a chynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus lle y pasiwyd yn unfrydol gan lywodraethwyr a rhieni'r ysgol i bwyso fod Waldo'n cael cadw ei le.

Yn y diwedd, fe gymodwyd rhwng Morgan ac Evan Meredith gan neb llai na Syr John Wynn o Wedir, y bu priodas ei frawd ieuengaf ag aeres Maesmochnant yn achos effeithiol yr holl helynt, ac am ychydig flynyddoedd fe fu tawelwch cymharol yn Llanrhaeadr, fel y buasai yn ystod blynyddoedd cyntaf trigiant Morgan yno.

"On'd does rhyw helynt o hyd?

Gallai'r ysgub, meddai'r gwiddon fod yn 'beryglus yn y dwylo anghywir oherwydd y nerth sydd ynddi.' Ymddengys i'r helynt achosi cryn bryder i rai o drigolion y pentref a dywedir bod ambell un wedi mynd cyn belled â gosod y Beibl yn ffenestri eu cartrefi er mwyn dadwneud unrhyw niwed.

Ond doedd ei drafferthion o yn ddim o'i gymharu âr helynt y mae cwmni wisgi o'r Alban wedi ei thynnu yn ei ben yn Awstralia.

Roedd yn ŵr golygus iawn a dechreuodd carwriaeth rhyngddynt a barodd dipyn o helynt.

Yn yr adran gyntaf y mae edafedd nifer o hanesion yn ymwâu trwy ei gilydd wrth i'r olygfa symud o lys Arthur yng Nghaerllion-ar-Wysg i Gaerdydd ac i helynt Edern ap Nudd.

Bu'r helynt yn destun cyffro cenedlaethol oherwydd gorfodi'r wyth i sefyll eu prawf yn Llundain...

Mi faswn wedi rhedeg y bore yma, ond mae rhywbeth ar yr hen fuwch yma." "Tewch chitha." "'Does dim llawer o helynt.

Mae Cymdeithas yr Iaith yn gwrthod addo i beidio â chodi helynt yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Faint well oeddynt o godi helynt a dyfod allan ar streic, onid oedd nerth Undeb tu cefn iddynt?

Maent yn dechrau gydag ychydig o bowdr, ac yn naturiol roedd raid i un fynd i nôl y powdr i'r magazine, lle'r oedd goruchwyliwr yn ei rannu, a llawer helynt a fu yn y fan honno eto.

Bu'r helynt yn foddion i hyrwyddo cylchrediad y Traethodau i'r Amseroedd, fel y gellid disgwyl, ond cynyddodd y gwrthwynebiad i'r mudiad.

Achos yr holl helynt oedd y sgubell a gedwid gan y cwpl ifanc yn seremoni%ol o flaen eu ty ac roedd rhywun neu rywrai wedi'i dwyn.

Yr oedd dau o blant eraill ar yr aelwyd erbyn y Nadolig nesaf a ddaw i'm cof, ac fel pob bore Nadolig lle mae plant bydd helynt a stŵr a llanastr yn dilyn ymweliad Siôn Corn.

Roedd yn þr golygus iawn a dechreuodd carwriaeth rhyngddynt a barodd dipyn o helynt.

Tân yn lladd 40 yn stadiwm bêl-droed Bradford, a hwliganiaid pêl-droed yn creu helynt yn stadiwm Heysel, Brwsel, lle'r oedd Lerpwl yn chwarae.

Ond mae helynt y dyfarnwyr yn parhau.

Fe sylweddolodd yn syth mai diffyg yr elfen hanfodol copr oedd wrth wraidd yr helynt.

Nid dyma'r tro cyntaf iddo fo gael helynt efo dyfarnwr y tymor hwn.

Gyda'r nos yn yr haf byddai'r meinciau i lawr ger Penycei yn llawn o ddynion mor, pawb a'i bibell yn ei ben yn hel atgofion am hynt a helynt cychod a llongau.Clywid enwau llefydd fel Valparaiso, Taltal, Callao, Buenos Aires, Cape Town, Hambro a Genoa yn amlach o lawer na llefydd fel Pwllheli a Chaernarfon.

