Yr oedd gweithgarwch Humphrey Llwyd ym maes mapio - un o feysydd dysg pwysig y cyfnod - yn rhan felly o'i weithgarwch fel hanesydd yn y traddodiad dyneiddiol, corograffig.

Nid rhyfedd i hynafiaethwyr megis John Jones, deon Bangor, a Humphrey Foulkes droi ato am oleuni gan ei ystyried 'the best Antiquary in these parts'.

Eithr nid myth mohono i'r dyneiddwyr, ond hanes gwirioneddol, fel y gwelir o edrych ar waith y pennaf o haneswyr Cymreig y cyfnod, Humphrey Llwyd.

Yr ymgais hon i gynnal balchder yw gwreiddyn yr hanes a ddefnyddiwyd gan Humphrey Llwyd - neu yn hytrach, yr hanes a amddiffynnwyd ganddo, yn wyneb ymosodiadau o'r tu allan.

Wna i byth anghofio wyneb Helen Mirren (rhyw gymysgedd rhwng wyneb Greta Barbo ac wyneb Humphrey Bogart) wrth iddi sylweddoli bod ei gūr a thad ei phlant yn dreisiwr ac yn llofrudd.

Geraint Gruffydd erthygl, rai blynyddoedd yn ôl bellach, ar hanes yr hanesydd o Ddinbych, dewisodd y teitl arwyddocaol 'Humphrey Llwyd - Dyneiddiwr'.

Disgrifir ef gan Richard Prise fel 'y daearyddwr nodedig Humphrey Llwyd, sydd bellach wedi marw, ond a haeddai gael byw'n hwy ar gyfrif ei eiddgarwch diflino yn nisgyblaethau hanes a mathemateg'.

Yn ail iddo, ac yn gyntaf deilwng gan J. J. Williams, 'roedd bardd ifanc cymharol ddiaddysg ac anadnabyddus o'r enw Ellis Humphrey Evans, neu Hedd Wyn.

Ond y mae Humphrey Llwyd yn pwysleisio bod y Gymraeg yn ei grym yn y man drefi, ac yn wir ei bod yn tueddu i ledu dros afon Dyfrdwy.

Williams, 'roedd bardd ifanc cymharol ddiaddysg ac anadnabyddus o'r enw Ellis Humphrey Evans, neu Hedd Wyn.

CYFLWYNWYD ymddiheuriad am absenoldeb oddi wrth y Cynghorydd Humphrey Evans.