Yn wir mae lle i gredu mai'r un gūr ydoedd â Llywelyn ab y Moel, y bardd a'r herwr a fu'n bleidiwr selog i Owain Glyndwr.

I lawr wrth yr afon gyferbyn â'r ogof mae Cam Lewsyn, dan bentan o graig, un o bobtu'r afon lle y gallai'r herwr lamu dros Irfon i ffoi rhag ei elynion.

Pam roedd Owain ei hun yn barod i adael ei deulu a'i gartref cysurus yn Sycharth i fentro byw fel herwr a gwrthryfelwr?

Daeth tri herwr ar ddeg ar eu gwarthaf ger Bwlch y Clawdd Du ond fe laddodd Gwaethfoed y cwbl a chodi carnedd dros eu cyrff.

Dyma gynefin yr herwr Lewsyn ap Moelyn y clywir llu o chwedlau amdano yn y gymdogaeth.