Ynghanol yr helynt hon y cyflawnodd Morgan waith mawr ei fywyd, sef cyfieithu'r Hen Destament (ac eithrio'r Salmau) a'r Apocryffa o'r newydd i'r Gymraeg, a diwygio cyfieithiadau William Salesbury o'r Salmau a'r Testament Newydd - fel y clywsoch yn gynharach fore heddiw, fe gafodd Salesbury beth help gyda'r Testament Newydd gan Richard Davies a Thomas Huet.

Does yma ddim croeso ichi ar ôl yr helynt hwyr a wnaethoch tro blaen.

Wedi dadansoddi helynt y claf byddai'n ei hysbysu o'r moddion y bwriadai eu paratoi ar gyfer y salwch.

Roedd hi wedi goroesi pob helynt a glynai'r genedl wrthi o hyd am mai hi oedd 'iaith ein llên', 'iaith ein cartref' ac 'iaith ein crefydd'.

Aeth eu helynt yn destun sylw gwlad, a'r papurau newydd a'r radio a'r teledu yn boen beunyddiol iddynt.

Wedi darfod tyllu, byddai'r tyllwr yn mynd â'i ebillion oedd wedi colli min erbyn hyn i'r efail i'w hogi, felly gwelwch fod angen gof yn y chwarel, a llawer yw'r helynt sydd wedi bod yn yr efail rhwng y gof a'r gweithwyr, fel y cawn sôn ymhellach ymlaen.

Ei gred, fel amryw o'i gyfoeswyr, oedd fod y Gymraeg yn tarddu o'r Hebraeg ac y gellir olrhain ei tharddiad yn ôl i'r cymysgu ieithoedd a ddigwyddodd adeg helynt Twr Babel.

Arwydd o dywydd garw iawn medd y rhai sy'n gwybod helynt yr adar, pan ddaw yr ymwelydd hwn atom yr holl ffordd o Siberia bell.

Disgrifir yr helynt ar fuarth Pen y Bryn gyda chryn afiaith, yn enwedig y modd y caiff yr arwerthwr a'r Saeson eu hannos gan y dorf.

Gresyn na fyddent wedi ymchwilio i'r mater cyn codi helynt!

Cafodd Cymru wybod y manylion, a hyd y gwn, nid yw gwrthrych yr helynt yn ddim llai ei barch erbyn heddiw.

Byddai'n rhaid i Symons chwilio am amgenach esboniadau dros derfysg cymdeithasol fel helynt Beca yn yr ardaloedd gwledig.

Mae'n ymddangos y byddan nhw'n cefnogi'r Prif Weinidog, ond yn argymell maddau i arweinydd y coup" os bydd yr helynt yn dod i ben yn heddychlon.

Ceir disgrifiadau manwl yn adroddiadau swyddogol y cyfnod, a hefyd mewn llyfrau a gyhoeddwyd yn ddiweddar, megis llyfr ardderchog Robert Hughes the fatal shore, ac o diddordeb arbennig i ni'r Cymry astudiaeth fanwl Deirdre Beddoe o hynt a helynt y carcharorion benywaidd o Gymru, Welsh Convict Women, a llyfr Dr Lewis Lloyd, Australians from Wales.

I'r ychydig a weithiai yn y Blaid, wrth gwrs, yr oedd ei helynt a'i delfrydau yn llanw eu bryd yn llwyr o ddydd i ddydd.

Ni bu raid iddo aros yn hir cyn gweld ei bod hi'n helynt yn y llys.

Oni chlywodd ei dad yn bytheirio ganwaith ac yn glafoerian ar ôl clywed am helynt felly ar y teledu neu ddarllen amdano yn y papur.

Yn nyddiau'r Gwlff unwaith eto, fel y gwelodd y gohebydd Cymraeg Guto Harri, roedd adroddiadau'n aml yn ymwneud â hynt a helynt y newyddiadurwyr ac yn codi o'u cynnwrf nhw ynglŷn â'u rhan yn y digwyddiadau.

Mae helynt cyffuriau eisoes wedi codi ym Mhencampwriaeth Cwpan Rygbi Cynghrair y Byd.

Ae yntau yn ddyn bach mor ddistaw." "~ae'n ddrwg gen i ddweud wrthych chi, Mrs Williams," meddai'r arolygydd, "ond nid dyma'r tro cyntaf i Twm Dafis fod mewn helynt gyda'r heddlu." "Be!

