Ond llenor yn unig a fedrai ysgrifennu Cartrefi Cymru, neu'r ysgrif honno "Fy Nhad" yn Clych Atgof.

Mae deng mlynedd wedi mynd heibio er pan enillodd Alun Jones Wobr Goffa Daniel Owen gyda'i nofel Ac Yna Clywodd Swn y Mor, ac roedd cyhoeddi'r nofel honno flwyddyn yn ddiweddarach yn garreg filltir go bendant yn hanes y nofel Gymraeg.

Deng niwrnod i'r dydd fe deimlais anesmwythyd yn ochr dde fy nghefn, a'r noson honno fe'm dihunwyd yn sydyn gan frathiad o boen yn ochr fewnol fy morddwyd.

Onid gwell, yn lle'r ysgol honno o fil o blant, fyddai cael tair ysgol lai gyda rhyw drichan disgybl yr un?

Falle bod y ffaith fod yr elfen honno mor gref ymysg yr Americanwyr wedi effeithio arno.

Er na fu'r gyfres honno yn llwyddiant mawr, aeth Ioan ymlaen i ymddangos yn Hornblower a Titanic ymysyg pethau eraill.

Mae prif thema La Queste a Perlesvaus yn sylfaenol debyg, ac yn sawru o Gristnogaeth asetig: er mai marchogion llys Arthur yw'r gorau yn y byd, mae eu diffygion moesol yn eu rhwystro rhag cyflawni'r gamp uchaf oll a chanfod y Greal; cedwir y fraint arberlnig honno i farchog ysbrydol a moesol berffaith, sef Persifal (cefnder cyfandirol Peredur y traddodiad Cymreig) yn Perlesvaus, a Galaad neu Galaath (sy'n fwy cyfarwydd bellach fel Galahad), arwr newydd sbon a ddyfeisiwyd yn arbennig ar gyfer y dasg yn La Queste.

Dyna'r foment y teimlodd Kate bach, morwyn Tyndir, un o'r teithwyr, y byddai hi wedi bod yn ddoethach iddi fod wedi gwrando ar gyngor ei mam a hepgor y Palladium y noson honno.

A dyna'r siaced law ddibwrpas, ddiystyr honno, y math a wisgai pobl o'i oed e, mae'n siŵr, er mwyn peidio teimlo'n noeth allan ar y stryd.

Dere, mae'n well i ni fynd o 'ma, yn glou.' Ar y bws y noson honno y clywodd Ifan sut yr oedd Gary wedi poenydio'i ffrind hyd nes iddo daro'n ôl.

Ni pharodd y berthynas honno'n hir iawn chwaith ac aeth Dic i yfed yn drwm.

Ond roedd yr awr honno ar wawrio.

Ond yn gyffredinol, profodd chwaraewr fel Scott Gibbs ei fod yn ymgeisydd chwyrn a theg a dylsai gael ei farnu ar y dystiolaeth honno.

Mae'n blysio am y ferch lanaf yng ngwledydd Cred, ac fe addawodd honno y câi ei weld Glanme.

Cyn diwedd y flwyddyn honno, dygwyd ei ddwy fywoliaeth oddi arno.

Blwyddyn gyfoethog yn hanes yr adran oedd honno.

oedd un o'r rhesymau pam y gwelwyd symud i'r chwith ar gychwyn y 1980au (fel digwyddodd gyda gweddill y mudiad cenedlaethol yr adeg honno) a dechreuwyd canolbwyntio ar amgylchiadau cymdeithasol ac economaidd sy'n ffurfio cyd-destun iaith, gyda sylw cynyddol ar faterion fel tai a thwristiaeth.

"Wyt ti wedi clywed honno am y ras rhwng y crwban a'r ysgyfarnog?" "Do, siŵr," meddai un arall o'r plant/ "Clywais i honno pan oeddwn i'n ddim o beth." "Debyg iawn, debyg iawn - a beth mae'r stori fach honno wedi ei ddweud wrthyt ti?" "Mae hi'n bwysig dal ati," meddai un o'r merched.

A yw'r briodas honno yn anghywir?

A thuedd rhai pobl o hyd yn y fan honno yw ystyried unrhyw daith gan y car recordio, dyweder, y tu hwnt i Bontypridd fel rhyw fath o saffari.

Oherwydd Cymru i mi yw'r Gymru Gymraeg, y rhan honno o'r wlad lle mae pobl yn dal i siarad, sgrifennu ac anrhydeddu eu mamiaith.

