Efallai wir fod y ffaith nad yw ein cymunedau Cymraeg wedi diflannu'n llwyr yn destun clod i ymgyrchwyr a aeth ati wedi 1984 i greu polisiau iaith newydd yn ein hysgolion, ym myd tai a chynllunio ac a greodd hyder newydd o ganlyniad i'r ymgyrchu.

Mae rheolaeth leol ar gyllid a dyletswyddau cynyddol o ran gweinyddu ac asesu'n gosod baich aruthrol ar brifathrawon sydd bellach â'r cyfrifoldeb statudol o gyflawni'r holl ddyletswyddau hyn yn eu hysgolion nhw.

Mae plant ein hysgolion hefyd yn dysgu sut mae'r llywodraeth yn gweithio.

Beth yw natur gwaith yr athrawon a'r oedolion eraill sy'n ymwneud ag addysgu'r plant ifancaf yn ein hysgolion?

Credai'r gwirfoddolwyr mai dod ag addysg o dan ddylanwad yr Eglwys Wladol oedd nod y Llywodraeth, tra dadleuai'r garfan honno a oedd yn barod i dderbyn grantiau, fod y Cymry'n rhy dlawd i gynnal eu hysgolion a'u colegau eu hunain, ac y dylid manteisio ar y cymorth.

Mae Addysg BBC Cymru yn darparu rhaglenni radio a theledu ynghyd ag adnoddau print i gefnogi gwaith athrawon wrth gyflwyno pynciaur Cwricwlwm Cenedlaethol yn ein hysgolion.

Nid mater o gael y dull cywir ydyw, ond mater o gael y dull sydd yn fwyaf addas a phroffidiol i'n sefyllfa a'n hysgolion ni ein hunain.

Mae angen i'n hysgolion ni gydweithio yn lle cystadlu, a dibynnant lawer ar wasanaethau cefnogol Awdurdodau Lleol.

Y ddau eithaf y gellir eu disgwyl yw'r athrawon hynny a feistrolodd y Gymraeg yn ddiweddar a hynny fel dysgwyr a'r rhai hynny sydd yn meddu ar radd yn y Gymraeg ac yn Gydgysylltwyr Iaith o fewn eu hysgolion.

Ni fydd yn ffynnu os bydd ei defnydd ar yr aelwyd ac yn y gymuned yn dal i leihau, hyd yn oed os bydd nifer y siaradwyr newydd a ddaw o'n hysgolion yn cynyddu.

Gallent gynnal eu hysgolion eglwysig eu hunain.

rhwng aelod blaenllaw o'n Plaid Genedlaethol ni a dysgawdwr mawr o wlad fechan sy'n enwog am ei hysgolion a'i dramâu, ei hymenyn a'i chig moch rhown arni'r enw Baconia'.

Y mae cyfle i ddisgyblion ysgol yng Nghymru ennill dau gyfrifiadur iMac DV i'w hysgolion mewn cystadleuaeth newydd gan BBC Cymru'r Byd.

Ond y mae'n deg amau'r gosodiad hwn, oherwydd y gwir plaen yw bod llawer o Saeson sy'n cychwyn yn ein hysgolion yn adran y babanod yn dila eu Cymraeg yn un ar ddeg oed.

Mae'r Gymraeg yn iaith yn ein hysgolion boed yn fam iaith neu'n ail iaith ac mae hyn bellach yn rhoi statws fel bod y ddwy iaith ochr yn ochr, meddai Arwel George, Pennaeth Ysgol Gyfun Penweddig, un a fu'n ymgyrchu dros gael y ddarpariaeth.

Wrth i ni danysgrifio i'r is-normal a derbyn safonau dwbwl, wrth i ni ddweud celwydd a thwyllo'n agored, wrth i ni amddiffyn anghyfiawnder a gormes, yr ydym yn gwagio ein hysgolion, difrïo ein hysbytai, llenwi ein boliau â newyn a dewis cael ein gwneud yn gaethweision i rai sy'n arddel safonau uwch, sy'n geiswyr y gwirionedd, sy'n anrhydeddu cyfiawnder, rhyddid a gwaith caled.

Mewn geiriau eraill, roedd y nod yn rhy bell a'r broses yn rhy anodd i danio dychymyg mwyafrif y disgyblion yn ein hysgolion uwchradd.

Mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn ymrwymo i uniaethu ag unrhyw gymuned sy'n brwydro i gadw eu hysgolion ar agor a'u datblygu fel canolfannau dysg a chyfathrebu i'r gymuned.

Denmarc, wrth gwrs, yw'r 'wlad fechan sy'n enwog am ei hysgolion a'i dramâu, ei hymenyn a'i chig moch', a phetai R.

Mae'r system addysg estron yn ein hysgolion yn dysgu ein plant i wneud hynny.

Fel y nodwyd eisoes, ni fydd yn ffynnu os yw ei defnydd yn y cartref a'r gymuned yn lleihau, hyd yn oed os yw nifer y siaradwyr newydd a ddaw o'n hysgolion yn cynyddu.

Bydd Cymdeithas yr Iaith yn cyflwyno i Jane Davidson gopi o'n dogfen 'Dyfodol ein Hysgolion Pentrefol' sy'n gosod allan 3 ffordd ymlaen i Ysgolion Pentrefol Bychain.

Ym Mangor penderfynodd y Frigad Dân ddefnyddio eu hysgolion i annog y cyhoedd i gyfrannu at fwcedi Pudsey a thra eu bod nhw'n dringo, roedd gweithwyr archfarchnad KwikSave yn y ddinas yn gwisgo dillad hanesyddol lliwgar i berswadio cwsmeriaid i gyfrannu ychydig o geiniogau at yr achos.

Yn anffodus, fel y gwyddom, nid dyna ydi realiti yn ein hysgolion, gydag athrawon yn gorfod ymdrechu a brwydro o dan amgylchiadau anodd a di-gefnogaeth.

Beth yw fframwaith a chynnwys cwricwlwm addas a phriodol i blant dan bump yn ein hysgolion?

Gan gofio fod nifer arwyddocaol o'n hysgolion yng Nghymru yn ysgolion bach (pump athro neu lai) a bod ysgolion bach iawn yn gyffredin lle nad oes ond dau athro, mae na felly nifer go helaeth o blant dan bump, plant cyfnod meithrin, yn yr un dosbarth â phlant hyn sy'n dilyn y Cwricwlwm Cenedlaethol.

Ond gan fod uwch cyfartaledd o'r Cymry Cymraeg yn mynd i'r ysgolion Sul nag oedd o Gymry di-Gymraeg i'w hysgolion hwy, byddem yn agos i'n lle pe dywedem fod rhywle o gwmpas hanner y boblogaeth Gymraeg yn eu mynychu.