Clywai Wil yn y capel un Nos Sul fod Hopcyn Tyddyn Isaf wedi saethu ci defaid Mostyn Hywel y Cynghorydd Sir drwy amryfusedd.

Cyfeiriwyd eisoes at awgrym yr Athro Williams fod Llyfr Coch hergest yn un o lawysgrifau Hopcyn, a gwelwyd enwi llawysgrifau eraill a feddai yng nghaniadau'r beirdd iddo.

Ateg i'r dybiaeth yw fod yn y Llyfr Coch gyfres o drioedd yn rhestru casbethau 'Gwilim Hir, saer Hopkyn ap Thomas.' Y beirdd a ganodd i Hopcyn ydoedd Dafydd y Coed, Ieuan llwyd fab y Gargam, Llywelyn Goch ap Meurug Hen, Madog Dwygraig a Meurug fab Iorwerth.

Yr oedd Daniel Hopcyn yn enghraifft o'r wireb mai gwres y tân sy'n puro'r aur.

Gwelsom eisoes i fardd a oedd ymhlith y Cywyddwyr cyntaf - Llywelyn Goch ap Meurug Hen - ganu i Hopcyn ap Tomas, ond ar fesur awdl.

O ganlyniad, roedd sicrhau gwisg Gymreig i'r ddwy chwedl hyn, o bosibl i gomisiwn Hopcyn ap Tomas, noddwr dylanwadol o Gwm Tawe, yn fodd i ddarparu ar gyfer y gynulleidfa Gymraeg waith na ellir ond ei ddisgrifio fel un o bestsellers yr oesoedd canol.

Ac fel y dywedwyd eisoes, ceir awdl i fab Hopcyn hefyd yn y Llyfr Coch, o waith y Proll.

Curodd pawb eu dwylo'n wresog, ac aeth Guto Hopcyn i eistedd at y Llewod.

Ond y pwysicaf o noddwyr y sir yn y cyfnod hwn yn ddiamau ydoedd Hopcyn ap Tomas ab Einion (c.

Ac roedd pawb wedi eu syfrdanu/ pan welsant ei bod yn gwisgo dillad lleidr pen ffordd." Rhoddodd y Llewod ochenaid hir wedi gwrando ar Guto Hopcyn yn adrodd yr hen stori.

Ymddengys fod Rhys frawd Hopcyn, yntau, yn noddi copio a chyfieithu llawysgrifau.

wrth Hopcyn', 'Llwyr wybodau llen a llyfrau'.

Diddorol hefyd yw cyfeiriad Llywelyn Goch at Hopcyn fel awdurdod ar 'braff[w]awd y proffwydi' o gofio am yr hanesyn am Lyndŵr yn ymgynghori ag ef ynglŷn â'r brudiau (mae'n ddigon posibl fod ganddo gasgliad ohonynt ymhlith ei lawysgrifau).

I ddweud yr hanes wrth Guto Hopcyn hwyrach?

Y mae'r Athro Williams eisoes wedi trafod y posibiliadau sydd ynglŷn a hyn yn achos Hopcyn, ac felly'r Athro Brynley F.

Doedd Cyng Ann Hopcyn ddim yn meddwl y bydd yn mynd , a dydi hi ddim yn cofio os ydi hi wedi ateb y gwahoddiad ai peidio.

Ceir pum awdl i Hopcyn ap Tomas ei hun ac un i'w fab yn Llyfr Coch hergest, llawysgrif a ysgrifennwyd gan mwyaf yng nghyfnod Hopcyn, ac y mae'r Athro GJ Williams wedi awgrymu'r posibilrwydd mai ef a dalodd am y gwaith copio.

Enwir y cyntaf o'r testunau hyn gan Ieuan Llwyd fab y Gargam yn ei awdl yntau i Hopcyn, ac y mae Ieuan yr un mor groyw a Dafydd y Coed wrth dystiolaethu i'r croeso a geid ganddo: fe'i geilw'n 'heirddgler fabsant' yn 'glerwyr frenin' ac yn 'wiwri anant'.