Crefft sy'n allweddol i ymchwil o'r fath yw honno o dyfu crisialau.

Gartref y noson honno dechreuodd Hector feddwl am Mrs Paton Jones.

Dyma ddechrau newydd ac euthum ar raglen 'Heddiw' y BBC o Fangor y noson honno i ddathlu yn gyhoeddus.

I'r garej honno un diwrnod y daeth Harri Gwynn, oedd newydd symud o Lundain i Roslan i ffarmio - i gael bandiau brêc i'w gar, a chael Wil Sam yn ei wely dan y ffliw.

Chwaraeir y gynta o rowndiau cyn-derfynol Pencampwriaeth Euro 2000 - sef honno rhwng Ffrainc a Portiwgal - yn Rotterdam heno.

O'r funud honno, fe newidiodd bywyd Philam er gwaeth.

Mae grŵp bychan o feini hir yn Langon ac yn ôl llafar gwlad yr ardal honno, criw o ferched ifanc ydynt a benderfynodd fynd i'r cae i ddawnsio yn lle mynd i'r eglwys un dydd Sul.

Oherwydd y diffyg Cymraeg roeddwn i'n gorfod symud i Lanelwy oherwydd bod yna swyddi yr adeg honno yn Llanelwy.

Am y tro cyntaf erioed cynigiodd y Brenin wobr deilwng iawn yn Eisteddfod Genedlaethol N'Og am gyfres o saith dysgl fwyd yn seiliedig ar y wnionyn, a chynigiodd mwy y flwyddyn honno nag ar yr englyn digrif.

Ni fyddai Llio'n dweud mai hunllef a gafodd hi'r noson honno.

Codai pryder pellach, petai'r broses adnabod anghenion o fewn y cynghorau newydd yn arwain at anwybyddu anghenion neilltuol y disgyblion a'r myfyrwyr sydd yn mynd trwy'r ddarpariaeth gyfrwng Cymraeg, trwy fod cynrychiolwyr y system honno yn y lleiafrif bob amser wrth ystyried anghenion a blaenoriaethau a'r anghenion cyfrwng Cymraeg yn cael eu gosod yn ddarostyngedig i anghenion y disgyblion a'r myfyrwyr sy'n mynd trwy'r ddarpariaeth cyfrwng Saesneg yn bennaf.

Mae angen i blentyn ddeall bod consyrn ei gymuned gyda'i genadwri a bod ei ymdrechion i fynegi'r genadwri honno, sy'n aml yn garbwl a bler, yn gymeradwy yng ngolwg y rhai sy'n ei derbyn.

Fis Mawrth y flwyddyn honno, yng nghanol ei holl brysurdeb fel gweinidog a llenor, cyhoeddodd ysgri\f orchestol-pymtheg tudalen--yn Yr Eurgrawn: "Tro%edigaeth John Wesley a'i ddylanwad ar Gymru%.

I wneud iawn am y miri roedd yn cynnig dau docyn iddyn nhw fynd i gyngerdd yn Neuadd Dewi Sant y nos Wener honno, ac yn wir roedden nhw yn yn amlen.

Bellach, 'd oes dim ond un bonc yn cael ei gweithio yn chwarel Trefor, a honno wedi'i gosod i gwmni o Loegr.

Aeth tatw yn brin a chododd eu pris i'r entrychion ond, er cyn lleied y cnwd, honno oedd y flwyddyn fwyaf broffidiol i'r ffermwyr tyfu tatw.

Bydd Llanelli yn ddigon parod i barhau yn y rôl honno yfory.

Gwyrdd plaen unlliw yw eu lindys hwy, yr unlliw ynhollol â'r dail a'u cynhaliant ac yn hoff o swatio ar brif wythiennau'r dail ac yn y cnewyllyn gan wledda ar y dail ifanc iraidd sydd yn y fan honno a difetha'r blagur tyfu (growing point) hefyd a thrwy hynny rwystro cynnydd y planhigyn.

Doedd dim ond deuddydd er yr olygfa honno yn y clwb Ffermwyr leuanc.

Adeg honno roedd yna fudiad o'r enw yr Eingl Gymry, roedd cylchgrawn o'r enw 'Wales' ac roedd pobl yn dechrau sylweddoli eu bod nhw wedi colli rhywbeth, ac roedd yna rhyw duedd ynom ni er ein bod ni yn sgwennu yn Saesneg, i ni geisio dangos nad Saeson mohonom ni.