Ar y naill law does yna ddim amheuaeth fod taflu poteli yn rhywbeth plentynaidd ac eithriadol o beryg ond, ar y llaw arall, gellid dadlau fod canu'n Saesneg o flaen cannoedd o fyfyrwyr Cymraeg yn gofyn am helynt.

Aeth y tu allan i'r gwersyll i geisio'i ddiddanwch, ac yn ôl y si (ac anaml iawn y byddai'r 'si' yn ddi- sail), yr oedd mewn helynt dros ei ben a'i glustiau.

Ond parhau fydd helynt y dyfarnwyr - ac yn y prawf hwn Lloegr sydd wedi cael y lwc i gyd.

Helynt y criw wrth iddynt fynd ati i addurno.

'Roedd y beirniaid wedi cael digon ar barodrwydd y beirdd newydd i drin pynciau fel y nwydau rhywiol, yn enwedig ar ôl helynt 'Atgof' Prosser Rhys, a dyna un rheswm pam y gwrthodwyd cadeirio Gwenallt.

Fu erioed y ffasiwn helynt.

Cododd helynt mawr yn sgil pregeth o'i eiddo ef ar Ddatguddiad xxii.

Mewn ymgais i atal y Palestiniaid rhag manteisio ar gyfnod o ryfel i greu rhagor o helynt, cafodd pawb ar diroedd y meddiant eu cyfyngu i'w cartrefi am bedair awr ar hugain y dydd, am ddyddiau ar y tro.

Dyna felly a gaed yn y ddrama - dilyn hynt a helynt dwy chwaer oedd wedi troi eu cefnau ar ei gilydd ers deng mlynedd ac yn dychwelyd i ymweld â'u mam oedd yn dioddef o afiechyd.

Ac, wrth gwrs, doedden nhw ddim mewn sefyllfa i godi helynt.

"Wn i ddim beth rŷch chi'n ei feddwl wrth 'helynt neithiwr'.

Gwnaed brecwast yng nghefn y tŷ lle roedd tân dan do ond ymhen ychydig funudau roedd helynt mawr y cogydd yn chwifio ei ddwylo ac yn dweud mai canibaliaid oedd yn byw yn Buganda a'r llall yn gweiddi nerth ei lais ar y cogydd mai ef a thylwyth y Jaluo yn Kenya oedd y canibaliaid.

Prynais yno hefyd rai o lyfrau Mordaf Pierce a gwþr llengar eraill o sir Aberteifi; cefais yno gannoedd o lyfrau yn ymwneud â sir Feirionydd o gasgliad Edward Griffith y llyfrbryf, Dolgellau, ac yno, yn ddiweddar, deuthum ar draws set gyflawn o gopi%au o'r "Undebwr" papur Tori%aidd a gyhoeddid yn sir Aberteifi adeg helynt Iwerddon.

Galwyd milwyr i setlo'r helynt a gododd ar achlysur praw arweinwyr y gweithwyr, a saethwyd pedwar o'r dorf a ymgynullasai - dau ddyn a dwy wraig.

Ar y dechrau un, roedd nifer o aelodau a oedd yn wrthwynebus i'r iaith yn codi helynt fod y cyfieithu ddim yn gywir er mwyn tanseilio defnyddio Basgeg yn Senedd.

O flaen y trên roedd Pont yr Undeb, lle y rhuthrodd aelodau o'r pwyllgor Streic o Ysgol y Gweithfeydd Copr wedi iddynt glywed am yr helynt.

(Teg yw dweud i helynt y cefn gilio'n llwyr o dan ei ofal.) A dyna'r canol bore hwnnw gartre, a ninnau'n cael te ddeg.

Ond effeithiodd yr helynt yn ddirfawr ar Newman ei hun.

'Ie'n wir,' meddai Iestyn, 'mi fyddai'n helynt i hynny ddrysu popeth heno eto.

"Cei yrru neges ar y radio i longau eraill i ddweud am yr helynt," atebodd ei gapten.

"Well i chi fynd, hogia neu fydd 'ma ddim ond helynt.

Erbyn hyn nid yw fawr o bwys beth oedd achos yr helynt lleol ond gallaf sicrhau pawb nad cyflog yr Ysgrifennydd Cyffredinol oedd asgwrn y gynnen o gwbl.

Tro Ieuan Griffiths oedd hi i gael affêr gyda Lisa y tro hwn ac unwaith eto llwyddodd Lisa i greu helynt diangen.

