Yr oedd Normaniaid yn Sir Henffordd tua chanol yr unfed ganrif ar ddeg ac yr oedd Henffordd yn dref bwysig.

Yr adeg honno ymestynnai o sir Benfro i rannau o siroedd Trefaldwyn a Henffordd, gan gynnwys o fewn ei ffiniau bron hanner arwynebedd Cymru.

'Mari Graham Moss' oedd ei henw iawn, 'Mrs Maria Graham Walwyn' wedi iddi briodi a Harry Walwyn, ymfudwr i Gymru o Barthau Sir Henffordd.

Yn y cyfnod bore, ymestynnai'r wlad a elwid yn Forgannwg o Abertawe i'r afon Wy, a chynhwysai Erging ac Ewias, sydd bellach yn rhan o sir Henffordd.

Cofiaf rai blynyddoedd yn ol, mewn cinio ym Mangor, wrando ar y gŵr gwadd sef Richard Lloyd, cyn Organydd Eglwys Gadeiriol Henffordd ac yn ddiweddarach Durham, sydd yn awr wedi ymddeol ac yn byw ym Mhentraeth, Mon, yn cofio ei wyliau pan yn fachgen yn Llangairfechan ac yn mynd i un o ddatganiadau Ffrancon a hefyd yn cofio ei garedigrwydd drwy ganiatau iddo ymarfer ar organ wych Eglwys Crist.

Er mor agos at fy nghalon yw'r wlad - ac ni fynnwn er dim fyw yn unman arall - byddaf ar brydiau'n teimlo fy maich yn ysgafnhau wrth deithio tua'r dwyrain a chael rhodio daear gysurus Henffordd neu Amwythig.

Yna dechreuodd myneich Abaty Dore, dros y ffin yn Swydd Henffordd, gadw defaid ar Fynydd Epynt ar gyfer y masnach gwlân.

Bod Esgobion Henffordd, Tyddewi, Llanelwy, Bangor a Llandaf a'u Holynwyr i drefnu ymhlith ei gilydd .

Byddai arfer mynaich y de-ddwyrain o dreulio amser yn Lloegr yn esbonio pa mor rhwydd y daw Kent, yn hytrach na Chaint, i feddwl ein hawdur, er iddo ddefnyddio'r ffurfiau Cymraeg Henffordd a Rhydychen.

Deuai tyrfaoedd o Wlad yr Haf, sir Gaerloyw, sir Henffordd, Maesyfed a Morgannwg, heb sôn am Gwent ei hun i wrando arno.