Ac yntau'n frodor o sir Frycheiniog, ac wedi treulio'r rhan helaethaf o'i oes yn llafurio yn y sir honno, y mae'n teilyngu amlygrwydd mawr yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni.

A gosod y gornel honno ym mhen pellaf, pellaf, un y maes parcio.

Maent yn dechrau gydag ychydig o bowdr, ac yn naturiol roedd raid i un fynd i nôl y powdr i'r magazine, lle'r oedd goruchwyliwr yn ei rannu, a llawer helynt a fu yn y fan honno eto.

At Fethesda y cyfeirir yn y cwpled agoriadol, wrth gwrs, a'r olygfa a gyflwynir ynddo yw honno o chwarel lechi Y Penrhyn yn un graith enfawr ar wyneb y mynydd, yn bonciau a thomennydd ar draws y lle ymhob man.

achos dyna'r cyfan y medrem ei ddweud yn Saesneg yr adeg honno.

Mae honno'n cynnwys hunanladdiad, ambell reg a'r hyn y bydd parchusion yn ei alw'n 'fratiaith'.

Mae llawer o'u cynnwys yn opiniynau dynion y cyfnod hwnnw am y gyfundrefn addysg honno a'i diffygion.

'Doedd o ddim rhyfedd efallai fod yna ffin go bendant ar bwysau'r llwyth a ganiateid yn y ferfa honno.

GWERTHUSO: Tuedda buddiannau adennill tir i or-bwyso'n erbyn y costau, yn amodol ar gorffori materion yr amgylchedd yn ystod y cyfnod o ddylunio a chynllunio, yn hytrach na meddwl amdanynt fel elfen atodol i'w chyplysu ar y diwedd, ac yn amodol hefyd ar werthuso effaith yr holl waith arfaethedig ar yr amgylchedd, a phwyso honno'n erbyn y defnydd terfynol arfaethedig cyn cychwyn, neu hyd yn oed gynllunio, unrhyw waith.

Gwneud yr olwyn oedd y gamp fawr ac wrth weithio o chwith ar honno y bu'r camgymeriad.

Gwelsom Mr Jones, Dolwar, yn croesi'r cae â phâl yn ei law, wedi bod yn chwilio am ddiferyn o ddŵr i'w ddiadell, ac yr oedd honno'n ei ddilyn gan frefu mor daer â'r hydd a glywsai'r Salmydd gynt yn brefu am yr afonydd dyfroedd.

Fe wyddai gystal â neb am wleidyddiaeth, ac y byddai Genoa o bryd i'w gilydd yn cyflawni rhyw gamwri yn y rhyfel masnach â Fenis, ac y byddai'r elynddinas honno yn ei thro yn gwasgu ar ei chynghreiriaid er mwyn gwneud pethau'n anodd i'w ddinas enedigol yntau.

Anwylai fy mam yr ybaid cynnar hapus a gawsai yn yr ardal honno cyn cael ei symud yn wyth oed i gymoedd diwydiannol Morgannwg; a diau fod swyn iddi yn yr enw 'Merlin'.

Gadael y traeth yn sydyn am fy mod yn dychmygu bod tonnau'r môr yn adleisio galargan i'r sawl sydd dan faich, ond hwyrach mai o Iwerddon y dôi'r dagrau, am fod y wlad anobeithiol honno mor agos i'r traeth yma.

Cafwyd noson na ddymunai neb ei chofio ar y traeth y noson honno.

Mae'r fan honno yn well o lawer na'r pentref.

daeth ei ddawn yn y cyfeiriad yma i sylw awdurdodau'r coleg, ac felly, pan aeth y swydd honno yn wag, fe'i penodwyd hefyd yn athro athroniaeth naturiol ", neu ffiseg, fel yr adwaenwn ni y pwnc.

"Roeddwn i'n meddwl bod pawb wedi clywed y chwedl honno." "Tyrd â hi," meddai'r asyn.

"Hoff gennyf yw ateb y morwr hwnnw o Wlad yr Haf pan ofynnodd Coleridge iddo paham yr oedd wedi mentro ei fywyd i achub dyn na welsai erioed ac na wyddai enw na dim amdano : "Mae amcan gennym tuag at ein gilydd.' Meithrin yr amcan honno yw galwedigaeth greadigol dyn, ac wrth geisio gwneud byd teilwng o frawdoliaeth daw ef ei hun yn deilwng o'i fodolaeth.'