"Wyt ti'n cofio Ann yr hen Gyrnol yn ein holi ni adeg Helynt Beca slawer dydd?

I'm syndod, fe ddeuthum i deimlo'n dadol iawn, a chymryd diddordeb ym manylion distadlaf helynt gwraig a phlentyn nas gwelswn erioed.

Ychydig flynyddoedd ar ôl sefydlu TG4 y mae cynulleidfa'r sianel wedi cyfarwyddo a phêl-droed Sbaen, dilyn hynt a helynt cyfreithwyr Amsterdam, a chael blas ar haute cuisine y gwledydd pell.

Dyna pryd y dechreuodd yr helynt.

Gwelais gario cenedlaethau o blant a llawer o gysur a helynt hefyd.

Roeddech chi'n chwilio am helynt.

Yng nhgwrs yr achos hwnnw bu raid i Forgan gyfaddef ei fod yn mynd o gwmpas gyda dagr neu bistol dan ei gasog rhag ofn i Evan Meredith a'i bliad ymosod arno, a'i fod hefyd unwaith wedi rhoi a 'little flick or pat upon the chin or cheek' i'w fam-yng-nghyfraith pan oedd hi'n annog ei weision i ymosod ar rai Evan Meredith; ond fe wadodd yn bendant holl gyhuddiadau mwy sylweddol Meredith, a'm barn i am eu gwerth yw ei fod wedi ymddwyn trwy'r holl helynt gyda chryn ymatal a graslonrwydd, er ei bod yn gwbl amlwg hefyd fod elfen gref o ystyfnigrwydd yn perthyn iddo.

Ac eto, y tu allan i'r stribedi culion o olau trydan a ddihangai rhwng y llenni duon dros y ffenestri, roedd y byd mawr yn dywyll a dieithr, yn llawn ofnau am yr hyn a ddeuai yfory drwy law'r postman am hynt a helynt plant y plant a aeth i ffwrdd i Affrica, i'r Dwyrain Pell ac i bob man lle ceisiai Prydain Fawr ddal rhyw afael ar ei thiroedd ar hyd a lled wyneb y ddaear.

I gloi'r noson, felly, cafwyd ambell i gân gan Maharishi... wel, pump a dweud y gwir, achos fel mae pawb yn gwybod, bellach, mi fuo na gryn helynt ar y noson am fod rhai aelodau o'r gynulleidfa yn gwrthwynebu i'r hogia ganu'n Saesneg.

Yn dilyn yr helynt hwn bydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg pan gyfarfyddant nesaf yn ystyried eu hymateb os na fydd ffurflenni cyfrifiad 2001 yn drwyadl ddwyieithog i bob ty.

"Mae helynt neithiwr yn y gorffennol.

Mi fu+m i'n rhy barod bob amser i roi ffordd i eraill er mwyn heddwch; rhyw osgoi helynt neu ofn brifo pobl þ hwyrach mai dyna ydoedd.

Ni wnâi Mam lawer o helynt dros y Nadolig ar wahân i wneud cyfleth triog, torth frith a phwdin.

Yn ystod y drafodaeth byrdwn cyfraniad rhai o'r aelodau oedd adrodd hanesion a dyfalu am hynt a helynt yr iaith yn eu hardaloedd eu hunain.

Nid gormod dywedyd bod y Saint, yn ôl syniadaeth a chredo'r bobl, megis angylion, a phrin y gellid meddwl am na helynt na thrafferth na llafur, na ellid mewn rhyw fodd alw cymorth y Saint ato a hynny'n bur effeithiol.

Roedd un yn briod ag Iddew ac yn byw ar un o'r kibbutz; roedd y llall yn briod â Phalestiniad ac yn byw ym Methlehem ynghanol yr helynt ar y Lan Orllewinol.

Dene'r bachgen ene yn mynd i'r college; ond mi fydde yn llawer ffitiach iddo aros gartre a helpio Miss Hughes os oes rhw deimlad ynddo.' ' ``Neiff Rhys Lewis ddim meddwl, tybed, am adael Miss Hughes yn yr helynt y mae hi ynddo yrŵan?

Cyn hir aeth yn helynt rhwng Ynot Benn a'i wraig, a gwyddai pawb mai ar Ynot roedd y bai am fod yn gas ganddo wynwyn.