Mae Caerdydd wedi ildio'r fantais gartre am fod tîm Cymru angen ymarfer ar Barc Ninian y noson honno.

Doedd gen i ddim amheuaeth o'r funud honno nad oedd bod yn Somalia i baratoi yr adroddiadau cynta' yn Gymraeg yn ddigon ynddo'i hun.

Er bod gan India a China boblogaeth uwch nag Affrica, llwyddodd y ddwy wlad honno i orchfygu newyn drwy gynllunio'n ofalus.

Ei daith ffurfiannol gyntaf oedd honno o'i henfro i Wrecsam, lle cafodd ei dro%edigaeth o dan bregethu Walter Cradoc: ei berthynas â Cradoc yw pwnc Pennod IV Morgan Llwyd: ei gyfeillion a'i gyfnod.

Helfa ffodus arall a gefais oedd honno yn llyfrgell Shankland ym Mangor.

Ffrwyth ymchwil synfawr a dychymyg eofn wedi esgor ar iaith ddi-dderbyn-wyneb fydd honno.

Doedd gen i'r un syniad ar y pryd beth oedd y ffrwyth, ond wrth ei flasu y prynhawn hwnnw, a chael 'y nghyflwyno am y tro cynta i'r melwyn dwr, fe alle unrhyw un gadw'i caviar a'i siampên--ar yr eiliad honno, fedre dim byd melysach na brafiach fod wedi gwlychu 'ngwefuse i, ac roedd oerni a ffresni'r sudd yn adfywio ceg oedd yn boenus o sych.

Ar y funud honno, syrthiodd un o'r dynion oddi ar ei geffyl a bu farw; ond trwy law Samson daeth yn fyw drachefn.

Anwybyddodd Now Ifas y rheol honno unwaith.

(Ac oddi ar imi ddychwelyd i Gymru, mae'r freuddwyd honno am Macdonalds Moscow wedi ei gwireddu, wrth gwrs.) Cyn imi Fynd i Foscow feddyliais i erioed y medrwn i newynu a sychedu am gynnyrch bas y gymdeithas gyfalafol.

Ar ôl yr ymgyrch gyntaf honno ynglŷn â'r iaith, daeth o bob cythrwfl fel march rhyfel yr Ysgrythur, ond bod y mwg o'i ffroenau ef yn fwg baco ac yn fwg bygylaeth.

Nid gwaed ei nain a ffrydiau yn ei gwythiennau hi, ond gwaed ei mam, y fam honno na fynnai ei nain sôn amdani wrthi am mai un wyllt oedd hi.

Does dim pwynt dweud wrth rywun am fynychu dosbarth unwaith yr wythnos am flwyddyn os ydy e neu hi am fod yn rhugl ar ddiwedd y flwyddyn honno.

Go brin ei fod o y gwleidydd cyntaf i fod yn euog o'r drosedd honno.

"Mi rydw i'n cofio amsar," medda fi, pan ges i gyfla i dorri ar ei draws o, "pan oeddwn i'n mynd hyd y ffyrdd yma hefo ceffyl a throl, ac wrth ddþad adra, yn gorfadd ar wastad fy nghefn yng ngwaelod y trwmbal yn sbio ar y cymyla, a'r gasag yn mynd ei hun, a phan fydda'r drol yn dechra sgytian, roeddwn i'n gwybod fy mod i wrth Tþ Gwyn, achos doeddan nhw ddim wedi tario ddim pellach na'r fan honno." "Rwyt ti'n drysu yn y fan yna," medda fo.

Heb arboeni am 'gywirdeb' a 'heresi' yr athrawiaethau mewn dialog (neu, yn achos Llyfr y Tri Aderyn, trialog) a llythyr a cherdd, y mae'n gymaint haws astudio nid yn unig yr hyn a ddywedir ond hefyd yr awen honno a gais yr hyn sydd y tu cefn a'r tu hwnt i'r cyfryw athrawiaethau, gan adnabod a gwerthfawrogi eto ac eto ac eto ymdrech y dychymyg dynol i herio ein maith maith anwybod.

Ond buan iawn yr ymysgydwodd o'r dynged honno, ac yn bennaf dan ddylanwad O.

'Cymrwch chi ofal yn y fan honno.

Methasom yn lan a darganfod un, nes inni sylweddoli nad oedd y fath beth a ffenest siop yn bod yn y gymdeithas honno.

A hynny ar orsaf y dref farchnad hynod ddymunol honno, Y Fenni.

Lladdodd yr un fwled honno dros ddeng miliwn o bobl.

Enw'r Gymdeithas Gymraeg oedd Y Cymric a honno'n gymdeithas gref.

Byddai'n hoffi sôn am y wers 'English' honno pan gafodd dasg gan Mr Pritchard i lunio brawddeg Saesneg yn cynnwys y gair cakes.

Oni bai ei fod yn adnabod pob ffos a phob craig, pob llethr neu wyrad sydyn ar wyneb y tir, byddai ef wedi baglu mae'n siŵr sawl gwaith y nos honno.

O dan yr ymagweddu hwn ceid cronfa o ragrith siofenistaidd a ganiatâi ryddid, os nad penrhyddid, i ddynion, ond a gollfarnai'n chwyrn a diarbed unrhyw ferch, boed honno'n briod neu beidio, a hawliai'r un rhyddid iddi'i hun, neu a syrthiai'n ysglyfaeth i ysfa rywiol dyn.

A chlywed am yr hwch a'i pherchennog wnaeth o, ar y cynta', yn hytrach na'u gweld nhw, ac o ganlyniad, bu'n rhaid i'r ddau duthio ar ôl y bus am gryn hanner canllath neu well cyn cael mynediad iddo.) Gwaith digon dyrys oedd cael hwch i ddal bus o dan amgylchiadau cyffredin ond pan oedd honno â'i hanner ôl wedi'i glymu mewn bag peilliad roedd y gorchwyl yn anos fyth.

I gyd fynd ar lawnsio mi fydd yn recordio sesiwn acwstig i ni ar Gang Bangor i'w ddarlledu mewn pythefnos ac yn ystod yr wythnos honno mi fydd yna gopiau o'r ep wediu harwyddo gan Topper fel cystadleuaeth.

Darlledwyd y rhaglen Gymraeg gyntaf ym mis Tachwedd y flwyddyn honno, ond ar y cyfan trahaus oedd agwedd y BBC at yr iaith, a bu'n rhaid brwydro i gael rhaglenni Cymraeg.

Ewyllys Duw a reolai Ragluniaeth, a'r Ysgrythur oedd datguddiad yr Ewyllys honno.

Mae yma gofnod trawiadol o'r modd yr oedd gafael y wasg radicalaidd yn niwedd y ganrif ddiwethaf yn cael ei gweld fel bygythiad difrifol gan y dosbarth llywodraethol Prydeinig a hynny nid yn lleiaf am mai yn yr iaith Gymraeg yr oedd y wasg honno yn ei mynegi ei hun.

Delwedd a gonsuriwyd i gysuro gwerin ydoedd honno wrth gwrs, ond yr oedd y defnyddiau ar gyfer y ddelfryd yn bod mewn ffaith.

Mae 'na ran o dy brofiad ti sy'n gwbl ddiarth iddyn nhw, a honno'n rhan ffurfiannol hefyd.

Edrychent ar y Deyrnas Gyfunol fel uned gyda'r Saesneg yn iaith yr uned honno.

Er ei fod yn y rheng ôl yn y sgrym, safai Gareth Llywelyn wrth ymyl Anthony Copsey yng nghanol y lein, ond y Sais a enillodd y gystadleuaeth honno o ryw ychydig.

Dwyt ti ddim yn cofio Dad yn ei ddangos i Mam ac yn dweud mai i'r fan honno, lle'r oedd y polîs yn chwilio amdano, yr oedden ni yn dod ar ein gwyliau?'

Ond yr oedd yna eleni yn yr Hen Goleg, Aberystwyth, ymdeimlad cryf o bwrpas a chryn dipyn o dân yr 'Oes Aur' futholegol honno y bydd newyddiadurwyr a chenedlaetholwyr sydd wedi hen chwythu eu plwc yn hoffi malu awyr amdani.

Ni ellid profi dim gan fod honno yn llawer rhy bell.

Honno gyda llaw oedd gêm gynta Kevin Ratcliffe i Gymru a rhoddodd berfformiad gwych yn marcio dau chwaraewr perycla'r gwrthwynebwyr, Mazny a Nehoda.

A ydi'r Gymraeg mor addas i'r ffurf honno â Saesneg, neu ai rhyw ddiffyg ynof fy hun yw hwn?

Fe fyddai honno wedyn yn begwn ar byramid o gynghreiriau llai.